Modelet e ndërmjetësimit politik

-- nga Gëzim Mekuli, Oslo

Opinioni publik fare lehtë mund të pyes se cilët janë ata faktorë që ndikojnë në ndërmjetesimin politik?! Si ndikohet dhe si ndërtohet organizimi politiko-shtetëror? Jemi ne, publiku, ai që ndërmjetëson dhe imponon temat ditore, apo janë politikat ato që kryejnë këtë! C'farë është roli i mediave në këtë organizim? Organizojnë, hulumtojnë, ndihmojnë apo urdhërojnë mediat? Të gjitha këto shqetësime të opinionit nuk janë edhe të pabaza. Sipas rezultateve të arritura nga hulumtuesit e shkencave të komunikacionit janë katër modele klasike që, drejtëpërsëdrejti apo tërthorazi, ndikojnë në organizimin, imponimin dhe ndërmjetësimin politik:

*MODELI TOP-DOWN (nga koka-poshtë)

Këtu aktorët politikë kanë një rol aktiv. Aktorët politikë, nëpërmes vendimeve dhe qëndrimeve të tyre, ndikojnë në botën reale. Cdo ndryshim dhe ngjarje në kohë dhe hapësirë e regjistrojnë këta aktorë. Këto vendime dhe ngjarje pastaj do ju servohen mediave; të cilat ekskluzivisht janë të varura nga ky burim informacioni. Shembull: Boshti Anglo-Amerikan kërcënon regjimin Irakian me sulme ushtarake, nëse ajo brenda një afati të caktuar nuk carmatoset dhe nëse vet kryetari i tij, Sadam Hysein, brenda një afati të caktuar kohor, nuk largohet nga Iraku... Ka pak ditë që operacioni ushtarak filloi. Pasi që rajoni, ku zhvillohet arena e luftës, për gazetarët nuk është i dëpërtueshëm, aleanca, fillimisht, për opinionin shpërndu informata të qëllimta dhe të censuruara. Mediat këtu janë tepër të varura nga aktorët politik; (Si medium i vetëm për tërë shtetet Skandinave është autorizuar dhe akredituar TV2 norvegjeze. BBC dërgoj ca reportazhe nga Bagdadi me një paralajmërim ku thuhej se: ”reporterët i janë nënshtruar kufizimeve të urdhëruara nga regjimi Irakian. A do duhet të dyshonim se, edhe ne Qatar, korresponentët e TV2, Associated Press, CNN dhe BBC i janë nënshtruar një "marrëveshjeje" të tillë, ku reportereve të këtyre mediumeve "u është bërë e ditur" se cfarë duhet e cfarë u ndalohet të raportojnë dhe në c'kohë u lejohet të bëjnë atë!? Ekziston dyshimi se, këta gazetarë, për opinionin lansuan informacione që u servoheshin nga strukturat ushtarake të aleancës anglo-amerikane. Lajme mbi vdekjen e ushtarëve në radhët e aleances, lajme mbi "cruise missile" të dështuara, e "defekte" të ngjajshme u shfaqen në opinion "me kujdes" dhe me vonesë!... Pasi që mediat në këtë model janë vetëm në rolin e ndërmjetësuesit, instrumentalizimi i tyre, nga aktorët politikë/qeveritë, është permanent dhe i shumëmundshëm.

Është e rëndësisë së vecantë të theksohet se, në Kosovë janë duke u burgosur, rrahur, ofenduar, keqtrajtuar dhe denuar luftëtarët e ish UCK-së, mu në saje të kornizave të politikave të modelit ”Top Down” dhe atij ”Mediokrat”. Këto instrumentalizojnë, urdhërojnë dhe kontrollojnë formën dhe përmbajtjen e politikave të mediave shqiptare!...

