FEREXHJA NUK ËSHTË KULTURË SHQIPTARE ZOTËRI NDËRKOMBËTAR

-- nga Zef Ahmeti, dhjetor 2003, St. Gallen

Kohën e fundit u zhvillua një polemikë lidhur me çështjen e protestimit të një grupi nënpunës të Qeverisë dhe Kuvendit të Kosovës rreth pjesëmarrjes së një përkthyeseje shqiptare, e cila në një vizitë te Organet përkatëse Gjermane bartëte ferexhe në kokë (Shiko: Koha Ditore, 29.11. 2003).

Arsyeja që më shtyri të shkruaj dhe të shprehi qëndrimin tim lidhur me rastin në fjalë, është shprehja apo vlerësimi i ndërkombëtarit Jürg Löneburg gjoja se ferexhja: „na qenka pjesë e shoqërisë dhe kulturës shqipetare“ (Shiko: Zëri i ditës, botimi për perëndim, 2. 12.2003, fq. 5.)

Fillimisht dua të bëj një sqarim rreth Fesë Islame, ndonëse është tejet veshtire të japësh një vështrim të pergjithshëm për Islamin. Feja islame në një anë prezentohet si një fe moniste (besimi në një Zot), ndërsa në anën tjeter paraqet një civilizacion.

Mëtutje shtrohet pyetja a është islami si fe kulturë apo civilizacion? Nëse do përfshihej bota islame në tërësi, atëherë mund të flasim për civilizim, poqese flasim për kulturë, ky koncept është shumë më i ngushtë se civilizimi. (krahaso: B. Tibi, Krieg der Zivilisationen - Lufta mes civilizimeve). T'i qasem tani rastit konkret shqiptar. Historia e popullit shqiptar është një histori specifike njëherit edhe interesante. Islamizimi i popullit shqiptar pason me zgjerimin e perandorisë Osmane në rajonin e Ballkanit. Sipas dëshmive historike, procesi i islamizimit tek shqiptarët vazhdon deri në fund të shekullit 19-të dhe fillim të shek 20-të (Shiko: Georg Stadtmüller, Ilsamizimi te shqiptarët, revista Urtia, 2001 Zagreb).

Kur flasim për Islamin, vlen të theksohet se, kjo fe kultivohet nga teologë islamë të shkollave të ndryshme. Shkollat teologjike islame që kanë bazën në Arabinë Saudite, janë të njohura si shkolla më ekstreme, të cilat dallohen nga shkollat islame turke, ku islami mësohet ndryshe nga ato arabe. Vahabizmi është një lëvizje ekstreme e demonstrimit të islamit, që mësohet në shkollat islame në Arabinë Saudite. Sufizmi, si shkollë tjetër, ka bazë në shkollat teologjike turke, e cila është shkollë më tolerante në relacion me ato të Arabisë Saudite.

Tradicionalisht, shqiptarët janë te njohur si tolerant sa i përket çështjes së fesë, dhe kjo argumentohet me faktin e rrjedhës së procesit të islamizimit të shqiptarëve si dhe vënien e çështjes së kombit (etnisë dhe gjuhës) në radhë të parë, dhe këtë e bëjnë shqiptarët edhe sot kur deklarohen në regjistrimet e ndryshme që bëhen në perëndim (Krahaso: Lajmin për media të "Bundesamt für Statistik der Schweiz", Eidgenössische Volkszählung 2000, 30.1. 2003). Islami te shqiptarët është islam sufist dhe brenda fesë islame kemi nënndarje apo sekte. Feja islame si fe, te populli shqiptar dallon nga popujt tjerë, njëherit edhe nga vet fakti se ka elemente të ndryshme tradicionale të kulturës specifike shqiptare. Ky fakt mund të vërtetohet tek disa tradita të popullit shqiptarë, pavarësisht nga besimi i tyre.

Të konstatohet se „ferexhja qenka pjesë e kulturës së popullit shqiptar“ është një gabim fatal. Metutje dua t'i kujtoj zotit ndërkombëtar se, bartja e shamisë dhe mantelit kanë qenë përherë prezente në „kulturën shqiptare“ por jo edhe ferexhja. Këtu duhet të bëjmë dallimin mes ferexhes dhe shamisë e mantelit. Ferexhja nuk është pjesë e kulturës shqiptare z. ndërkombëtar. Kjo e ashtuquajtura „kultuër“ u paraqit me ardhjen e organizatave të ndryshme islamike nga vendet arabe, ku vahabizmi është shumë prezent (Krahaso: Isa Blumi, Islami politik ndër shqiptarë: A po vijnë talibanët në Ballkan). Prandaj protestuesit me të drejtë e kanë refuzuar ferexhën si joshqiptare.

