Kopenhagë, do të thotë fatkeqësi

-- nga HALLGRIMUR HELGASON*), maj 2001

»Kanalet e Kopenhagës janë të mbushura me skelete të rinjsh premtues islandezë, që nuk mundën t'i përshtateshin jetës së një qyteti të madh.« Komiku dhe shkrimtari islandez, Hallgrimur Helgason, do të shkruajë për Islandën gjatë kësaj vere.

ISLANDA u rendit e fundit në festivalin Evropian të këngës »Grand Prix«. Kështu që ne nuk do të marrim pjesë në këtë festival për vitin e ardhshëm. Por, në të vërtetë, nuk pritej ndogjë tjetër, përderisa festivali kësaj here u zhvillua në Kopenhagë. Islanda u krijua nga Norvegjia. Artin e tregimit e morëm nga Irlanda. Ndërsa të gjitha fatkeqësitë tona vijnë nga Danimarka. Për ne, Kopenhaga ka domethënie vetëm për një gjë: Bad luck (fatkeqësi).

Kapitujt më të këqinj në historinë e Islandës janë:
1728: Disa nga sagat më të mira islandeze u shndërruan në hi, nga zjarri në Kopenhagë. (Shefi i zjarrfikësve duhet të ketë qenë me siguri i pirë dhe nuk ka mundur ta kontrollojë zjarrin).
1845: Poeti më i madh islandez, Jonas Hallgrimsson, u rrëzua nga shkallët në Sankt Pederstræde 22 dhe theu këmbën mjaft keq. Si një islandez i vërtetë, ai e mori këtë gjë me qetësi dhe shkoi të nesërmen në spital, jo menjëherë. Por mjekët e spitalit Frederiks Hospital, e pritën atë me gjakftohtësinë e famshme daneze. Ata konstatuan se ai kishte gangrenë në plagë, por vendosën që ta amputonin këmbën të nesërmen. Gjatë natës, gangrena u shpërnda në pjesë tjera të trupit të poetit, i cili vdiq të nesërmen në mëngjes herët...
1968: Ndeshje futbolli. Danimarkë - Islandë: 14 - 2. Ky ishte poshtërimi më i madh i joni në 20 shekujt e fundit dhe që nga ajo ditë, numrat 14 dhe 2 përdoren sa më pak që është e mundur në Islandë. Që nga ajo kohë, ne nuk e kemi mundur Danimarkën asnjëherë në futboll. Faktikisht, ne nuk e kemi mundur Danimarkën që nga viti 1917, kur stërgjyshi im luajti në një skuadër përfaqësuese islandeze. Në vitet e fundit të jetës së tij, ai ma tregonte historinë një herë në javë. U luajtën dy ndeshje. Skuadra daneze e fitoi të parën, por gjatë kohës që pritej për ndeshjen e dytë, stërgjyshit tim dhe shokëve të tij u lindi një ide e shkëlqyer. Ata vendosën t'i merrnin danezët për një vrapim me kuaj jashtë qytetit për nja 6 orë - dhe patën mundësi të zgjidhnin për këtë punë kuajt më me temperament, që gjindeshin në Rajkiavik në atë kohë. Ditën tjetër, futbollistët danezë i kishin muskujt aq të mpirë, saqë thuajse nuk mund të vraponin fare. Ne e fituam ndeshjen me rezultatin 7-2. Problemi ishte se ndeshja nuk kishte karakter ndërkombëtar, pasi Islanda në atë kohë i përkiste mbretërisë daneze.

Ndeshja 14 - 2 u luajt në Stadiumin e Kopenhagës. Të shtunën e kaluar, ne debutuam përsëri në të njëjtin stadium: për festivalin e këngës »Grand Prix«. Kësaj here ndeshja përfundoi, Danimarkë - Islandë: 177 - 3. Ne morëm vetëm tre pikë. Një nga Norvegjia dhe dy nga Danimarka. Ka rreth 10 000 islandezë në Norvegji dhe rreth 20 000 në Danimarkë. Poshtërimi ishte i padurueshëm. Të gjitha votat tona, ne ia dhamë vetes. Një ditë para konkurrencës, gazeta B.T. parashikoi se kënga jonë mund të arrijë në vendin e katërt, ndërsa një editorial i gazetës Politiken sqaronte se, ne kishim shanse të mira për të fituar festivalin.

