A e përforcon pavarësia, apo autonomia e bashkësive fetare, sovranitetin politik të një shteti?

-- nga Zef Ahmeti, St.Gallen, gusht 2002

Sipas mediave të shkruara ditore kosovare, flitet për përpjekjet për krijimin e bashkësisë "unike islame" në Serbi. Këto përpjekje janë vlerësuar edhe si përzierje të politikës në punët e religjionit. Çka mund të jetë prapavia e këtyre përpjekjeve për krijimin e "bashkësive unike islame" në Serbi? Pse politika serbe ka interesim për këtë pavarësim, përkatësisht unifikimin administrativ të islamit brenda shtetit Serbi Mali Zi(SMZ)? Si janë të organizuara bashkësitë tjera fetare islame, ortodokse dhe katolike në Kosovë?

1. Pretendime politike në çështjen e unifikimit të islamit në Serbi

Që të përforcojë sovranitetin brenda teritorit, për një shtet është me rëndësi që gjitha format organizative, si në rastin tonë ato fetare, të kenë një hierarki brenda-përbrenda shtetit me përfaqësim të qartë dhe legjitim. Kjo i ndihmon shtetit që të ketë nën "kontroll" situatën (për)brenda që të mund të ruajë stabilitetin dhe qetësinë në teritorin e tij.

Vojislav Milovanoviq - Ministri për Fe në Qeverinë e Serbisë

2. Bashkësia islame e Kosovës

Bashkësia islame e Kosovës ka një strukturë të organizimit të unifikuar dhe të pavarur, përkatësisht autonome, si thuhet në kushtetutën e saj. Në kuadër të kësaj Bashkësie, përveç përfshirjes së teritorit të Kosovës, bën pjesë edhe Presheva. Regjionin e Preshevës e përbëjnë Këshilli i Bashkësisë Islame i Preshevës, i Bujanocit dhe Medvegjës. Në kuadër të Bashkësisë Islame të Kosovës hyjnë edhe "besimtarët, që gjenden me punë dhe me qëndrim të përkohshëm në botën e jashtme".
Në trendin e këtyre përpjekjeve për unifikimin e bashkësisië islame me sa duket hynë edhe përpjekjet e fundit që territori i Preshevës, Bujanovcit dhe Medvegjës të shkëputet nga strukturat hierarkike të Bashkësisë Islame të Kosovës dhe të (ri)strukturohet në kuadër të Serbisë, apo edhe në kuadër të SMZ-së. Natyrisht që Serbia përpiqet që t`i ndërpresë ndikimit e mundëshme nga jashtë, e që ndoshta do të mund të "rrezikonin" stabilitetin brenda saj (ky mendim është dhënë duke u pozicionuar në mënyrën e mundhshme të të menduarit serb).

Sipas shënimeve dhe të dhënave në mediat e shkruara nuk dihet, nëse myftiu Muamer Zukoriq dhe Ministri për Fe në Qeverinë e Serbisë, në ndryshimin e statusit të bashkësisë islame, a është e përfshirë edhe Kosova apo ajo pranon autonominë organizative të Bashkësisë Islame të Kosovës, por konteston vetëm përfshirjen e Kosovës Lindore, Serbisë Jugore?!

3. Kisha Ortodokse

Në Kosovë dihet se kemi edhe kishën ortodokse serbe, e cila është e strukturuar në kuadër të KOS-it (Bashkësisë Ortodokse Serbe). Dhe këtu ne hasim në pyetje të shumta të paqarta! Sebia dhe serbët thonë se në Kosovë ka lindë Serbia, po ashtu edhe Kisha e pavarua- autoqefaler Ortodokse Serbe. Dhe, ashtu si dihet, motoja e Serbisë për Kosovën është Kosova djepi i Serbisë. A është e mundshme që duke bërë (ri)organizimin e bashkësive fetare të pretendohet edhe (ri)organizimi teritorial dhe suvereniteti politik serb, pra këtu duke përfshirë ndrarjen e Kosovës?!

Pavarsimi i kishës ortodokse Serbe, apo ndarja e Kishës Ortodokse Serbe të Kosovës nga Kisha otodokse në Serbi, a do të ndikonte që pavarsia politike e Kosovës të lehtësohet?! Nëse po, atëherë nga kjo logjikë vetvetiu del e qartë se një nga faktorët që pengon, përveç atij politik, është edhe Kisha ortodokse Serbe, që në kuadër të strukturës së saj organizative, të mbajë me çdo kusht edhe Kishën ortodokse të Kosovës.

4. Kisha Katolike

Në shtetin e ri të Jugosllavisë, pas Luftës së Parë Botërore oponentet kryesore në kuptimin religjioz përballë njëra tjetrës ishin Kisha katolike dhe ajo ortodokse. Përderisa Kisha Katolike njihet si universale dhe si qendër kryesore për gjithë botën katolike ka Vatikanin, Kisha ortodokse kufizohet (dhe kufizohej) vetëm në Serbi dhe popullin serb.

