Dita e çlirimit: 29 apo 28? Pse jo 17?

-- nga Genc Pollo

Në romanin e tij „Rreth botës per 80 ditë“ francezi Zhyl Vern paraqet në menyrë interesante kontrastin midis natyrës flegamtike e të përmbajtur të anglezëve dhe asaj sanguine-eruptive të stërnipërve të tyre të lindur e rritur në Botën e Re. Kujtdo që e ka lexuar këtë roman aq popullor në kohën e adoleshencës time do t’i ketë mbetur në kujtesë habia deri ne mospëlqim që Fileas Fogu, gjatë turit të tij të famshëm rreth globit, vrojtoi në një qytet të bregut perëndimor të Amerikës: dy turma të mëdha fansash politikë që marshonin nëpër qytet duke brohoritur të egërsuar e duke tundur pankarta e diku edhe këpucë të zbathura nga këmbët dhe që falë përpjekjeve të mundimshme të policisë nuk binin në kacafytje. Ishte prezantimi me nje garë për guvernatorin e shtetit; një fushatë që ishte shumë larg shijes së vizitorit londinez dhe shumë e ndryshme nga tradita e debatit te sjellshëm të vendit të tij Komentet e Fogut për të janë nga më të kripurat e gjithë romanit.

Do të isha shume kurioz të dija, madje do të jepja shumë të mesoja se cdo të shkruante romancieri freng, cilin „Fileas Fog" do të dergonte ai fiktivisht si vizitor në Dheun e Shqipeve sikur të ishte njohur me disputin rreth datës se clirimit të Shqipërisë nga Nazifashizmi. Që një disputë e tille, edhe ne sfondin e një gare për një ofiq te pushtetshëm si ai i guvernatorit të një shteti te SHBA, përbën nje asortiment të përsëritur nga panairi i kotësive së politikës shqiptare për këtë do të binte dakord cdo lexues i arsyeshëm me ose pa parti. Por në këtë shkrim nuk do të doja të mjaftohesha me një konstatim të përsëritur për produktet e panairit në fjalë dhe as të thellohesha në arsyet pse politika jonë rrallëherë del nga rrethi vicioz i debatit të rremë. Një ese rreth Ditës së Clirimit dhe festimit dinjitoz të saj do të ishte më e vlefshme.

Së pari që ta nisim nga të mirat: duhet të them se për fat të mirë, të tëra autoritet e larta shtetërore e të gjitha forcat politike parlamentare (përfshi edhe ato që me apo pa të drejtë jane akuzuar per kolaboracionizëm) si dhe shoqatat e ndryshme të veteranëve dhe të ish të përndjekurve politikë shprehin vlerësim të lartë për rezistencën antifashiste e nderim per dëshmorët e kësaj lufte. Debati historiografik me jehonë politike për rolin e Konferencës së Pezës, prapaskenat e asaj të Mukjes, shkallën e kolaboracionizmit të disave apo natyrën dhe motivet e kuislingëve shqiptarë nuk e cënojnë këtë konsensus të vyer. Por përse është debati? Lidhur me përcaktimin e datës kur ushtari i fundit i Wehrmachtit gjerman është larguar nga Shqipëria, datë e cila u dashka të jetë edhe Dita e Clirimit. Regjimi i Enver Hoxhës e kishte përcaktuar këtë datë pa shumë diskutime më 29 nentor 1944. Cdo vit këtë ditë për 45 vjet u kremtua festa zyrtare më e rendesishme e Shtetit; festë e cila qëllimshëm linte në rang të dytë Ditën e Ngritjes së Flamurit dhe Shpalljes së Pavarësisë që festohej më 28 nentor. Jepej qartazi kështu simptoma e parë e mentalitetit komunisto-revolucionar se historia fillon me ne.

Në vitin 1992 pushteti i Partisë Demokratike në vijim të përpjekjeve të drejta e të nevojshme të cmontimit të simbolikës së rregjimit të vjetër përcaktonte si datë të Clirimit 28 nëntorin. Ketij vendimi parlamentar i parapriu një studim nga historianë të njohur që afirmonin se ushtari i fundit gjeman kishte kaluar kufirin më 28 nëntor por Enver Hoxha për t’i pelqyer Beogradit e kishte spostuar më 29 nëntor, datë e konferences se AVNOJ-it, që u shpall ditë e themelimit të Jugosllavisë titiste dhe festë kryesore zyrtare e saj.

