Epilogu i njė tragjedie qė pėr 50 vjet mbeti nė harresė
-- nga Klajd Kapinova, Manhattan, New York
Miku im, ish i burgosuri politik, z. Viktor Luka, duke parė koleksionin e pasur tė fotografive (njė arkiv pėr martirėt antikomunistė), ndėr tė tjera nisi tė flasė edhe pėr fotot, qė ditėt e fundit, pėr herė tė parė, i vėllai i tij me banim nė shtetin Ohio (Cleveland) tė Sh.B.A., ia kishte treguar. Qė prej 50 vjetėsh ai ruante njė foto shumė interesante tė afėrsisht 100 parashutistėve qė erdhėn me detyrė pėr tė pėrmbysur regjimin e hijenave, pėr tė sjellė lirinė e popullit.
Pasi u largova nga Viktori, mendimet, si nė sekuencė filmash amerikanė mė silleshin nė kujtesė. E kėshtu nė darkė me kėto mendime nisa tė shfletoj librin-ditar plot kujtime tė mbajtur nga Zef Luka, edhe atėherė kur plumbat nga ēasti nė ēast i rrezikonin jetėn. Por Zoti e kishte ruajtur kėtė martir tė gjallė qė, sė bashku me 100 shqipe tė tjerė, herė pas here vinin me misione nė Shqipėrinė e vuajtur, pėr tė dėshmuar tė djeshmen e egėr tė sistemit komunist.
Por, si pėr ironi tė fatit, para meje qėndronte dhe gazeta sensasionale pėr komunistėt (sot socialiste) "Gazeta Shqiptare", qė, nė faqet e para, kishte portretin e zv/diktatorit Mehmet Shehu qė pėr krimet e bėra nė Veri tė Shqipėrisė, sė bashku me partizanėt e Jugut, kėrkonin tė thonin mbi tavolinėn e kompjuterit tim, se "... ne jemi kėtu dhe se bijtė e nipat tanė socialistė do tė na pėrjetojnė pėrmes gazetave dhe pushtetit qė e mbajnė qysh prej vitit tė zi 1997... "
Ishte njė monolog midis gazetės me emrin "Gazeta Shqiptare" dhe librit-ditar
tė Zef Lukės me titullin sinjifikativ: "NJIQIND SHQIPE QĖ ERDHĖN ME PRUE
LIRINĖ". Sa mė shumė qė futesha nė labirinthet e librit tė
shqiptaro-amerikanit nė mėrgim Zef Luka, aq mė shumė bindesha se Zef Luka dhe
miqtė e tij martirė qė nuk jetojnė mė, sikurse ishte edhe martiri Hamid Toshi
(Saiti), ishin tė mbrujtur me ideale tė bukura dhe fisnike pėr Shqipėrinė,
duke qenė krenarė pėr detyrėn deri nė flijim qė kishin marrė pėrsipėr.
Ngjarje, njerėz, vende, fjalė, rrethana tragjike parakalojnė nė kėto fletė nė
mendjen time qė asnjėherė nuk i ka lexuar kėto episde qė pėrshkruhen
thjeshtė, por qė ruajnė nė vetvete njė epizėm homerik, ashtu sikurse kanė
qenė e mbeten tė thjeshta tė gjitha gjėrat sublime.
Familja bujare Toshi (Fusha, pas viteve 60) njė kalvar nė histori
Prindėrit e Hamitit, Saiti ishte njė baba dhe shok pėr tė birin qė e donte aq
shumė, sikurse nėna qė qysh nė djep e lėkundi dhe i mėkoi me gjirin e saj
dashurinė pėr tokėn ku kishte lindur, miqtė, shokėt dhe tė afėrmit e tjerė.
Ajo shpesh e pėrkėdhelte edhe kur vogėlushi Hamit, vinte nė shtėpi sė bashku
me shokėt e tjerė tė fshatit, sepse ishte shumė i dashur me tė gjithė. E me
kėto ndjenja fisnike shqiptare hodhi shtat, duke pasur pėrherė edhe
pėrkujdesin e tre motrave, qė sot jetojnė: njė nė Ulqin (Vladimir, nė Mal tė
Zi), njė nė Trush dhe njė nė Dajē tė qarkut tė Shkodrės. Kjo familje me shumė
virtyte fisnike tė traditės shqiptare ka qenė njė derė e madhe. Prindėrit e
Hamitit kishin 6 fėmijė, 3 djem dhe 3 vajza.
