Gegnishtja – si një kategori makro-dialektike – ofron mprehtësi magjepsëse gjuhësore

Gegnishtja është pjesë e kulturës shqiptare plotësisht, dhe si e tillë duhet të ushqehet dhe asaj t’i jepet hapësirë për t’u zhvilluaar, dhe si e tillë ajo nuk mund të përceptohet si kërcënim për Shqipen Standarde.

Mirë se erdhët!

Në emër të
- Programit Nash të Studimeve Shqiptare (NASP)
- Qendrës për Studime të Evropës Juglindore (CSEES) dhe
- Departamentit të Gjuhëve dhe Kulturës së Evropës Lindore të Shkollës së Studimeve Sllavonike dhe Evropës Lindore, të Kolegjit Universitar në Londër.
- dëgjues, folës dhe pjesëmarrës të Ditës së Studimeve "Gegë".

Për fat të keq, Wendy Bracewell, drejtoresha e CSEES-së, nuk mund të jetë këtu. Ajo kërkon falje dhe shpreh dëshirat e saj më të mira, mirëpo ajo duhej të udhëtonte për në SHBA për një kohë të shkurtë, për arsye familjare. Ajo dëshiron të tërheq vëmendjen tuaj për studimin e gjerë të kryer nga CSEES-ja, pjesë e së cilës është Programi Nash i Studimeve Shqiptare. Ne kemi përfshirë një broshurë të vogël të Qendrës në pakon tuaj në mënyrë që ju të keni mbresat e kësaj. Ger Duijzings me mirësi ka pranuar të zëvendësojë Wendy-n si kryesues i panelit të parë të pasdites.

Kjo Ditë e Studimeve Gegë ka qenë ide për të cilën Daniel Abondolo dhe unë kemi biseduar para një kohe të gjatë, kur unë posa kisha ardhur në Shkollën e Studimeve Sllavonike dhe Evropës Lindore (SSEES). Dhe tani më në fund ne po e realizojmë këtë Ditë të Studimeve, në prag të ditës kur unë do të largohem nga SSEES-ja.

Gegnishtja – si një kategori makro-dialektike – ofron mprehtësi magjepsëse gjuhësore dhe kjo prek interesat e përbashkëta në të dy sfondet tona në BALLKANOLOGJI, apo linguistikën e Ballkanit, të cilën Danieli e studioi në Çikago dhe unë në Berlin. Jemi shumë të kënaqur që në mesin e mysafirëve dhe folësve sot kemi kryesuesin aktual të Linguistikës së Ballkanit në Çikago, Victor Friedman.

Sidoqoftë, organizimi i kësaj konference ishte një rrugëtim me pengesa serioze. Nëse ndonjëri prej jush ka pyetur veten përse e kemi ngritur çmimin e tarifës, kjo ndodh për shkak se në mes të përgatitjeve tona, buxheti në shenjestër i Fondit Nash u ngri, në lidhje me zhvillimet e fundit në bursë. Kjo e rrezikoi tërë konferencën, madje edhe më mjerisht, kjo na parandaloi në vazhdimin e planeve për të ftuar disa studiues të njohur nga rajoni, të cilët do të ishin ekspertë për këtë temë. Mirëpo, për fat të mirë dhe me mirësi, sponsorët e tjerë u paraqitën për të garantuar bazën e zhvillimit të Ditës së Studimeve në një shkallë më modeste.

Më e rëndësishmja, u inkuadrua CSEES-ja, sikurse edhe BACEES-ja, Shoqata Anglo-Shqiptare dhe Aksioni i Rinisë Shqiptare të Londrës. Dëshiroj të shpreh mirënjohjen time më të madhe, në emër të dy organizatorëve, për këto organizata, pa kontributin e të cilave ne nuk do të mund të siguronim as verë për takimin e sontëm.

Me gjasë jeni të informuar se organizimi i kësaj ngjarjeje ka shkaktuar shqetësime në Shqipëri. Kjo Ditë e Studimit është krahasuar me konferencën e Londrës më 1913 në një tryezë të rrumbullakët, lidhur me gjuhën në televizion dhe – siç e dini – më 1913, kufijtë e Shqipërisë u përcaktuan nga Fuqitë e Mëdha, duke ndarë, për shembull, Kosovën dhe Shipërinë.