Me krijimin e Jugosllavisë së pas Luftës së parë Botërore, Kisha katolike është ballafaquar me vështëri të mëdha. Gjatë sundimit të monarkisë të Habsburgëve gjendja e saj ka qenë shumë e mirë. Ndërsa në Jugosllavinë e re bëhej fjalë për tri religjione, ajo ortosokse, katolike dhe islame dhe kështu këto tri bashkësi duhej të bashkëjetonin. Mirëpo kjo nuk ishte lehtë ngase kisha ortodokse serbe kishte ndikim të madh dhe se në Serbi njihej edhe si Kishë Shtetërore.

Kështu Selia Shenjte bëri marrëveshjen apo konkordatin me shtetin e Jugosllavisë. Me konkordat, si një marrëveshje ndërkombëtare, bëhet fjalë për marrëveshje që bëhet mes dy subjekteve sovrane, që veprojnë në të njejtin territor, i rregullon marrëdhëniet me shtetin e Jugosllavisë. Dhe këtu është fjala për qytetarët e një shteti që i takojnë besimit katolik. Dhe që të jemi më konkret, konkordati është një marrëveshje me Selinë e Shenjtë dhe në Konkordat Kisha katolike shef tre elemente kryesore: shprehjen për bashkëpunim me shtetin në realizimin e misionit të saj, interesat e përbashkëta me shtetin, dhe në kuadër religjioz, konkordati garanton pavarësimin e plotë të Kishës në predikimin e ungjillit.
Pas përpjekjeve të shumta në vitin 1935, bëhet edhe nënshkrimi i konkodatit mes Jugosllavisë së pas Luftës së Parë dhe Selisë Shenjte. Kisha ortodokse kishte një qëndrim shumë negativ përballë konkordatit, nga frika se Kisha ortodokse serbe, e cila përherë në kushtetutat serbe ka qenë shtetërore, kishte frikën se ajo me marrëveshjen me Selin Shenjte do të bie në rangun e dytë. Dhe sipas dëshmive, Kisha ortodokse kishte luftuar deri në pikën e fundit, edhe pas nënshkrimit të konkordatit, me memorandume të ndryshme se kinse konkordadi dhe përmbajtja ka pika të shumta që bien në kundërshtim me parimet kushtetuese. Dhe lufta e Kishës ortodokse që të ketë rolin e saj udhëheqës ka ndikuar që ky konkordat të mos ratifikohet deri në shkatërrimin e ish YU-së. Kështu pas shkatërrimit të Jugosllavisë së Titos, Kisha ortodokse serbe mbetet Kishë Shtetërore.

Mirëpo cili është pozicioni i Kishës Katolike në Kosovë? Katolikët shqiptarë ishte të organizuar në kuader të Jugosllavisë, përkatësisht në kudër të Ipeshkvisë Shkup-Prizren (me hapsirë të Maqëdonisë dhe Kosovës). Me shkatërrimin e Jugoslavisë dhe me njohjen e shtetësisë së Maqedonisë, vie deri te ndarja e Ipeshkvisë Shkup-Prizren, dhe Selia Shenjte teritorin e Kosovës e bën ipeshkëvi me kompetenca të një ipeshkëvie edhe pse ende formalisht kishte mbetur emërtimi i vjetër Ipeshkëvia Shkup-Prizren, për shkaqe politike të ndërlikuara. Kjo ka ndodhur kështu për asrye se Kisha Katolike, përkatësisht diplomacia shtetërore e Vatikanit, kurrë nuk pretendon të pranojë pavarësinë e një teritori pa qenë të përgatitura palët në rajon. Kurse në anën tjetër, Vatikani, vazhdimisht ngre zërin për të drejtën e popujve për vetëvendosje. Pas luftës në Kosovë (1999) Ipeshkvia e Shkup-Prizrenit, pjesa e Kosovës, shëndërrohet, me vendimin e Selisë Shenjte, në Administraturë Apostolike të Prizrenit. Kjo do të thotë se Kosova, përkatësisht Kisha Katolike e Kosovës, në aspektin administrativ, në kuadër të Kishës universale katolike me qendër në Vatikan, vihet drejtpërsëdrejti nën administrimin e Vatikanit.
Kisha katolike e Kosovës ka një autonomi të plotë administrimi në teritorin e vet, pa iu nështruar psh. konferencës ipeshkvore të SMZ. Me fjalë të tjera Vatikani mund të themi se njeh në mënyrë të tërthortë territorin e Kosovës si njësi në vete, dhe për këtë Kisha katolike, në aspektin administrativ, i nënshtrohet drejtpërsëdrejti vetëm Vatikanit.

5. Përfundim