*MODELI MEDIOKRAT (mediokratik)

Këtu mediat janë faktor vendimtar. Së pakut në këtë grup, mediat kan një rol të fuqishëm. Madje, këto konsiderohen edhe si dhunë e katërt në aparatin shtetëror. Këtu mund të flitet për "superdhunë" mediale. Këto vendosin si nga lart në drejtimin politik/shteti, po ashtu nga poshtë në drejtimin të opinionit. Politika ditore "thithë" informatat e servuara nga mediat dhe, të njëjtat i lanson në opinion si vendime të aprovuara e të lansuara nga qeveriia dhe politika. Shembull: Një shtëpi mediale zbulon se pijet freskuese të një kompanie prodhuese greke janë me afat të skaduar dhe kërcnuese për shëndetin. Ky story do të lansohet. Mediat tjera i bashkangjiten kësaj "afere" me po të njëjtin pompozitet. Pas ca ditëve, për opinionin publik, ky skandal do të jetë temë diskutimesh ditore e javore: Shitja e pijeve do të ndalohet, kompania është e detyruar që të gjitha pijet t'i tërheq nga tregu/shitja. Reaksioni i publikut është i madh: Të gjitha prodhimet e kësai kompanie, nga friga e përbërjeve kimike helmuese, do të shiten pak apo më mirë të themi fare pak. Pompoziteti i mediave krijuar rreth kësaj teme, bëri që nga një skandal kombëtar ”të kapërcejë” në atë ndërkombëtar; atë europian. Opinioni publik është i senzibilizuar. Rastësisht një familje në një shtet fqinj zbulon mykth në mbyllësen e shishes së ujit, e që, e njëjta ishte e po së njëjtes kompani prodhuese. Edhe pse krejt natyrshëm shishja jo e mbyllur mund të jetë shkak i krijimit të mykthit, mediat me një nxitim kycen në këtë skandal te ri. Pason përsëri informimi me stilin e madh. E gjithë kjo ka si pasojë mbylljen e kompanisë së pijeve greke për një kohë të pacaktuar... Mediat në këtë grup janë "kërcënuese" dhe sunduese të agjendave politike. Se politikanët kanë marrë ndonjë vendim kapital apo jo, dhe po qe se mediat nuk i përpunojnë ato vendime, do të mbesin të "pavështruara" nga pjesa më e madhe e opinionit publik...

MODELI BOTTOM-UP (nga baza-lart)

Në këtë grup opinioni publik është faktor vendimtar. Ai përcakton agjendat politike. Mediat, poashtu, si në modelin top-down kanë rolin transportues. Këtu mediat nuk instrumentalizohen nga politika. Përkundrazi janë në shërbim të opinionit publik. Shembull: "Brent Spar", kompania gjigante e naftës "Shell", planifikonte që platformën qindra tonelatëshe celik të ndryshkur ta fundos në det; Ambienti, flora dhe fauna kërcënohej. Nga protestat sakrifikuese e masive, të organizuara e të udhëhequar nga "Greenpeace", zgjohet interesimi i opinionit publik. Mediat, tanimë, në mënyrë besnike raportonin opinionin rreth cdo aktiviteti të "Shell"-it. Koncerni "Shell" bojkotohej. Kishte gjithnjë e me pak blerës të naftës. Rreziku për falimentim ishte i madh. Në fund koncerni u deturua që të transportoj platformen e ndryshkur të celiktë në bregdet dhe atë ta cmontojë sipas standardeve e rregullave të vendit... Raportet e publikut me median në këtë model është parësorë dhe frytëdhënës.

MODELI BIOTOP (biotop)

Në këtë model kemi dy aktorë kryesor: Aktori politk dhe ai i mediave. Që të dy aktorët korrenspondojnë mes veti mrekullisht. Ato vendosin së bashku se c’farë do të jetë "Top-temë" e ditës e cka jo. Pra mediat dhe politika/qeveria vendosin, së bashku, për agjendat politike. Si politikat po ashtu edhe mediat janë të varura nga njëri-tjetri. Ata i japin këshilla dhe sygjerime njëri tjetrit. Cilat tema duhet të jenë në qendër të vëmendjes të opinionit publik e cilat duhet të "varrosen", varen nga ”tandemi” media + politika!
Që të dyja nëpërmes aktiviteteve japin sinjale në botën e jashtme. Publiku në këtë trekendësh është 100% aktor pasiv. Është jashtë loje! Shembull: Sulmi ajror i aleances kundër makinerisë ushtarake serbe në Kosovë. Në fillimin e sulmit të aleances së NATO-së dukej sikur politikat/qeveritë e aleancës dhe mediat e tyre kishin nënshkruar një pakt të përbashkët; ku edhe vetë opozita mirrte pjesë. Opinioni publik botëror, për cudi, qëndronte në rolin pasiv. Ai ishte përcjellës i thjeshtë; spektator. Aleanca dhe mediat "komunikonin mrrekullisht"...