Partia Socialiste e kthyer me dufmë ne pushtet verën e vitit 1997, në perpjekjet e saj restauruese nuk guxoi të shkonte aq larg sa Enver Hoxha për ta shpallur Ditën e Clirimit si festë kryesore të shtetit por sidoqoftë e spostoi përseri aty ku e kish përcaktuar Enveri, pra më 29 nentor. Edhe kësaj rradhe nuk munguan historianë të tjerë qe rikonfirmonin saktësine e datës 29 nëntor.

Qysh atëhere shqiptarët shohin në ekrane se si kjo datë festohet në ditë të ndryshme por të njëpasnjeshme duke dhënë modelin e një dasie te panevojshme pasi divergjencat politike normale ne pluralizëm janë për ceshtje aktuale dhe shprehen ne parlament por gjithësesi ato nuk i cenojnë ceremonitë solemne.

Por të kthehemi tek debati për datën 28 apo 29 nëntor. Autori i ketyre radhëvë i përket nga formimi zejes se historianëve, të atyre të gjalleve qe marin përsiper të shkruajne bëmat e të vdekurve. Si i tillë, me gjithë modestinë e duhur dhe respektin për kolegët më të moshuar e të profilizuar, që janë shprehur për një nga këto data, dua të them se eshte ahistorike dhe joshkencore të përpiqesh te verifikosh në se te fundit fare ishin tre gjermanë në tricikël që u panë të martën në Koplik apo një autoblindë me gjashtë syresh, që u vu re të mërkurën në Bajzë. Për më tepër që tërheqja e një ushtrie në disfatë nuk është kurrë e rregullt si një paradë trupash ne bulevard për të cilën mund të thuhet me siguri e saktësi se fillon të djelën në orën 12.00.

Sa do dokumenta të sjellesh është e veshtirë të determinosh nje fakt të tille. Para dy vjetësh, valën e ketij debati qe kaplon vendin cdo vjeshtë të tretë, u publikua nje dokument, i cili shënonte 4 dhjetorin si ditë e tërheqjes finale të gjermanëve. Po sikur në të ardhmen të zbulohet se një skuadër postblloku e mbetur prapa korpusit të saj është larguar nga Kukësi drejt Prizrenit më 7 dhjetor. A do ta quanim këtë datë të vlefshme për festë kombëtare? Apo do të dëgjonim argumentimin se juridikisht në atë kohë kufiri i Shqipërisë nuk ndodhej në Morinë por diku në veri të Mitrovicës duke dhënë kështu një shembull të mirë se si akademikisht mund të mbytesh në një pikë ujë. Edhe vende si Bullgaria e Bashkimi Sovjetik, apo edhe Franca që ka një kufi lumor të qartë me Gjermaninë nuk i janë futur sprovës së gjetjes së datës së largimit të të fundmit ushtar pushtues, pasi e kanë patur të qartë se kjo është si të kërkosh gjilpërën në kashtë.

Vendet aleate njohën si ditë të fitores së tyre 9 majin kur kapitulluan njësitë e fundit rezistuese të Wehrmacht-it. Ndërsa vendet që vuajtën pushtimin si ditë simbol kane përzgjedhur atë të clirimit të kryeqytetit të tyre. Pse të mos jetë ky një shembull i mirë për t´u ndjekur edhe nga ne? Data 17 nëntor e clirimit të Tiranës është jo vetëm e pakontestuar nga askush, por ku e ku historikisht më e rëndësishme sesa clirimi i fshatit Hot, që praktikisht shënon 28 apo 29 nëntori. Askush ndër ata që me pasion mbron njërën apo tjetrën datë të fundnëntorit nuk do të mbetej i fyer apo lënduar nga një ditë e tillë dhe simbolika e saj. Dhe publikut do t'i bëhej një shërbim i mirë, pasi do t'i kursehej një pseudotemë dhe një ushtrim politik shterpë. Ndërsa objektit të përkujtimit – Luftës Nacionalclirimtare dhe të rënëve të saj – do t´i bëhej një nderim më i madh duke i dhënë ceremonisë së tyre një hije dinjitoze. Por sinqerisht nuk shoh sesi një propozim i tillë i inicuar nga një forcë politike do të mirëpritej nga tjetra. Druaj se jo vetëm që PD e PS do të kundërshtonin (pa argumenta) njëra-tjetrën, por edhe sikur inisiativën ta merrte PDR, në opozitë me PS por e „paangazhuar“ me PD, jam pothuajse i sigurt se paragjykimet politike do të mbysnin arsyen e shëndoshë.