Kėshtu, sikurse mėsojmė edhe nga tė afėrmit e familjes, Muhameti ka qenė mė i
madhi, pastaj vinte Isufi dhe nė fund vėllai i vogėl ēamarrok, Hamiti, ndėrsa
motrat e tyre qenė Pashe nė Trush, Cace nė Ulqin dhe mė e vogla Gjylana, nė
Dajē.
Qysh herėt, nė fillim tė shekullit tė 20 dhe mė saktė nė vitin 1912 i ati i
Hamitit, pra Saiti, ka pasė 3 vėllezėr si pjesmarrės nė lufėn e Taraboshit,
nė vitin 1912, kundėr ushtrisė malazeze, ku edhe plagoset me tė shoqen dhe mė
pas, si pasojė e pezmatimit (infeksionit) tė plagės, humb edhe jetėn mbas dy
vjetėsh. Kėshtu me jetėn e tė atit ekonomia e brishtė e familjes nis tė
vėshtirėsohet deri nė vitet 30.
Gjatė pushtimit fashist tė vendit mė 7 Prill 1939, Muhameti ka luftuar me
armė nė dorė okupatorėt e huaj. Gjithnjė ka ruajtur marėdhėnie tė mira me
familjet e vjetra tregtare shkodrane, sikurse ishin asokohe familja tregtare
Muzhani, Myftia, Danhasani. Edhe pse nuk ka qenė e njė niveli ekonomik, ai,
sikurse shumė familje qytetare e fshatare shkodrane, ka mbajtur tė hapur
dyert i mikpritjes, bujari e cila ka qenė dhe mbeti tipike edhe sot nga
stėrnipėrit e tyre.
Pranė shtėpisė sė tyre herė pas here kanė qenė edhe persona publikė tė njohur
tė qytetit tė Shkodrės, sikurse kanė qenė Hasan Isufi e Caf Beg Ulqini, tė
cilėt kanė qenė eksponentė nė Lėvizjen e Parė Antikomuniste nė Evropėn
Lindore siē ishte ajo e fshatit tė njohur Postribė (pak kilometra larg
qytetit tė Shkodrės), nė vitin 1946. Duke shfletuar disa dorėshkrime dhe nga
kujtimet e pjestarėve tė fisit tė tyre, mėsojmė se pak muaj para se tė
kapitullonte Italia fashiste, ėshtė rrethuar shtėpia e tyre pėr tė kapur tė
gjallė Hamitin dhe Muhametin.
"Ēlirimi" i vendit dhe kalvari i vuajtjes sė familjes...
Pikėrisht viti 1944 deri fundi i vitit 1990 janė vitet mė tė dyshimta, tė
cilat historiografia komuniste, qė ende vegjeton sot nė tė gjitha instancat
"kulturore" nė Shqipėri, janė edhe sot defiēitare nė "vėrtetėsinė" qė ata i
kanė bėrė jetės sė njerėzve, ku, ata qė kanė qenė antikomunistė, janė
denigruar deri mė sot.
Ndoshta ėshtė njė rast i veēantė pėr tė shprehur shpirtin e tij human,
Hamiti, me inisiativėn e vet, shkon vullnetarisht ushtar, pėr tė mos shkuar
disa djem tė rinj qė vinin nga familjet mė tė varfėra dhe ishin djem tė vetėm
nė familjet e tyre. Kėshtu familja Toshi, tashmė kishte njė djalė ushtar qė
vinte nga Villgara, Ana e Malit - Oblikė. Gjatė rekrutimit pėr ushtar, tek
shtėpia e Brahim Dulit, kujtojnė tė afėrmit e Hamitit, krimineli komunist Zoi
Themeli, qė aso kohe ishte shefi i Degės sė Punėve tė Brendėshme pėr Shkodrėn
(pėr ēudi tė historisė apo koinēidencė rrethet e Shqipėrisė thirreshin Qarqe
dhe socialistėt pėrsėri e kthyen Shqipėrinė nė Qark, kur bota i quan
distrikte (shqip = rreth)), (Shėnimi im. K.K.), u bėri thirrje qė tė
dorėzojnė armėt.
