Kosovë, realitet i zymtë

-- nga Shirley Cloyes DioGuardi, 16.08.2003

Me kërkesë të Kongresmenit Henri Hajd, Lidhja Qytetare Shqiptaro Amerikane (LQSHA) udhëtoi këtë muaj në Kosovë me qëllim që të raportonte më pas në Kongres kushtet ku gjendej Kosova, si një veprimtari në vijimësi të seancës të dëgjimit që u mbajt më 21 Maj në Komitetin për Marrëdhënie Ndërkombëtare të Kongresit për të Ardhmen e Kosovës. Ne gjithashtu përfituam nga ky rast për t'i dhënë mesazhin e seancës së dëgjimit popullit të Kosovës. Kjo seancë ka përbërë një kulminacion në fazën më të fundit të veprimtarisë të Lidhjes Qytetare në emër të Kosovës, fazë që nisi kur Presidenti i Lidhjes Qytetare Xhoe DioGuardi (Joe DioGuardi) dhe Këshilltarja e Çështjeve Ballkanike Shirli Klois DioGuardi (Shirley Cloyes DioGuardi) zbuluan një vit më parë se 70 % e popullsisë së Kosovës janë të papunë, se nuk ishte bërë asgjë për vendosjen e Mitrovicës nën kontrollin demokratik, se ish anëtarë të UÇK-së ishin kriminalizuar, dhe se bashkësia ndërkombëtare kishte bllokuar me sukses që të gjitha diskutimet për statusin përfundimtar të Kosovës. Udhëtimi në Qershor 2002 i udhëhoqi paraqitjes në Janarin 2003 të Rezolutës Lantosh-Hajd (H.Res.28), e cila i bënte thirrje qeverisë së SHBA që të mbështesnin pavarësinë e Kosovës. Ai udhëtim i parapriu gjithashtu edhe Seancës Dëgjimore në Kongres më 21 Maj, ku Kongresmenët Lantosh dhe Hajd e kundërshtuan politikën e OKB dhe SHBA për standardet përpara statusit dhe mbështetën pavarësinë e Kosovës. Ky ishte edhe mesazhi që Lidhja Qytetare i bëri jehonë në fillim të Korrikut gjatë një serie takimesh publike mbajtur në Gjilan, Podujevë, Pejë, Gjakovë, Suharekë, Prizren, Prishtinë dhe Drenicë.

Çështja më e rëndësishme që u kuptua gjatë qëndrimit në Kosovë ishte çarja gjithnjë edhe më e zmadhuar midis versionit zyrtar të realitetit në Kosovë dhe atij të gjykuar nga pervoja e vetë shqiptarëve të Kosovës, ku përfshihen edhe pikëpamje te ndryshme dhe mospërputhjesh rreth statusit përfundimtar. Lutfi Haziri, kryetari i bashkisë së Gjilanit, deklaroi se pa pavarësi, problemet ekonomiko-shoqërore do të thellohen dhe mospajtimet e kontrastet me UNMIK-un do të rriten gjatë muajve të ardhëm. Sa më shpejt që Kosova ta fitojë pavarësinë do të krijohen kushte dhe të ardhme më të mira për vendosjen e paqes. Nevoja për zgjidhjen e statusit perfundimtar, që do të sjellë dhe rrisë shkallën e investimeve të huaja dhe do të hapë fronte pune në Kosovë, ishte një mendim i fuqizuar, të cilin e dëgjuam kudo gjatë gjithë udhëtimit tonë në Kosovë. Gjatë një takimi me udhëheqësit e degëve të rinisë të partive kryesore dhe me grupet qytetare lokale në Gjilan, ne pyetëm se si Kosovarët janë duke mbijetuar me 70% të popullsisë të papunësuar. Një student na shpjegoi se kjo mbijetesë u detyrohet traditave shumë të forta të ndihmës midis anëtarëve të familjeve të shqiptarëve, ku prindërit ndihmojnë fëmijët dhe këta njëri-tjetrin, si dhe puna jashtë Kosovës ka qenë burimi kryesor që i ka shërbyer mbijetetës së bashkësisë. Tani, megjithatë, ai tha se kjo mbijetesë ishte bërë gjithmonë edhe më e vështirë, sepse shumë shqiptarë të Kosovës janë detyruar prej Europës Perëndimore dhe SHBA që të kthehen në Kosovë duke e humbur kështu vendin dhe burimin e punës. Ipeshkvi katolik i Prizrenit Mark Sopi shprehu habinë e tij duke e parë paaftësinë e bashkësisë ndërkombëtare për të kuptuar se Kosova është aleati i tyre më i mirë në Ballkan dhe nëse Kosovës do t'i jepet pavarësia, që me investimet e para suksesi do të jetë i shpejtë. Më tutje ai nënvizoi se Kosova është burim paqeje dhe jo dhune në rajon. Pengesa më e madhe që e bllokon progresin, sipas mendimit të Ipeshkvit të Prizrenit Mark Sopi është fushata propagandistike anti-shqiptare që bën Serbia.