Më lejoni t’u siguroj, dhe këtë e theksojmë edhe në Njoftimin për Shtyp të cilin e shohim si të domosdoshëm në përgjigje ndaj supozimeve të tilla (të cilat mund t’i gjeni në pakot tuaja): Përpjekja jonë akademike nuk ka qëllime neo-imperialiste, apo ndonjë qëllim kombëtar ose anti-kombëtar, shkurt: asnjë qëllim politik çfarëdo qoftë ai. Ne jemi akademikë e jo politikanë; ne jemi gjuhëtarë, shkëncëtarë politikë dhe sociologë apo antropologë shoqëror, shumë kritikë të vetvetes lidhur me politikën e pushtetit dhe jo të ndërlidhur me grupe të interesit politik, religjioz, patriotik apo ndonjë grup tjetër. Vetë politika në të vërtetë mund të jetë subjekt i analizave tona kritike, mirëpo ne shkruajmë libra apo artikuj për Habitoren në variantet e gjuhës shqipe (Victor Friedman), ose hulumtojmë proceset e ndryshimeve shoqërore dhe transformimet e traditave në fushat e ndryshme të Shqipërisë apo shqiptarëve bashkëkohorë në rajon më të gjerë (Eleanor Pritchard), ose mund të vizitojmë sërish tekstet e pasura dhe klasike shqiptare të kulturës rajonale dhe kombëtare (Robert Elsie). Mirëpo, ne nuk jemi në çështjen e diskutimit të kufijve politikë – për të mirë apo për të keq. Do të thosha për fat të mirë – pasi që është shumë më lehtë të mos jesh politikan dhe vetëm të jesh studiues dhe hulumtues i interesuar për kritika, sesa të jesh aktiv politikisht.

Sidoqoftë, reagimi i avancuar i Ditës sonë të Studimeve është shumë interesant sepse na tregon për ndjeshmërinë, por me gjasë edhe për pasiguritë dhe frikat, lidhur me sensin shqiptar të ekzistencës kombëtare, i cili ende ekziston sot. Shpresoj se folësi ynë i dytë, James Pettifer, i cili posa është kthyer nga Shqipëria dhe është i njohur për shumicën prej jush përmes analizave të tij të ndryshme politike, mund të na sqarojë këto ndjeshmëri, përse ato ekzistojnë dhe nga vijnë, dhe si lidhen ato me emrin e kësaj konference. Ndoshta, siç sugjeroi një prej mysafirëve tanë të tryezës së rrumbullakët, Agim Morina, do të ishte më mençur që kjo Ditë e Studimeve të quhej: "Dita e Studimeve Shqipe: Dialekti Gegë". Mirëpo ndoshta nganjëherë po ashtu është mirë, që të provokohet diskutimi.

Temat në dhe përreth dialekteve veriore (gegë) shqiptare dhe fushave kulturore rrallëherë diskutohen jashtë kontekstit të politizuar. Kjo hapësirë shkollare në Kolegjin Universitar të Londrës (UCL) mundëson një shqyrtim akademik, jo -partizan dhe jo-politik, të këtij vendi të pasur të diversitetit kulturor dhe gjuhësor shqiptar brenda kontekstit të gjerë shqiptar dhe ballknik. Gegnishtja është pjesë e kulturës shqiptare plotësisht, dhe si e tillë duhet të ushqehet dhe asaj t’i jepet hapësirë për t’u zhvilluaar, dhe si e tillë ajo nuk mund të përceptohet si kërcënim për Shqipen Standarde. Në këtë konferencë, diversiteti brenda kulturës shqiptare në tërësi dhe brenda gegës si pjesë e saj, janë temat tona kryesore. Këtu në kemi për qëllim që të diskutojmë mënyrat në të cilat termi Gegë është përdorur tradicionalisht për të emërtuar një linguistikë më të ashpër dhe kategori kulturore në Studimet Shqipe, shpeshherë të udhëhequr nga interesat dhe qëllimet jashtë tokave shqiptare.

Shembujt interesantë përfshijnë edhe dallimin gjuhësor dhe socio-kulturor të Georg von Hahn-it, më 1854, me gjasë i pari në një tekst klasik albanologjik, ndërmjet "toskëve" dhe "gegëve", si përafërsisht të ndarë nga lumi Shkumbin. Që nga atëherë, kjo ndarje disi e turbullt është riprodhuar në tekstet pasuese, si – për shembull – në tekstin bashkëkohor "Udhëheqësi rrugaç për në Shqipëri". Këto ndarje të imagjinuara dhe të ashpra më bëjnë të mendoj për modelin e "individit", apo "fushës së përbashkët të kuptimeve", të cilën e vizatonte profesori im i vjetër i "Ballkanologjisë", Norbert Reiter, dhe në të cilën fqinjësia gjeografike ka domethënie.

Fshatrat (kush ka më tepër kuptime të përbashkëta në gjuhën e tyre: A dhe D, A dhe B, apo B dhe C?)