Pse duhet që ju të talleni gjithmonë me ne?
FESTIVALI i këngës "Grand Prix" ka një vend të veçantë në zemrat e islandezëve. Vetëm nata e vitit të ri është më e shenjtë për islandezët se sa dita e festivalit »Grand Prix«. Një javë para se të zhvillohet festivali, mediat fillojnë dhe e joshin publikun me reportazhe nga ngjarja; pritja e mirë nga organizatorët e pjesëmarrësve tanë; raportohet për konferencat fantastike të shtypit dhe gjatë gjithë kohës jepet përshtypja se Islanda ka kontribuar shumë për Evropën. Në Islandë fillojnë përgatitjet për natën e Eurovision. Festa e »Grand Prix« mbahet në të gjithë Rajkiavikun me një numër të madh pjesëmarrësish dhe shpresa të mëdha. Asnjë komb tjetër në Evropë nuk e merr kaq seriozisht sa islandezët këtë konkurrecë këngësh. Shumica e restoranteve mbyllin, shfaqjet teatrale anullohen, madje edhe dasmat shtyhen dhe në çdo taksi në ditën e ngjarjes gjendet një televizor i vogël. Kur kjo ngjarje e madhe fillon shfaqjen, rrugët e qytetit janë të zbrazëta. Plotësisht të zbrazëta. Në Islandë, numri i shikuesve kap shiftën 98 %. (Si në çdo shoqëri tjetër, ka edhe 2 % indiferentë: komunistë kokëshkretë, apo anti-evropianë kokëgllë).

Ne duam ta urrejmë këtë konkurrencë. Turpërohemi kur e shikojmë këtë shfaqje të turpshme – por ne e bëjmë këtë megjithatë. Këtu kemi të bëjmë me rregullin »Unë e shikoj Grand Prix, por unë jam një islandez.« Personalisht, unë e kam parë Grand Prix që nga koha kur në Islandë filloi të transmetohej sinjali televiziv më 1966. Në vitet e mia të varfëra dhe pa televizor në Paris, e kisha vështirë që ta shoh festivalin, dhe kjo është faktikisht një nga shokimet e para, kur dikush shpërngulet për në kontinent: Të zbulosh se asnjëri nga kombet e kulturuara të Evropës, nuk e shohin festivalin Grand Prix.

»Euro... quoi? C'est quoi, ça?« Vetëm një herë, isha në gjendje të zbuloja një televizor në një bar turk, në atë lagje ku jetoja, dhe munda ta shoh në kanalin France 2, që në atë moment transmetonte festivalin Grand Prix, por rrethanat ishin të pashpresa. Me zor munda të dëgjoj këngën islandeze, nga zëri i lartë i burrave me zinxhirë në bar, ndërsa qëndroja diku në qoshe, si një poet romak në ekzil, i cili ndiqte direkt një shfaqje nga Kolozeumi. Dhe gati sa nuk më nxorrën jashtë, kur po i tërhiqja vëmendjen pronarit turk, për këngën turke, që ishte në radhë. Ata kujtuan se po tallesha me kulturën turke.

Që nga viti 1986, kur ne ishim në gjendje të thurnim një këngë për festivalin »Grand Prix«, e kemi pritur këtë festival me gëzim e dëshpërim njëherësh. Një herë, ne morëm 0 pikë, dhe vitin tjetër, ne dolëm në vendin e dytë. Kësaj here, niveli i ambicjes ishte shumë i lartë. U desh një punë e madhe për kompozimin, videot dhe reklamimin. Pati diskutime të nxehta edhe për vetë tekstin. Elita kulturore, e cila drejton Radion Islandeze, dëshironte që kënga të këndohej në islandisht, por njerëzit nuk donin të dëgjonin për këtë, prandaj teksti u përkthye në anglisht, me qëllim që dëgjuesit të kuptonin se përse bënte fjalë kënga. Titulli i këngës u ndryshua në »Angel«, pasi ajo duhej të apelonte tani tek vendet katolike të Evropës së jugut, të cilat kanë qenë gjithmonë të kursyera me pikët për Islandën. Teksti u përkthye faktikisht në disa gjuhë të botës dhe ndryshoi përmbajtjen e tij, sipas feve të ndryshme. Në botën arabe, kënga do reklamohej me titullin »Allah« dhe për botën aziatike, kënga do lançohej me emrin »Buddha«. U përgatit për një famë botërore në zgjimin e pritur të fitores në Kopenhagë. Dhe pasoi shokimi. Vendi i fundit. Rrugët e Rajkiavikut mbetën të zbrazëta deri të hënën në mëngjes. Keqardhje mbizotëruese kombëtare.