Në Pejë, një veteran i UÇK-së ankohej kundër atij që bashkësia ndërkombëtare e quan programi i paqes, ku shqiptarët e Kosovës dalëngadalë po dobësohen dhe lodhen, në atë mënyrë që ata të jenë të detyruar që të pranojnë ose ndarjen e Kosovës, ose autonominë substanciale nën Serbi. Adem Demaçi i bëri jehonë kësaj deklarate në Prishtinë dhe ai vlerësoi Lidhjen Qytetare për sfidën që po ia bën kësaj dukurie. Nëse ti bën diçka ndryshe nga të tjerët duket se je duke bërë diçka të gabuar, - tha ai. Edhe pse kjo nuk jep fryte tani, tha ai, hap pas hapi do të japë fryte, sepse mendësia e njerëzve është duke ndryshuar. Me papunësinë që shtohet ditë për ditë, kriza do të bëhet gjithnjë e më thellë. Ai tha se bashkësia ndërkombëtare dëshiron liderë, të cilët lënë interesat kombëtare mënjanë, por ne dëshirojmë liderë të cilët vënë interesat kombëtare mbi gjithçka tjetër. Liria është më e vyer se gjithçka tjetër që bashkësia ndërkombëtare mund t'ia ofrojë Kosovës.

Demaçi deklaroi se njerëzit janë duke u zemëruar përditë e më shumë, sepse ata e vënë re se Serbia është duke fituar peshë përsëri, si nga ana politike, ashtu edhe financiare. Bashkësia ndërkombëtare nuk e kupton se shqiptarët e dinë se çfarë po ndodh dhe e kundërshtojnë këtë gjë. Ai ishte kundër faktit që serbët në Kosovë janë lejuar të votojnë në zgjedhjet shtetërore të Serbisë, kundër faktit që 20 % e Kosovës është nën kontrollin e Serbisë dhe kundër faktit që bashkësia ndërkombëtare në mënyrë rutinore dhunon Rezolutën 1244 në interes të Beogradit. Dhe po kjo bashkësi ndërkombëtare iu vë koracë të hekurt të gjitha përpjekjeve të shqiptarëve të Kosovës për ta mbrojtur çështjen kombëtare.

Në një takim në auditorin e Bibliotekës Kombëtare të organizuar nga shoqatat studentore të Universitetit të Prishtinës, lideri student Gani Morina pyeti me zë të lartë: A ekziston vallë bota demokratike, apo ka rënë në gjumë? Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe NATO bënë që Kosova të dijë se ka një botë demokratike, por tani kjo botë demokratike po rrënohet. Ai solli si fakte paralizën e institucioneve të Kosovës përballë përpjekjeve të Kombeve të Bashkuara dhe të Serbisë për të pushtuar tokën e viktimave të kësaj dhe mohimin e të drejtës së Kosovës për të vetëvendosur për fatin e saj? - që po ia bën bashkësia ndërkombëtare.

Vendin më të madh të deklaratave të bëra nga faktorët ndërkombëtarë në Kosovë gjatë vizitës sonë e zinte nxitja e bisedimeve midis Beogradit dhe Prishtinën si dhe rikthimi i serbëve të Kosovës, të cilët kishin ikur gjatë luftës së vitit 1999. Bashkësia ndërkombëtare beson se një shoqëri shumetnike është qëllimi dhe se arritja e tij kërkon rikthimin e plotsuksesshëm të një numri të madh të serbëve si dhe bisedimet dypalëshe, fillimisht për çështjet teknike. Lidhja Qytetare, megjithatë, konstaton se shumica e qytetarëve të Kosovës (përkundër disa politikanëve të Kosovës) nuk duan që bisedimet midis Prishtinës dhe Beogradit të procedojnë pa u zgjidhur më parë një numër çështjesh të vështira, duke filluar nga vënia nën kontrollin shqiptar e veriut të Kosovës dhe mundësimi i rikthimit të shqiptarëve, pra jo vetëm serbëve, në shtëpitë e tyre në veri të Mitrovicës.