Pasi dorėzuan armėt, iu komunikua pėr tė shkuar nė qytetin jugor tė
Gjirokastrės, nė njė kohė qė ata ishin caktuar pėr tė qėndruar si ushtarė nė
fshatin Obot nė Oblikė. Mirėpo Hamit Toshi, pa pasur aspak frikė e
kundėrshton hapur kėtė vendim tė padrejtė dhe shumė tendencioz qė
personalisht i bėri pėrfaqėsuesi i Sigurimit komunist, Zoi Themeli. Ndėr tė
tjera Zoi Themeli i thotė Hamitit me pėrēmim dhe tallje: "Po tė ishe burrė i
mirė, nuk i dorėzoje armėt". Duke ruajtur gjakftohtėsinė, Hamiti menjėherė
del nga rreshti, pėrkulet, nxjerr njė pistoletė nga ēorapi dhe ia hedh
pėrpara syve Zoi Themelit. Ai ka pasur gjithnjė me vete deri nė tre
pistoleta. Me pistoletėn e tretė ai e fton Zoi Themelin qė tė marrė pjesė nė
dyluftim, mbasi burri i armatosur nė sy tė burrave tė tjerė nuk fyhet. Me
kėtė veprim prej trimi, Hamiti bėn qė tė gjithė ushtarėt tė qėndrojnė nė Obot
pėr 6 muaj dhe mė pas i transferojnė nė Delvinė.
Zgjedhjet e para "demokratike" tė 2 dhjetorit 1945
Edhe sot, po ti hedhėsh njė sy librave tė historisė qė janė nė pėrdorim deri
nė Universitetet politike shqiptare, do tė shohėsh se asgjė nuk ka ndryshuar
nga historiografia 50 vjeēare komuniste dhe se zgjedhjet e 2 dhjetorit tė
vitit 1945 pėrmenden si votime e zgjedhje tė lira, kur terrori shtetėror
ishte njėsoj, sikurse mė 2001, por me ndryshim se atėhere opozita votonte nė
njė kuti tė veēantė me kokrra. Kėshtu, mė 2 dhjetor 1945, Isufi ka qenė nė
komisionin zonal nė qendrėn e votimit. Njė natė para se tė bėhen votimet
arrestohet nga UDB-ja Jugosllave dhe dėrgohet me ndihmėn edhe tė forcave tė
Sigurimit Shqiptar pėr nė Ulqin. Me kėrkesėn e Shefqet Hamza Dulit,
villogradas (asokohe kryetar kėshilli i fshatit) insistohet dhe sillet nė
burgun e madh tė qytetit tė Shkodrės, i kapur prej krahėsh nga dy kolonelė
jugosllavė. Arsyeja ende sot ka mbetur enigmė. Gjatė pyetjeve qė i bėn nė
hetuesi Zoi Themeli, nė prezencė tė oficerit gardian Elez Mesi dhe dy kolonelėve
jugosllavė, nė provokim e sipėr, Isufi nuk duron mė dhe i drejtohet Zoi
Themelit: "Jugosllavėve nuk ua kena pa hajrin denbabaden dhe jo tia shohim
tashti". Ndėrsa Zoi Themeli i thotė ta pėrkthejė qė ta marrin vesh edhe
jugosllavėt se ēka do tė thotė nė gjuhėn e tyre jugosllave. Nė ēast u thuhet
pėrfaqėsuesve tė huaj se Isufi, si bandit, kėrkon tė prishė miqėsinė
shqiptaro - jugosllave. Nė ato momente, gardianėt sė bashku me drejtuesin e
tyre Elez Mesin e lidhin Isufin, e ulin ratė (poshtė) dhe mė pas tė dy
kolonelėt jugosllavė, me ēizmet me thumba, njėri i hyp nė kokė dhe tjetri nė
bark dhe e mbajnė pėr disa minuta nė gjėndje torture. Dhe torturat nė forma
dhe metoda fashiste kanė vijuar edhe nė ditė tė tjera, por Isufi asnjėherė
nuk ėshtė pėrkulur. Ai nė burg si bashkėvuajtės ka pasur persona tė njohur nė
Shqipėri, sikurse ėshtė Mandela i gjinisė femnore Drita Kosturi, Terezina
Pali, Padėr Prenushi, Gulielm Suma, pronari i Kafes sė Madhe, etj. Duke parė
se nga Isufi nuk nxjerrin asgjė tė rėndėsishme pėr Sigurimin komunist, ashtu
sikurse kishin vepruar edhe me tė burgosur tė tjerė, nė mėnyrė qė tė mos i
lirojnė pėr mungesė provash, dhe se dėnimi ishte i domosdoshėm (porosi e
Mehmet Shehut dhe Enver Hoxhės pėr tė gjithė antikomunistėt), akuza, nga
prishja e miqėsisė shqiptaro-jugosllave, i kthehet si organizator apo
ndėrlidhės i Lėvizjes Antikomuniste tė Postribės pėr zonat Postribė, Shkodėr,
Ulqin, Krajė dhe Ana e Malit. Pėrsėri tortura tė llojeve tė ndryshme, tė
ushtruar me saktėsi nga xhelatėt specialistė dhe tė dhunshėm e tė pashpirt.