Trajtimet lidhur me ferexhen nga aspekti juridik

Sipas të dhënave të njohura statistikore në botë janë diku 1.3 miliard popullatë të besimit musliman. Në Europë kemi 20 milion, 12 milion prej tyre janë emigrantë. Praktika juridike e vendeve perendimore ka dhënë disa vlerësime, të cilat dallojnë nga një ligj i një shteti në një shtet tjetër. Pra, duhet theksuar se, në perendim nuk ka dallime mes ferexhës dhe shamisë. Emigrantët musliman që jetojnë dhe veprojnë në vendet perendimore e kanë shfrytëzuar lirinë e religjionit për të kërkuar bartjen e lirë të shamive në vendet e tyre të punës, në shkolla etj. Në përgjithësi vendet demokratike vlerësojnë dhe qëndrojnë pas mendimit se, shteti nuk duhet të involvohet, përzihet në punët e feve, mirëpo shqetësimet lindin atëherë kur në kuadër të lirisë së fesë kërcënohet indoktrinimi (Krahaso: Der Standard, 26.9.2003, Austri).

Në literaturë, çështja e „shamisë“ sipas analizave juridike, ka përfunduar në një kolizion mes të drejtës së fesë dhe neutralitetit të shtetit përballë feve. Pra, ndarja e shtetit nga religjioni.

Gjykata Kushtetutese e Gjermanisë në vendimin e saj shembullor, që mori lidhur me një proces gjyqësor ku si lëndë trajtohej çështja, se a duhet lejuar që një mësuese të bartë shaminë gjatë dhënies së mësimit. Gjykata në fjalë parimisht i jep të drejtë zonjës mësuese muslimane, duke u bazuar në lirinë e fesë, por njëkohësisht gjykata apelon te organet ligjvënëse gjermane, ku thotë se, politika duhet të marrë iniciativë, që një çështje apo problematikë e tillë të sanksionohet me ligj (Shiko: Njoftimin për media të Gjykatës Kushtetuese Gjermane nr. 71/2003). Me këtë vendim, Gjykata Kushtetutese Gjermane ka hedhur poshtë vendimin e gjyqit të shkallës së dytë, ku ndalimi i bartjes së shamisë ishte argumentuar me neutralitetin e shtetit përballë feve, ku shteti si shtet ka prioritet nga liria e fesë.

Trupi gjykues edhe pse kishte vendosur me shumicë votash, brenda këtij trupi prej gjykatësve ka pasur edhe mendime tjera sa i përket këtij vendimi. Argumenti që ata kanë përfaqësuar është se „punëtorët e inkuadruar në punë publike, duhet të jetë shumë i matur në çështje të fesë dhe pikëpamjeve të tyre”. Rreth problemit në fjalë kemi mendime dhe vlerësime të ndryshme. Disa mbrojne mendimin se, liria e religjionit ka përparësi nga neutraliteti i shtetit, dhe se bartjen e shamisë e trajtojnë si më tepër “kulturë të veshjes” se sa si element që demonstronë një fe. Grupi tjetër mendon se shamia është shenjë që demonstron përkatësinë fetare të një personi, dhe se shkollat janë vende publike dhe si te tilla duhet të mbesin neutrale ndaj feve. Poashtu me tutje pason argumenti se, shamia është shenjë e shkeljes së lirive dhe të drejtave të gruas, pra paraqet edhe diskriminimin e saj ne jetë (Krahaso: Der Standard, 25.9.2003).

Çështja e shamisë në vendet e tjera të Evropës

Në Francë, çështja e shamisë është zgjidhur qysh para njëqind vjetësh. Republika laike e Francës ka miratuar ligjin, i cili bën ndarjen mes fesë dhe shtetit, njëkohësisht ndalon rreptësisht bartjen e shenjave në vendet publike që tregojnë përkatësinë fetare. Nga kjo rezulton se, në Francë nuk është fare diskutabile bartja e shamive në vendet publike të punës. Ndërsa ajo që është diskutuar në francë, është se, a duhet të ndalohet edhe bartja e shamisë edhe për nxënësit apo jo? Dhe kjo pyetje ka mbjellur probleme tek drejtoritë e shkollave franceze.