Në një takim me Nënat e të Zhdukurve nga Gjakova, kryetarja Nesrete Kumanova kërkoi të bëhet më shumë trysni që Serbia dhe bashkësia ndërkombëtare të merren me fatin e 3500 shqiptarëve të zhdukur në fund të luftës, përfshirë edhe 663 burra nga Gjakova. Për ta gëzuar lirinë e saj, tha ajo, Kosova dha shumë prej bijve më të mirë dhe bijave më të mira, dhe pothuaj asgjë nuk është bërë për të ndriçuar fatin e të zhdukurve. Shirli Klois DioGuardi këshilloi që vëmendja kryesore e politikës të vihet në problemin e të zhdukurve përpara fillimit të bisedimeve me Beogradin. Me ndonjë përjashtim tepër të rrallë, qytetarët e Kosovës besojnë se Serbia në asnjëfarë mënyre nuk ka për të luajtur rol në diskutimet për statusin final të Kosovës.

Në përfundim, ka një ndarje të plotë nga mënyra si i shikon bashkësia ndërkombëtare dhe si i shikojnë shqiptarët e Kosovës gjyqet dhe burgosjet e ish anëtarëve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK). Bashkësia e ndërkombëtarëve këmbëngul se sistemi i drejtësisë është duke funksionuar dhe gjyqet dhe verdiktet janë të lira nga ndikimet politike. Njëkohësisht qytetarët e Kosovës nuk pranojnë atë që ata e shikojnë si kriminalizim të UÇK-së, ata nuk e pranojnë gjykimin e një sistemi drejtësie të politizuar dhe të korruptuar në disa instanca të saj. Delegacioni i Lidhjes Qytetare, i cili mori pjesë në ditën përfundimtare të gjyqit të komandant Remit dhe grupit të Llapit i bashkohet mënyrës sesi e shikojnë këtë problem qytetarët e Kosovës. Shirli Klois DioGuardi foli gjatë për domosdoshmërinë për t'i bërë opozitë një barazie false midis viktima shqiptare të Kosovës dhe kriminelëve që zbatuan terrorizmin serbian të sponsorizuar nga Serbia. Në çdo qytet, po sidomos Gllogovci dhe Skënderaj, ku të dy, ajo dhe Joe DioGuardi ishin bërë qytetarë nderi të Drenicës, ajo bëri thirrje për një fushatë ndërkombëtare për t'i dhënë fund kriminalizimit të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, e cila shkoi në gjurmët e Skënderbeut.

Rishqyrtimi i rolit të Shteteve të Bashkuara në dhënien e pavarësisë së Kosovës

Lidhja Qytetare u ndesh me një bindje të përgjithshme se qeveria e Shteteve të Bashkuara do t'i sjellë pavarësinë Kosovës, një bindje që është shprehur si miklim nga ish Presidenti Bill Klinton (Bill Clinton). Shirli Klois paralajmëroi rrezikun e kësaj bindjeje dhe diskutoi rreth ndryshimeve që ekzistojnë midis Administratës dhe Kongresit të Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Administratat e njëpasnjëshme nuk patën sukses për të vepruar në kohën e duhur në Kosovë, deri sa Presidenti Klinton më në fund u detyrua që të veprojë, kur përpjekjet diplomatike të Perëndimit dështuan për të ndalur makinën vrastare të Millosheviçit, dhe UÇK-ja u ngrit për të marrë në mbrojtje shqiptarët e Kosovës prej persekutimit dhe vrasjeve. Ajo shpjegoi se shumë nga personeli i Departamentit të Shtetit kanë mbetur të qendërzuar në Beograd.

Xhoe DioGuardi, po ashtu si veproi në seancën dëgjimore të Kongresit më 21 Maj, e rinumëroi edhe një herë historinë e marrëdhënieve midis politikanëve serbë me zyrtarët e Departamentit të Shtetit të stacionuar në Beograd si zyrtarë të Shërbimit të Huaj (Foreign Service) gjatë më tepër se tridhjetë viteve të shkuara. Shembulli më i mirë, për ta demonstruar këtë, tha ai, është ish Sekretari i Shtetit Lerri Igëllberger (Larry Eagleburger), që ka shpenzuar kohë të konsiderueshme në Beograd, që flet serbo-kroatisht, dhe që jo shumë kohë më parë ka shërbyer me Milosheviçin në Bordin e Banka Lubanska në Washington, dhe tani ai është partner tek Kissinger Associates, për të cilën është folur të ketë pasur (dhe që ende mund të ketë) marrëdhënie klientësh në Serbi.