»EUROPA nuk është gati për Islandën,« thanë pjesëmarrësit tanë të nesërmen në radio dhe iu referuan një thënieje të njohur të kryeministrit tonë, i cili njihet për përdorimin e të gjitha trukeve për të shmangur diskutimin e hyrjes së mundshme të Islandës në EU. Pse ne islandezët e marrim kaq seriozisht këtë konkurrencë këngësh gjysëm të mërzitshme? Sepse ne nuk jemi ndonjë komb i vërtetë. Ne jemi të vegjël. Askush nuk na vë re. Ne nuk kemi kurrë shanse të marrim pjesë. Me përjashtim të vetëm kësaj nate. Këtu marrim tre minuta në skenën e madhe evropiane. Dhe kemi të njëjtat mundësi, siç kanë të tjerët. Provoni të na kuptoni. Ne nuk hyjmë kurrë në kampionatin evropian të futbollit. Kurrë në kampionatin botëror. Së paku jo, derisa të ndryshohen rregullat, në mënyrë që numri i lojtarëve në fushë të jetë pak a shumë në përpjestim të zhdrejtë me numrin e banorëve për çdo komb. Kur të arrijmë që Ishujt Faroe të përfaqësohen me 22 lojtarë kundër 5 skocezëve. Kur Islanda të përfaqësohet me 14 lojtarë kundër 2 danezëve. Jo, kurrë. Ne duhet të kënaqemi me pjesëmarrjen tonë në »Lojërat e kombeve të vogla«, së bashku me të gjithë kombet e vogla si Malta, Luksemburgu, Lichtenstein, Andorra dhe San Marino, të përfaqësohemi në »sportet e vogla« si psh. vrapime 20 m, kërcim i dyfishtë, kërcim i ultë dhe i shkurtë. Këtu, ne i mundim të gjithë. Pikërisht, sepse ne nuk jemi një shtet i vogël.

Ne nuk jemi një komb edhe aq i vogël. Por kështu është fati ynë. Kompleksi i kombit të vogël shfaqet pjesërisht si një ndjenjë klasike inferioriteti, dhe pjesërisht si një delir i përgjithshëm madhështie. Nga njëra anë, ne jemi vendi i vogël, i bukur dhe i hareshëm, që e lejon kryeministrin e vet të hajë kafshatën e parë të burgerit McDonalds, që hapet për herë të parë në Islandë; që mbledh të gjitha vajzat më të bukura të qytetit për të shkuar në një festë me Kevin Costner, kur ai vjen për vizitë; që kalon në faqen e parë të gazetave, vetëm nga vendi i parë i një bjondeje në bregdet, në konkurrencën e Karaokeve në Ibiza – dhe që i lejon vetes të fantazojë se mund të fitojë edhe festivalin e këngës Grand Prix.

Nga ana tjetër, ne jemi kombi më i mirë në botë, që banon në vendin më të bukur të sistemit diellor dhe flet gjuhën më të pastër, që Zoti ka dëgjuar ndonjëherë; Kombi që zbuloi Amerikën, shkroi romanet e para në botë, ka kuajt më fantastikë të botës dhe numrin më të madh të yjeve të pop-it apo fituesit e çmimit Nobel »për kokë« (në Islandë gjithçka matet »për kokë«, përveç dhimbjeve të kokës). Kështu që ne harrojmë pa vështirësi, se ne e humbëm Amerikën përsëri, dhe se asnjëri – përveç disa manjakëve të vjetër nordikë në universitetet e botës – lexojnë sagat islandeze, se kali islandez në vendet e kombeve të mëdha quhet pony (kalë i vogël), se të gjithë, përveç danezëve e kanë harruar fituesin e çmimit Nobel, Halldor Laxness, dhe se Björk ka kohë që ka ikur nga Islanda.

»Europa nuk është akoma gati për Islandën,« themi ne pra. Por Islanda ka kohë që është gati për botën. Janë danezët ata, që gjithmonë fusin një shkop në rrotë: ne kemi qenë për 450 vjet një koloni daneze. Kryeqyteti ynë ka qenë Kopenhaga. Pretendohet se, ndërsa ne u kërrusëm nën çati torfe, tregtarët danezë mbuluan çatitë e tyre me bakër nga fitimi i monopoleve të tyre në Islandë. Megjithatë, ne jemi disa njerëz, që akoma nuk e kemi kuptuar, se si ka mundësi, që danezët gjatë këtyre katër shekujve të errët të fitonin kaq shumë nga fakirët islandezë. Por ndoshta, shpjegimi duhet gjetur tek gjindshmëria daneze për të arritur të fitojnë diçka mbi islandezët. Prandaj, Kopenhaga quhet Købmændenes havn**) në islandisht.

