KERKIMI I IDENTITETIT

-- nga Ilir Seci, Gusht 2003

Përkitazi me librat poetikë "Dritarja e një britme" dhe "Heshtja ka tingull guri" të poetit Anton Çefa, botuar nga Shtëpia Botuese "Camaj-Pipa", Shkodër.

Poezitë e Anton Çefës tregojnë fazën e konsolidimit të konceptit krijues të këtij autori, krijimtaria e të cilit ndjek linjën e thellimit të vazhdueshem nga njëri libër te tjetri. Me këtë dëshmon se ka një praktike homogjene, një koncpet stabil, unik për të gjithë strukturën e poezisë së realizuar në nivelin-libër. Kështu shihet koherenca e planit semantik të poezisë më planin stilistik, pra është fjala për vazhdimësinë e procesit perfeksionues të shprehjes, te figurës, të vargut dhe të njësive më të mëdha strukturale në përgjithësi.

Në këtë moment është kushtëzuar koncepti 'teknikë poetike', që shfaqet si praktikë e krijimit të poezisë sipas ligjeve imanente të artit, domethënë harmonizim i materies poetike me formën korresponduese. Rrjedhimisht gjuha poetike e përqëndruar në figurë fiton funksionin tjetër semantik: shndërrohet në "gjuhë të mimetizuar", (koncept i kritikut frëng, R. Barthes).

Kërkimi i origjinës
Poezia e Anton Çefës, në dy librat e tij është një risi sa i përket rrethit tematik, sferës së preokupimeve dhe angazhimeve artistike, poezi e cila kryekreje ndërton një profil të mvetesishem në krijimtarinë shqipe.

Autori shtron problemin e përcaktimit të sferës vepruese-ekzistenciale të qënies, të asaj qënie në dilemën ekzistenciale, e cila e determinuar nga konteksti i pikërishëm social-historik dhe para së gjithash nga kushtëzimi i organizimit të jetës së teknicizuar, ballafaqohet me ekzistencën e vet, vihet përballë ekzistences dhe para pikëpyetjes për të ardhmen. Përmes retrospektivës, poetike, gjurmimit mbase arkeologjik të "formës, origjinës" poeti do ta zërë rrënjën e trungut të lashtë të njerëzimit: verbin e vet e vë në funksion të njohjes së formave dhe origjinës gjegjëse:

"Jehe melodish"
"Ne mendimin tim thërrmohet një tingull guri,
e vorbuj flake ngre në cdo pikel gjaku,
mandej nje mal me dhimbje
e jehe melodish ma te lashta se kohe e gurit."

Libri i dytë poetik i Anton Çefës, botuar nga Shtëpia Botuese "Camaj-Pipa", Shkodër 2002

Poeti krijon përfytyrimm e shtresimit gjeologjik të përvojës njerëzore, duke nxjerrë para lexuesit reliktet dhe fosilet, po edhe kozmetikën dhe tymin bashkëkohës. Duke i kërkuar "format, origjinën" poeti gjen diçka të amshueshme, e cila bart kuptimin e ekzistencës së qenies, gjen identitetin kolektiv që realizohet përmes: "fjalës, këngës, poezise".

Duke vështruar çështjen e realizimit poetik të obsesionit të lëshimit në lashtësi, preokupimin me arketipet ekzistenciale të qenies, me vetë qenësinë zanafillë dhe në origjinë, poeti nxjerr disa shtresime kuptimore të poezisë, në radhë të parë e materializon poetikisht si rezultat të ndeshjes lashtësi-bashkëkohësi. Dilema, para së gjithash dilema poetike, që realizohet në procesin e ideintifikimit të qenies me "formën, origjinën" shfaqet si klithje shqetësimi perballë momentit kozmetik, për të cilin poeti konstaton dhe pyet. Pyetjeve të shtruara këtu, dilemës ekzistenciale të qenies, të cilën e fikson në kuadër të një konteksti më të gjerë, u përgjigjet në poezi si

"Brezit tim"
Kopete e diteve tona
shkojne drejt disa brigjeve te corodituna
te ndjekuna nga lehje qensh.
Ne bulshite e atyne lehjeve
te perjarguna
eshtnat e te ardhmes sone".

Poezitë e librit të dytë "Heshtja ka tingull guri" cilësohen për tendencën e zgjerimit të njësive strukturale të vargut, kështu që kushtëzohet shfaqja e dy proceseve strukturale: defigurimi i gjuhës poetike dhe neutralizimi i kuptimt dhe i shtresës emocionale të verbit poetik. Pikërisht këtu mbështetet vlera e poezisë.

Të nisemi nga procesi i defigurimit të gjuhës. Struktura ligjërimore e vargut dhe sistemi figurativ i poezisë përgjithësisht modifikohen në tërësi duke pësuar në planin figurativ: vjen deri te defigurimi i gjuhës poetike. Tashmë figura poetike si njësi themelore poetike i nënshtrohet parimeve të funksionalizimit përbrenda njësive më të mëdha tekstore, duke u kompozuar kështu në semantikën integrale të tekstit. Në poezitë e këtij cikli mundësohet fiksimi i një subjekti-bazë, i cili do të jetë figurë qëndrore që kushtëzon kuptimin e poezisë në tërësi. Mu ky subjekt i dhënë në një situatë të alienuar reflekton simbolikën e situatave jetësore, duke shndërruar gjuhën e poezisë në gjuhë të mimetizuar, e cila do të jetë pasqyruese e asaj situate të alienuar. Kështu poezia, megjithëse në njëfarë dore pasqyruese e momenteve jetësore, asnjëherë nuk mbetet në nivelin e shenjimit, të momenteve banale te realitetit.