Një rast të ngjajshëm si ai në Gjermani, kemi pasur edhe ne Zvicër. Një mësueseje zvicerane, e konvertuar në islam, i ndalohet bartja e shamisë gjatë orës mësimore. Në vitin 1996 gjyqi i shkallës së dytë i ndalon bartjen e shamisë gjatë dhënies së mësimit. Këtë vendim e vërteton edhe gjykata federale e Zvicrës në vitin 1997. Mësuesja e konvertuar vazhdon me akuzën e saj edhe mëtutje, e cila paraqet ankesë pranë Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut. Gjykata Evropiane vlerëson në vendimin e saj në vitin 2001 se, ndalimi i bartjes së shamisë në orët e mësimit nuk është shkelje e lirisë së fesë dhe poashtu nuk është vendim diskriminues (Krahaso: Apa/Reuters, 24 shtator 2003).

Epilog

Feja/besimi është çështje shpirtërore, individuale. Populli shqiptarë duhet ta ketë një gjë të qartë se, ortodoksizmi, islamizmi dhe katolicizmi tanimë janë bërë pjesë e popullit shqiptar. Kontinuiteti i bashkëjetesës mes bashkësive fetare shqiptare duhet të ruhet e të kultivohet edhe më shumë se që është kultivuar deri më tani. Nëse vëjmë në rend të parë kombin, pra, se jemi shiptarë, atëherë duhet doemos të punohet në reduktimin e tensioneve ndërfetare te shqiptarët. Apelojë, që te jemi shumë vigjilentë ndaj ndikimeve dhe rrymave të ndryshme fetare radikale, që kërkojnë tjetërsimin e identitetit tonë shqiptar, ngase atëherë nuk do jemi vetëvetja.

Sa i përket polemikës rreth përkthyeses me ferexhe, që për ne shqiptarët dallon nga bartja e shamisë, ishte e udhës të vëhet në diskutim, ngase praktika dhe përvoja të detyronë të marrësh vendime të rëndësishme për të ardhmën. Të kemi parasysh se, është edhe shumë e ndieshme nëse nuk përmbahemi nga emocionet dhe nuk e vëjmë në lëvizje logjikën e gjuhes së arsyes së shëndoshë, për të tejkaluar problemin. Mirëpo edhe tabuzimi i problemve nuk shpien te zhgjidhja. Udhëheqësia dhe organet kompetente të Kosovës duhet të marrin qëndrim dhe t'i tregojnë popullit se për cilën rrugë ata janë të vendosur, megjithëse kjo është shprehur shumë herë nga krerët e ndyshëm shqiptarë se synohet Evropa, një shtet i së drejtës me kushtetutë laike, dhe janë kundër një shtet islamik, ku do mbreteronte ligji i sheriatit. Shtrohet pyetja, liria e fesë a duhet të vlejë për të gjithë apo vetëm për një individ të një bashkësie fetare? Nëse disa po e mbrojnë ferexhen duke u mbështetur në lirinë e fesë, atëherë pse sulmohen ashtu rëndë ata që kanë një simpati për një religjion tjetër?

Nëse nisemi nga principi përpjestimorë (gjermanisht: Verhältnismässigkeitsprinzip) shumë argumente flasin për ndarjen absolute të shtetit të Kosovës nga fetë, pra të jetë neutral ndaj feve. Aprovimi i një ligji nga parlamenti i Kosovës, permes të cilit do të precizoheshin ndalimet e elementeve fetare në vendet publike (shtetërore), do të lehtësonte shumë edhe gjykatat e Kosovës, që nesër të kenë bazen juridike për rastet e mundshme që do mund të lindin. Zgjidhja e këtyre problemeve delikate nuk mund të zhgjidhet përmes mediave, ato mund të senzibilizojnë problemin e të ndihmojnë në zgjidhjen e një çështjeje por jo edhe ta zgjedhin definitivisht problemin. Një procedurë gjyqësore dhe një vendim nga Gjykata Supreme e Kosovës do të ishin të mirëseradhura. Edhe vetë korrniza kushtetuese e Kosovës ka mjaft elemente që do t'i mjaftonte çdo gjykate të marrë vendim në favor të neutralitetit të shtetit përballë feve. Vlerësoj se duhet të provokohen procese gjyqësore për kristalizimin e situatave të paqarta.