Nga ana tjetër, është e vërtetë se shumë prej djemve më premtues islandezë udhëtuan për në kryeqytetin tonë të vjetër për të studiuar dhe nuk u kthyen kurrë më në shtëpi. Kanalet e Kopenhagës janë të mbushura me skelete të rinjsh islandezë, të cilët nuk mundën t’ia dalin me jetën e qytetit të madh. Kalimi nga kasollja me torfë për tek dhoma e bardhë e ndenjes ishte një hap tepër i madh. Ndodhi e njëjta gjë si me eskimezët në Hollivud. Ata nuk kishin para për rroba normale. Mbanin erë. Vetëm prostitutat dhe bredhacakët mund të flisnin me ta. Ata pinin me të madhe dhe u hodhën kështu në kanale. Ndonjëri u martua me ndonjë grua daneze. Por shumica e tyre ishin të vjetra, të këqia dhe vejusha të mërzitshme, që me të ardhurat e tyre i mbanin djemtë tanë si robër të dëshpëruar. Poeti ynë kombëtar Jonas Hallgrimsson nuk vdiq vetëm se mjekët danezë të amputimit ishin gjakftohtë e indiferentë. Sipas raportit të autopsisë, ai vuante edhe nga delirium tremens, infeksioni i mushkërive, infeksioni i mëlçisë dhe sifilizi (me të thëna). Ai u varros në Assistens Kirkegård (varreza në qendër të Kopenhagës) më 31 maj 1845. Një qind vjet më vonë, qeveria islandeze vendosi, që mbetjet e tij tokësore të ç’varroseshin dhe të silleshin në Islandë, në mënyrë që të rivarroseshin në një var kombëtar në Tingvellir. Kjo punë nuk shkoi as mirë dhe as keq, pasi në vend që të nxirreshin nga varri eshtrat e poetit tonë Jonas Hallgrimsson, nga varri i tij u nxorrën eshtrat e një kasapi, që bashkë me një grua të vjetër daneze, ishin varrosur në të njëjtin vend, ku qe varrosur dikur poeti i madh. Në varrin kombëtar islandez shtrihet sot kështu një prej kasapëve më të famshëm të Danimarkës. »Perëndesha e Islandës e bën më të keqen edhe më keq,« shkroi poeti Bjarni Thorarensen, kur ai më 1832 u lajmërua se një prej njerëzve më premtues të Islandës, Baldvin Einarsson ishte djegur brenda, në krevatin e tij, në Kopenhagë.

Bad luck Copenhagen (en. Fat i keq Kopenhagë). Dhe të shtunën mbrëma, më 12 maj 2001, u nënvizua përsëri e njëjta gjë. Ndoshta jemi dhe do të jemi gjithmonë një koloni daneze? Së paku në pikëpamjet tona për danezët. Ne nuk do mund t’i rrahim kurrë në futboll. Nuk do mund t’i rrahim kurrë në Grand Prix. Dhe ata do të provojnë gjithmonë që të na i zbehin yjet tona më të shkëlqyeshëm, t’i kalojnë ato në errësirë dhe t’i lënë të kërcejnë atje. Ata nuk do të na lëshojnë kurrë. »We will never ever let you go,« (Kurrën e kurrës nuk kemi për t'ju lëshuar) kënduan ata në festival. Dhe ne e vërtetuam këtë. Treguam ndjenjën tonë të vërtetë të nënshtrimit, duke i dhënë këngës daneze 12 pikë. Danezët nga ana e tyre na dhanë vetëm 2 pikë. Po të kishim mundësi, ne do ju jepnim atyre 14 pikë.

Weekendavisen, 23 maj 2001, sektioni 3 - libra, faqe 1

*) shkrimtar islandez i njohur, veçanërisht për romanin bestseller "Rajkiavik 101".
**) në danisht køb=blej, mand=burrë, si rrjedhojë købmænd=blerës (në shumës) dhe havn = port, pra porti i blerësve, tregtarëve.