Anton Çefa e përgjithëson kuptimin e poezisë dhe realizon efektet që esencialisht lidhen me simbolikën universale; me sukses i eksterieron disa nga elementet negative: patetiken, sentimentin, nostalgjinë dhe dhembjen personale. Në këtë rrafsh, rol të dorës së parë, domethene në eksterierimin dhe më tepër në relativitimln e përmbajtjes së këtyre kategorive, ka procesi i neutralizimit të kuptimeve dhe të shtresimeve emocionale të verbit. Poeti neutralizimin e kuptimit të fjalës e arrin përmes iluzionit, i cili herave më të shpeshta është ironi, por ndodh që të arrijë edhe shkallën e sarkazmës. Në planin semantik, procesi i neutralizimit te kuptimit dhe te shtreses emocionale te verbit rezulton ne krijimin e "iluzionit moral", (R. Barthes).

Kërkimi i identitetit
Librat me poezi të Anton Çefës sjellin një lloj tjetër arome ne poezine tonë, poeti për shkak të rrethanave jetësore më shumë shkroi në heshtje, duke pasë frikën e botimit, pasi i përkiste klasës që u ndoq nga regjimi komunist. Për poetin, realizmi socialist ishte nje lloj tjeter burgu dhe kështu shkroi vetëm në vetvete dhe ne nje kohe te gjate u mor me poezite e veta, pa i botuar. Deri ne diten e daljes ne dritë, keto poezi jane shikuar e streshikuar dhe lemuar shume e shume here duke arritë ne kete perzgjedhje ate forme qe i ka bere me te komunikueshme e me me shume mbartje.

Kjo lloj udhe e krijimtarise sikur ia shton një rezonancë të re, kesaj poezie, aq më tepër kur poeti i ka kushtuar nje kujdes jo të paktë edhe përpunimit te tyre. Prandaj, ideali krijues, i cili priret nga përsosmëria, duhet kuptuar me këtë rast si një përpjekje që vërtet ka dhënë rezultate. Motivimi i poezisë ne te dy librat, (këtu libri duhet kuptuar si një tërësi tekstuale, ku çdo gjë ka funksionin që del nga synimi i poetit, dhe çdo libër dhe tekst duhet marrë si tërësi intencionale të autorit sipas Lotman), pra qëndron në ndryshimet që shfaqen në kuadër të shtrirjes ne kohe dhe perzgjedhjes se bërë në to.

Mirëpo edhe përkundër kësaj, librat dallohen për një trajtim specifik të tematikeve të vjetra e te reja, tematika që jane konstante dhe shkrihen nëpër dy librat. Ndryshimi, edhe në procedimin poetik, edhe ne tematikë, është si rezultat i një të ashtequajturi konversion psikologjik, i cili nenkupton ndryshim në të shumtën e rasteve në sferën subjektive të autorit, e që shkaktohet nga rrethanat e jashtme, pra të jetës së përditshme të individit.

Pa hyrë në shpjegimin e këtyre shkaqeve e pasojave të sferës joletrare, po themi se konversioni psikologjik ka kushtëzuar që përnjëhere, mbase edhe papritur, autori të preokupohet me një çështje të veçantë. Në keta dy libra si pikëpyetje mbi çdo poezi qëndron kuptimi i ekzistencës: sa ka jeta kuptim në ditën e sotme, në kohën dhe hapësirën tonë? Pra në plan të parë është ekzistenca, kuptimi i jetës në rrethana specifike social-historike.

Libri i parë, "Dritarja e një britme" përmes vetë titullit, na fut në çështje; qëndron si një thirrje ekzistenciale e individit përballë vetvetes dhe të tjerëve. Poeti gjurmon kohën, ia fillon me historinë, lashtësinë, ku zë e ngjizet qënia e vetëdija dhe arrin deri në ditët tona, ku e nesërmja është në pikë-pyetje.

Pra, qysh në fillim kemi hyrjen në çështje: Anton Çefa pothuajse në gjithë poezitë merret me qenësinë e njeriut, ekzistencën, ku siç thotë në poezine

"Embleme"
Po flet?
Shshsh, mos fol
Fjala ka flatra
e Zeusi s'duron blasfemi.
Kane tringellim të përjetshëm
tridhjetë paret
Juda i ka veshët e gjatë
e përgjon ditë e natë.
Sot është emblemë e jetës
bisku i gjakur emblemë pesëcepëshe"

A është jeta e njeriut ajo që varet nga frerët e dikujt apo fati tragjik i njeriut në kozmos? A mund të flitet për pikëpamjen ekzistencialiste mbi botën? Pikërisht kur shtrohet kjo pyetje, duhet ta kërkojmë përgjigjen te "konversioni psikologjik", pra te situata jo e rëndomtë psikologjike e krijuesit, i cili befasisht ballafaqohet me pikëpyetjet që vdekja ia shtron jetës. Prandaj, poezia del e motivuar, e argumentuar përmes fakteve që ofron jeta.