Shpirti opozitar i poetit

Në përgjithësi çdo krijues dhe në veçanti poeti është në opozitë ndaj së keqes, së shëmtuarës dhe asaj që nuk ec me kohën, pra regresives. Themi në veçanti poeti, sepse vargu dhe kënga ballafaqohen më shpejt me njerëzit, pra me masat, duke u bërë për ta armë të fuqishme, për të luftuar të keqen. E kur flasim për një poet me përmasa të tilla si Gjergj Fishta, vargjet bëhen këngë që kalëron vite dhe shekuj, duke mbetur gjithnjë aktuale. Sepse, e keqja, e çdo forme dhe lloji qoftë është e pranishme në çdo kohë, mjerisht.
Vëzhguesi i hollë, symprehtë, poeti ynë i madh të keqen nuk e gjykon si dëmtuese të një individi o të një shoqërie, por si dëmtuese të një etnie, të një kombi të tërë. Edhe nga një shkëndijë e vogël ndizet zjarri i madh, nga e keqja e një individi gandohet një shoqëri e tërë, dëmtohet një komb që dëshiron të ecë me kohën. Ja pse poeti nuk fal askënd, jo vetëm të voglin por as të madhin, të fuqishmin. Duke e vështruar të keqen me syrin e tij dialektik i bie asaj me kamzhikun e vargut të fuqishëm që me kohë bëhet proverbial, bëhet i një kombi të tërë.
Vëreni poezinë "Hymni i flamurit". Është bërë proverbial vargu "Bini toskë e bini gegë". Ndërsa pseudonimi më i preferuar i poetit është "Gegë Toska". Të dyja këto, "toskë e gegë, Gegë e toskë" bëhet një thirrje për shqiptarët, një ulërimë shqetësuese e poetit ndaj atyre që shkaktojnë fërkime dashakeqëse mes dy trevave dhe dy dialekteve që edhe pse fërkime sociale marrin karakter politik dhe dëmtojnë kombin. Thirrja e poetit është e qartë: Jemi një komb, jemi shqiptarë, dhe ai që orvatet të vrërë toskën para gegës ose anasjelltas është një mjeran që don të përçajë një komb. E megjthëse kjo thirrje kumbonte shumë dekada më parë kumbojnë edhe sot me shumë domethënie për ne. Sepse mjerisht orvatje të tilla përçarëse indeshim edhe sot.
Të urresh armikun, por të respektosh virtytet e mira të kombit të tij qoftë edhe armik. Pra urrjetja të mos t'i errë sytë dhe të shmangë shovinizmin masiv. Kjo sentencë delikate theksohet nga poeti, të cilin një sistem politik e quajti shovinist. E pra, tek Lahuta e Malësisë vetëm një varg mjafton që edhe sot tìi ruhemi shovinizmit. Në dyluftimin e shqiptarit me malazezin, pra "shkaun", Oso Kuka çmon trimërinë dhe guximin e armikut duke e falur atë me fjalët "... se me gjasë ti qenke rodit". Siç dihet, fjala "rod" ka hyrë tek ne si sinonim i racës, kombit, etnisë. Oso Kuka çmon rodin dhe poeti na fton edhe ne ta çmojmë e vlerësojmë pa harruar detyrën, qëllimin, jetik, mbrojtjen e lirisë /. Oso Kuka duke falun "shkaun" e fton t'uthotë shtetarëve, rodit të vet "Të mos lakmojnë tokën e KAStriotit, se u del keq qe besa e Zotit!".
Pushtimi, mjerimi më i madh i një kombi nuk vjen thjeshtë nga krizat e armëve. Tentakulat e pushtuesit, veprojnë para armëve. Tradhëtia është bacili vdekjeprurës, që dobëson vetëdijen, tkurr vigjilencën, krijon hematomat që pengojnë qarkullimin e lirë të gjakut, shpejton agoninë pas së cilës vjen vdekja, robërimi i një kombi. Fishta ky rilindas i madh është i pamëshirshëm dhe agresiv deri në vdekje ndaj tradhëtisë. Një legjende biblike i referohej Giuseppe Verdi tek Nabuko kur kori i përgjërohej atdheut të tradhëtuar. Një legjende biblike i referohet Fishta tek Juda Makabe kur lëshon thirrjen drithëruese:

O Perëndi a ndjeve
tradhëtarët na lanë pa atdhe
e ti rri gjuan me rrufe
lisat n'për male kot...