Klois DioGuardi u kërkoi shqiptarëve të Kosovës që të marrin parasysh sistemin Amerikan të frenimeve dhe ekuilibreve, dhe t'u qëndrojnë përkrah miqve të tyre në Kongresin e SHBA. Ajo tha se Kongresmenët Lantosh dhe Hajd kanë nevojë që të dëgjojnë mbështetjen që atyre u japin Kosovarët për qendrimin e tyre pro pavarësisë e Kosovës, me qëllim për ta bërë edhe më efektive sfidën ndaj politikës së një Administrate që rrezikon të përsëritë konfliktin në Ballkan duke e mbajtur statusin përfundimtar në harresë. Duke folur më tej, ajo tha se Kuvendi i Kosovës ka kryer një veprim jashtëzakonisht të rëndësishëm, duke kaluar rezolutën në mbrojtje të vlerave të luftës dhe lëvizjes për liri (e cila ishte paraqitur nga AAK dhe mbështetur nga të gjitha partitë) dhe se tani Kuvendi duhet që të lëvizë për të kaluar në Kuvend legjislacionin në mbështetje të pavarësisë të Kosovës.

Në disa intervista për televizionet dhe radiot (TV-21, RTK, dhe Blue Sky Radio), Xhoe DioGuardi ndërmori detyrën e vështirë për të diskutuar mbështetjen e fortë të Kosovës ndaj ish Presidentit Klinton. Vendimi i Bill Klinton-it për të filluar fushatën ajrore kundër Serbisë ishte një vendim thelbësor për të gjithë shqiptarët, por ky vendim nuk do të ndërmerrej, vuri në dukje DioGuardi, pa presionin monumental të Lidhjes Qytetare Shqiptaro Amerikane, e mbështetur nga lobi çifut dhe anëtarët e Kongresit, njëri prej të cilëve ishte Senatori Xhozef Bajdën (Joseph Biden).

Xhoe DioGuardi dalloi pesë fushat në të cilat Klinton bëri që të dështojë Kosova dhe shqiptarët në Ballkan. Së pari, Klinton e ripohoi Paralajmërimin e Krishtlindjeve bërë nga ish Presidenti Xhorxh H.W.Bush (George H.W. Bush), duke e kërcënuar me ndërhyrje ushtarake të SHBA kundër Serbisë, nëse diktatori i saj, tani i gjykuar për krime lufte, Sllobodan Milosheviçi do ta kërcënonte Kosovën. Por Klinton nuk veproi kështu kur Milosheviçi nisi luftën në Bosnje dhe më vonë në Shkurtin e vitit 1998 kur sulmoi Kosovën. Së dyti, Klinton e lejoi të Dërguarin e tij Special në Ballkan Riçard Hollbrukun (Richard Holbrooke) të hynte në marrëveshje me Millosheviçin, duke e hequr Kosovën nga radha e bisedimeve dhe duke i përjashtuar shqiptarët nga tavolina e Marrëveshjes së Paqes së Dejtonit (Dayton). Së treti, DioGuardi vëzhgoi se Klinton në mënyrë publike kundërshtoi strategjinë e Gjeneralit Uesli Klark (Wesley Clark), të zbarkimit të trupave tokësore Amerikane në luftën me Milosheviçin, ashtu si edhe më parë ishin arritur fitore të ushtrisë së SHBA. Si përfundim, lufta u zgjat dhe u përhap në mënyrë të panevojshme, duke rritur kështu vuajtjet e shqiptarëve. Së katërti, nën kujdesin e Klintonit, Marrëveshja e Kumanovës, e cila i dha fund luftës në Kosovë, e lejoi Serbinë që të tërhiqte të gjithë makinerinë e saj ushtarake nga Kosova, duke marrë me vete edhe 5000 të burgosur shqiptarë të Kosovës për në burgjet e Serbisë dhe duke mos e marrë fare parasysh fatin e të humburve (disa prej të cilëve më vonë do të zbulohej se pasi u ekzekutuan në Kosovë u sollën në Serbi nëpër kamionë frigoriferë, si pjesë e tërheqjes të ushtrisë serbe gjatë përfundimit të luftës). Dhe së pesti, Bill Klinton lejoi Kombet e Bashkuara dhe Europën (veçanërisht Francën dhe Rusinë) që të merrte drejtimin e Kosovës, menjëherë pas luftës, duke ia mohuar kështu udhëheqjen SHBA, çka do të duhej për t'i sjellë pavarësinë Kosovës, si dhe paqen dhe qendrueshmërinë Europës Juglindore. DioGuardi u kujtoi shqiptarëve të Kosovës se Klinton hoqi dorë nga rasti i madh si president i Shteteve të Bashkuara të Amerikës të deklaronte pavarësinë e Kosovës menjëherë pas luftës dhe ai do të ngrinte zërin e tij se mbështeste pavarësinë e Kosovës katër vjet më vonë, në Qershorin e vitit 2003, gjatë një përpjekjeje të dukshme për të fituar besueshmëri midis shqiptaro-amerikanëve të Nju Jorkut.