Deklarimi i dallimit apo ngjashmërisë mund të ketë jehonë politike dhe kjo nuk e shkarkon iniciativën akademike, ose ajo mund të informohet nga mirëkuptimi politik i kohës. Vetë Von Hahl-i, për shembull, u ndikua nga qëllimi i tij për të testuar Pellazgët (Epirotë) kundër brezit ilir, një shembull tipik i dëshirave popullore dhe akademike të kohës për të klasifikuar dhe dalluar botën në raca dhe grupe trashëguese, të cilat krijuan mitin e shumëanshëm të origjinës kombëtare që pak a shumë kanë mbështjellur historiografitë kombëtare nga shekulli 19 deri në fund të shekullit 20, dhe të cilat në Gjermani dhe Austri i paraprinë Shkollës së Historisë Kulturore, e cila përfundimisht çoi në kapitullin më të errët të antropologjisë dhe etnologjisë, Institutin e Higjienës Raciale dhe ndikimin e tij në Gjermaninë Naziste. Sidoqoftë, interesat e tilla në atë kohë faktikisht ishin më tepër një shprehje e "zeitgeist"-it më të gjerë jo vetëm në Gjermani. Ne vetëm duhet shikuar shënimet e amerikanit Carleton Coon, i cili në fund të viteve të ‘20-ta dhe në fillim të viteve të ‘30-ta, u shfaq për të matur kokat e shqiptarëve veriorë të befasuar, por si gjithmonë tejet mikpritës dhe ndihmues, për të zbuluar dallimin racial (Malet e Gjigantëve: Studimi racial dhe kulturor i shqiptarëve veriorë malorë gegë, 1950). Fatmirësisht, shoqëruesi dhe përkthyesi i tij shqiptar, Stavre Frashëri, mbajti një ditar të fshehtë dhe publikoi një përshtypje dëfryese dhe pa dyshim tejet kritike për këtë projekt. Lajmi i mirë është se shënimet e Frashërit posa janë përkthyer dhe janë publikuar nga Shtypi i Universitetit të Kolumbias, nga Peter Prifti (shihni kopjen në pako, i jam mirënjohëse Antonia Young-ut, e cila më bëri me dije për këtë).

Kjo Ditë e Studimit ka për qëllim që të adresojë këtë lloj të trashëgimisë akademike (sikurse të von Hahn-it dhe Coon-it) në mënyrë vendimtare, historike metodologjike dhe teorikisht paralajmëruese. Ne jemi trajnuar që në mënyrë kritike të vizitojmë sërish dhe të largojmë vetveten nga kjo histori e shkollave tona akademike, e cila çoi në katastrofa të mëdha historike, luftë dhe gjenocid; një proces i ngjashëm mund të kërkojë ende kohë në Ballkan, ku katastrofat e tilla janë edhe më tutje të pashmangshme.

Qëllimi i kësaj Dite të Studimeve është për të shqytuar, në leksione dhe në diskutime në tryezë të rrumbullakët, shumëllojshmërinë kulturore dhe gjuhësore dhe ndryshimet brenda kulturës gegë, si dhe proceset e përgjithshme socio-kulturore, politike dhe gjuhësore në të kaluarën dhe të tashmen shqiptare. Në asnjë mënyrë qëllimi nuk ka të bëjë me diskutimin për ndikimin që këto procese mund të kenë në mësimin e studentëve shqiptarë në gjuhën angleze (dhe për këtë po llogarisim veçanërisht në përvojën Chris Hughes-it).

Gjithashtu, historia dhe konteksti i ndërtimit të kësaj kategorie kulturore do të jetë e adresuar në mënyrë kritike, si dhe përdorimet politike ndaj të cilave Gega ka qenë çështje sa herë që "politika e dallimit" ka sfiduar të kaluarën dhe të tashmen shqiptare kombëtare. Bazuar në teorinë bashkëkohore linguistike, sociologjike dhe kulturore, këto prezentime janë për gjuhën, politikën dhe kulturën, mirëpo ato nuk udhëheqen vetë nga ndonjë motivacion apo qëllim politik.

Së fundi, janë përfshirë edhe disa ngjarje të veçanta në lidhje me temën e përgjithshme. Do të ketë recitime nga "Lahuta e Malcis" e Gjergj Fishtës, e përkthyer në gjuhën angleze kohët e fundit (nga Robert Elsie). Ne do të mirëpresim ngrohtësisht Rudolf Markun, poet nga Lezha, i cili e ndihmoi Robertin në punën e tij dhe ai do të lexojë tekstin origjinal.

Ne po ashtu i mirëpresim dy këngëtarë shqiptarë që aktualisht jetojnë në Londër, Arjan Elezi dhe Violanda Arberia nga Vlora. Ata do të interpretojnë disa këngë tradicionale dhe bashkëkohore shqiptare nga veriu dhe jugu, më vonë gjatë kësaj mbrëmjeje dhe njëherit do ta përmbyllin atë.