Biruca, ku ata kanė qėndruar pėr shumė kohė, ishte rreth 1.5 metra gjėrėsi
dhe 2 metra gjatėsi. Tė gjithė tė prangosurit nė burg ishin tė lidhur me
njėri-tjetrin, ku i fundit dhe i pari ishin tė lidhur nė mure nė mėnyrė qė tė
mos kishin mundėsi qė tė lėviznin.
Njė ditė prej ditėsh, kujton nipi i tij Xhevahiri, gardiani Elez Mesi hap
sportelin e birucės dhe vėshtron tė burgosurit. Isufi po bisedonte dhe ai
dėgjonte. Gardiani merr Isufin sė bashku me Padėr Mati Prenushin dhe i ēon nė
gropėn e zezė tė WC-sė, ku gishtat e kėmbėve nuk u hasnin nė tokė. U vendos
vetė nėn sqetull vezė tė ziera, kuja pishe nė thua, i fusin deri nė bel nė
gropėn e zezė pėr ti gjunjėzuar martirėt e fesė dhe tė lirisė, deri sa tė dy
shqiptarėve tė lidhur, herė pas here, u binte tė fikėt nga torutrat e
njerėzve tė pashpirtė tė Sigurimit komunist.
Njė ditė tjetėr, kur kanė ardhur nė vehte tregtari i nderuar shkodran Gulialm
Suma dhe kleriku katolik Padėr Mati Prenushi, nė atė gjėndje tė vėshtirė qė
ishin, kanė kėrkuar qė mė mirė ti vrisnin, se sa ti linin gjallė e pėr
gazep, nėn torturat ēnjėrėzore qė bėnte xhelati i pashpirt Elez Mesi me tė
tjerėt. Mė pas, ata janė pushkatuar pa mėshirė nga togat e zeza tė
pushkatimit, tė ngritura vetėm pėr tė bėrė vrasjen e shqiptarėve martirė. Por
Isufi, nė vitin 1947, lirohet nga burgu. Gjatė kohės qė ai ishte nė burg,
Hamiti (vėllai i vogėl) arratiset nė Greqi. Mė pas nis kalvari i familjes sė
tij, ku menjėherė forcat e ndjekjes komuniste tė Sigurimit arrestojnė
Muhametin nė vitin 1949 dhe e dėnojnė me akuza fallco me 9 vjet heqje lirie,
sepse "deshti ti bėnte njė atentat njė punonjėsi tė Sigurimit". Para se tė
burgosej, Muhameti me disa miq tė tij, kanė nxjerrė jashtė shtetit, pėr ti
shpėtuar pėrndjekjeve, qytetarin Zija Myftia. Dy vjet mė pas, gjatė kohės qė
axha ishte nė burg, vijon nė kujtimet e tij Xhevahiri, ai vritet nė Dukagjin.
Cili ishte aktiviteti antikomunist i Hamit Toshit nė vitin 1951 e vijim?