Dhe kur një poet harron veladonin dhe guxon të qortojë edhe Zotin që nuk shigjeton tradhëtarët, atëhere vjen fare natyrshëm sulmi pa kufi e cak që u bën ai tradhëtarëve, duke mos i kursyer as me emër. Janë domethënëse preludet e dy poemave të Fishtës, Nikoleida dhe Makaroniada. Sepse këto dy prelude ndryshojnë edhe në formë edhe në stil nga vetë poemat në fjalë. Tek Nikoleida, me stilin e tij karakteristik, dhe formën e tetërrokëshit satirik deri në farsë poeti përshkruan vajtimin qesharak të knjazit të Cetinës që shtetet e mëdhenj, krushq nuk po e ndihmojnë që të realizojë ëndrrën e tij mbretërore dhe kryeqytetin e dëshiruar, Shkodrën. Ndërsa vargjet prelud, me një strofë në formë rombike janë krejt ndryshe, ku zhduket satira e në vend të saj vihet mllefi ndaj atyre që ndihmuan "shkakun" për synimet e zeza. Për çudi autori u sulet me emra konkretë dhe disa kolegëve të tij, pra klerikë që u bënë dashje apo pa dashje tradhëtarë të kombit dhe... ndihmuan armikun shekullor të zaptojë tokat tona, sabotuan parlamentin legjitim, tradhëtuan Luigj Gurakuqin dhe fretërit patriotë. Këtyre "zezanëve" Fishta u drejtohet: Këtë tufë hithash, Gegë Tosak u a truen...
Pra, nuk ua kushton por ua hedh turinjve me mallkim, me vargje që u ngjajnë fishkëllimave të kamxhikut. Dhe, kur poeti nuk kursen njerëz të tillë, duke i damkosur me emër e mbiemër, këtu nuk ka si të kursejë tek Makaroniada ata "të dërguar misionarë" italianë dhe ca intelektualë pseudo patriotë shqiptarë që duke çoroditur gjuhën përpiqen të italianizojnë jetën shoqërore shqiptare. E në preludin e poemës nuk kemi më përbuzje dhe kamxhik, por pështymë, mallgam që u hudhet surratit të tyre. Siç duket, poeti, pasi i ka mbaruar së shkruari këto poema nuk ka mjaftuar me kaq, ka dashtë t'ua dedikojë dhe disave gjithnjë pa ua kursyer emrat, gjithnjë duke i damkosur.
Tradhëtar bëhesh edhe pa dashje, edhe duke bërë sikur e do atdheun dhe popullin, duke ndezur tymnajë me gjoja përpjekjet intelektuale për "hir të atdheut". Kjo temë është e njohur tek rilindasit, natyrisht jo me përmasat e Gomarit të Babatasit. Kështu mund të na kujtohen "hithrat e ferrat" e Naimit, "Klubi i Selanikut" i Çajupit e ndonjë tjetër. Por, është unikale strofa proverbiale ku poeti parodizon bile më tepër se kaq ata intelektualë që edhe piknikët orgji mundohen t'i veshin me rrobat e takimeve protestuese, për gjoja festimet e 1 Majit, apo pakënaqësisë ndaj regjimit aktual.

Ka ra breshni në Bardhanjorë
rrënoi ara edhe fiq
burra mbrendë, me dorë, me dorë
Rroftë Shqipnia me gjith miq...

Tradhëti është edhe një traktat, një marrëveshje, një fobi antikombëtare e një qeverije apo e një ministri të veçantë. Janë ata, ministrat, apo qeveritë kuislinge që duke hapur dyert e gjoja "bashkëpunimit" me një vend fqinj, por me synime të hershme pushtuese, bëhen urë që ky pushtim të bëhet realitet. Ndaj, tek Gomari i Babatasit poeti shfryen:

Eh, ju ministra, minestra,
do zvarranikë, qelbësina,
trup edhe bark në Tiranë,
kryet thellë ke Athina...

Tradhëti ndaj atdheut dhe popullit bëjnë edhe ata që krijojnë pseudoheronjt, njerëz të turmës, pa ideale dhe pa kurriz që i nxjerr një situatë kaotike. Dhe këta pseudoheronj gjejnë edhe Orfetë e tyre që u thurin lavde pseudoheroizmi, lapanjozëve që i shërbejnë vetëm një kaste por jo atdheut:

Kush din sot çarkun ma mirë me e ngrehun
për me zjga barkun, Ai ke me u njehun
për mendje - prehun...

Dhe Orfeu, pra poeti oborrtar e servil i thur lavde këtij pseudoheroi edhe në varr.

A thue se asht varri bash i spartanivet
që n'TErmopile ranë ballë persianëve...