Informacioni: fushëbeteja e re në luftën për lirinë e Kosovës

Adem Demaçi e përcaktoi si pengesë kryesore në luftën për pavarësinë e Kosovës, problemin se bashkësia ndërkombëtare ishte duke marrë informacione të gabuara mbi Kosovën, sepse udhëheqësit tanë nuk janë duke dhënë informacionin e duhur. Ai e dalloi luftën e re si luftë të informacionit. Shirli Klois dhe Xhoe Joe DioGuardi vunë re të njëjtën gjë, duke theksuar gjatë takimeve të tyre nëpër Kosovë se fushëbeteja për të ardhmen e Kosovës nuk është më në tokë. Lufta e re nuk do të fitohet duke luftuar me pushkë dhe plumba, por përmes shtypit dhe parlamenteve të botës. Gjatë një periudhe të shkurtër, prej 1998 deri më 1999, Klois vëzhgoi, shumica e rrjeteve televizive dhe gazetave të Perëndimit kanë qënë të fokusuar në Kosovë dhe në Çështjen shqiptare, kur shqiptarët e Kosovës vuanin, vriteshin dhe dëboheshin prej vatrave të tyre. Tani këto janë kryesisht të fokusuar në Irak, Afganistan dhe Lindjen e Mesme. Klois argumentoi se ka ardhur momenti dhe ne kemi ndihmën e të gjithë shqiptarëve për të rifokusuar vëmendjen ndërkombëtare mbi Ballkan. Xho DioGuardi theksoi rëndësinë e të folurit të liderëve të Kosovës me një zë për të ardhmen e Kosovës. Ai paralajmëroi për pasojat që do të kishte vënia e interesave të partisë mbi interesat e shtetit, çka ka sjellë në një fraksionim të rrezikshëm të zërit të Kosovës në skenën ndërkombëtare. Ai përmendi pozicionimin joenergjik të Ibrahim Rugovës se Kosova e ka pavarësinë de facto dhe se thjesht ajo po pret njohjen ndërkombëtare dhe thirrjen e gabuar të Hashim Thaçit për një moratorium mbi diskutimet për statusin përfundimtar. Thaçi, i cili tani thotë se ai ka pritur që bashkësia ndërkombëtare t'i përgjigjet idesë së tij, duke caktuar një datë për zgjidhjen e statusit perfundimtar, duket se ka hequr dorë nga thirrja për moratorium. Pa një zë të bashkuar mbi të ardhmen e Kosovës, DioGuardi parashikoi se paqja në Ballkan dhe zgjidhja e çështjes shqiptare do të mbetet e paarritshme për breza të tërë.

Përfundim

Ishte e qartë për delegacionin e Lidhjes Qytetare se Departamenti i Shtetit i SHBA, me sa duket nuk dëshiron ta kuptojë, apo nuk dëshiron që ta dijë, hendekun që po zgjerohet midis shpresave legjitime të shqiptarëve të Kosovës dhe vizionit për të ardhmen e Kosovës të imponuar nga Këshilli i Sigurimit i Kombeve të Bashkuara dhe Bashkimi Evropian. Kjo u bë e qartë në seancën dëgjimore të Kongresit më 21 Maj për të ardhmen e Kosovës në një kontrast të thellë midis dëshmisë së Departamentit të Shtetit dhe Kryetarit Henri Hajd, anëtarit të shquar të Kongresit Tom Lantosh e kongresmenit Dana Rohërbaher, që të gjithë mbështetës të njohjes së pavarësisë së Kosovës nga SHBA që tani. Këto komente gjatë seancës dëgjimore e detyruan Departamentin e Shtetit të vendosë mbi tavolinë letrat e OKB-së dhe të Bashkimit Evropian që t'i shikojnë të gjithë. Përfundimi i Lidhjes Qytetare i nxjerrë nga dëgjimi i njerëzve anembanë Kosovës në udhëtimin e saj të ditëve të fundit është se ajo është në rrugën e duhur, si i vetmi lob i regjistruar në Uashington DC, që është duke luftuar që qeveria e SHBA të njohë që tani pavarësinë e Kosovës. Detyra jonë është për më tepër e vështirë sidomos për arsye të kolaborimit të disa shqiptaro-amerikanëve me elementë në Departamentin e Shtetit të lidhur me Beogradin.