Se sa aktuale mbeten këto vargje deh sot tek ne, kjo nuk ka nevojë për koment. Dhe, kur them sot përfshij jo vetëm këtë dhjetë vjeçar por edhe gjysmë shekullin që kaluam.
Pseudo heronjt, psuedo tribunët e popullit shkaktojnë vetëm fatkeqësi kombëtare, vonojnë zhvillimin dhe ecjen përpara të një kombi. Servilët, lapanjozët, karieristët, nepotistët... janë në shinjestër të poetit që nuk pajtohet kurrë me ta edhe pse deshën gjithnjë ta bëjnë për vehte. Për Fishtën, këta tipa janë kunguj që kacaviren pas të madhit.
Njerëzit me dy fytyra janë të pahonepsëshëm për poetin. Dhe të tillë njerisht, nëkohën e tij kishte shumë, ashtu siç, mjerisht ka edhe sot shumë të tillë. Naturisht, duke mos i honepsur, vargu kundër tyre i përngjet thimbit të një anze, një grethi. Prandaj, tek Anzat e Parnasit, konkretisht tek poezia Nakdomonicipedia thumbi poetik është plot helm.

Hyut ndezja qirin
o i biri i Adamit,
ndizja edhe djallit
nji tjetër dhjami...

Të tillë tipa që njëkohësisht ndezin dy qirinj, shkaktojnë vetëm përbuzjem e që dëmtojnë shoqërinë dhe kombin. Cilët janë ata? Autori i fshikullon në shumë poezi duke mos bërë përjashtim as tek jerarkia fetare duke mos falur as disa murgesha që duke mohuar misionin hyjnor të tyre qepin havra, dhe të tillave autori tek poema "Kur pata kenë ba papë" u këshillon të "rahatohen" pra të "martohen", as disa klerikë që shtëpinë e Zotit e "kanë ba dugajë" autori jo vetëm nuk i fal por u jep dënimin kapital "...këtyne në fyt u a vesha lakun"...
Fishta ishte poet dhe klerik i madh. Por ai nuk harronte kurrë qytetin ku jetonte dhe meditonte, Shkodrën të cilën e deshi dhe e përjetësoi në vargje.
Natyrisht, si njeri duron dhe fal... por si poet nuk mund të rrijë indiferent ndaj dukurive shoqërore që dëmtojnë. Thumbon prëtacinë, budallallëkun, imoralitetin dhe sidomos shtirjen. Për një fshat afër Shkodrës ai bën portretin proverbial:

Mal pa dru, gjind pa tru
dyer pa reze... gra pa erze...

Ndërsa për pseudo dhimbjen, për teprimin në shprehjen e ndiesive dhe gjykimeve, autori bën portretin tjetër proverbial:

Çka ka thanë nana e Bardhylit
dhima e byrrit dhima e brrylit
të dhemb shumë por kalon shpejt
e me gjasë paska pasë të drejtë...

Siç shihet këtu kemi të bëjmë vetëm me një grua që veshjen në zi për burrin e kthen në modë...por thumbi i anzës kalon më tej shkon më larg, duke përfshi këtu edhe ata që "përgjërohen" për të kaluarën vetëm se e sotmja nuk u jep ata privilegje që kishin. Dhe, qajnë parajsën e humbur, por kur gjejnë një parajsë të re që u jep privilegjet e humbura atëherë vajin e kthejnë në hymën...
Gjergj Fishta përveçse flamur, vargun e kishte edhe shigjetë helmuese, qoftë për armikun e jashtë softë edhe për të brendëshmit. Ndaj, satira e tij u bë proverbiale. Natyrisht, opozicioni i tij i pëlqyer nga masat nuk u pëlqye nga ata që vargu fishtian u shkeli në kallo. Dhe ky dikush, kur mendonte se ishte "dikush", pra kishte diçka në dorë u përpoq të hakmerrej ndaj poetit. Dihet hakmarrja ndaj tij. Lufta që u bë për ta asgjësuar, duke i zhdukur edhe varrin.
Fati i opozitarit është gjithmonë i tillë. I tillë qe edhe fati i opozitarit të madh Gjergj Fishta. Armiqtë e tij përdorën kundër tij edhe kërbaçin edhe kulaçin. Këtë të fundit për ta bërë për vehte dhe kur nuk arrinin atëherë kërbaçi ishte i pamëshirshëm dhe i paskrupull. E megjithatë Fishta nuk ndezi kurrë dy qirninj. Ndezi vetëm një, ndaj Zotit dhe atdheut. Dhe qiriri i tij vazhdon të ndrisë. Ata që e luftuan ose edhe përpiqen edhe sot ta errësojnë i mbulon pluhuri i turpit dhe harresës ndërsa Gjergj Fishta i madh, edhe pse pa varr jeton në altarin e kombit si poet i tij, poet kombëtar.

-- dërguar nga Klajd Kapinova