Duke iu rikthyer edhe njė herė librit tė autorit Zef Luka me titull: "Njėqind
shqipe qė erdhėn me prue lirinė" (Ditar) ndėr tė tjera, mbi Hamitin, ai
kujton nė faqet e tij se si e kishte marrė vesh ngjarjen e vrasjes sė
Hamitit. Ai kujton: "Millė. Nė mbramje vėrejmė se rreth orės tetė kalon
pėrmbi ne njė aeroplan. Thamė se asht tue hedhė letra. Ne e nesre rinia e
Sigurimi dolėn me i mbledhė pėr tė mos ra nė dorė tė popullit, tue na vue
edhe ne kėshtu nė rrezik. Ne nesre, sapo zbardhi dita, ndiem pushkė e
mitraloza. Unė mendova se asht tue ba manovra ushtria, por ma vonė mora vesh
se ishin hedhė parashutista nė Livadhet e Barit, nė Cukal. Ata luftuan e u
vranė deri sa arritėn nė Kir. Grupi qė kishte parashutuar ishte i Komitetit
"Shqipėria e Lirė". Personi parashutist qė ndėr ta kishte mbetur i vrarė
ishte shoku im mė besnik, i ikun prej Brigadės XV Sulmuese, Divizioni I,
Kompania II e Delvinės, Hamit Toshi (Saiti), prej Villgarit, Ana e Malit,
Shkodėr. Ai pat edhe njė vėlla qė mė duket e thirrshin me emrin Isuf, si edhe
njė motėr tė martueme nė Ulqin, Tokat i kishin nė kufi me Jugosllavinė" (Shih
faqen 95).
Pra Hamiti kishte rėnė me parashutė vetė i katėrti nė njė nga lėndinat e
malit Cukal, por edhe kėtu kishte rėnė nė pritė. Me sa duket, Sigurimi
komunist ishte nė dijeni mė pėrpara pėr kėtė zbarkim nga ajri tė njerėzve qė
kėrkonin lirinė e popullit shqiptar. Komandanti i grupit ka qenė vetė Hamit
Toshi, i cili shoqėrohej nė misionin e tij fisnik nga tre persona tė tjerė
shqiptarė. Ata ishin Hazis Rustja nga Bėrdica, Dedė Hili nga Dukagjini dhe
Rifat Zyberaj.
Tradhėtia e agjentit tė dyfishtė Kim Philby dhe vrasja e Hamitit
Pėr hir tė realitetit duhet vėnė nė dukje se shpesh edhe disa gazeta tė
djathta bien nė pozitat e gazetave tė majta komuniste nė Shqipėri, duke iu
referuar autorėve qė kanė qenė nė kupolėn e Sigurimit komunist, saqė shpesh
ata e nxjerrin Sigurimin shqiptar si mė i pėrsosuri nė "dėshtimin" e
komploteve kundėr tyre.
Pėr kėtė, gazetarėt komunistė ende sot i bien tė njėjtit fyell dhe nė tė
njėjtėn vrimė, kur shpesh tė rinjtė shohin nė TVSH e shumė kanale private
filmat e tyre qė nuk janė asgjė tjetėr, veēse sajesa bajate tė ideologjisė
komuniste, tė shkruar nga skenarė rusė dhe tė luajtur nga "aktorė" shqiptarė
qė, pėr ēudi, sot presidenti Mejdani u jep edhe tituj me lopata, sikurse
ėshtė ēorba e fundit "Mjeshtėr i Madh i Punės", etj.
Shpesh qėndroj pėrpara televizionit dhe, kur shoh kėta filma pėrversė, them
me vete (sikurse edhe shumė tė rinj tė tjerė): Kaq budallenj paskan qenė
trupat aleate anglo-amerikane dhe shtetet e tjera perėndimore antikomuniste,
saqė kanė rėnė nė grackėn e Sigurimit, apo "Mjeshtrave tė Mėdhenj tė Punės" e
pėrkthyer me gjuhėn e presidentit Mejdani?! Por nė tė vėrtetė, pas viteve 90
shqiptarėt kanė mundėsi tė ndjekin emisione nė kanalet e huaja, pa pasur
nevojė qė ti "pėrkthejnė" ato sekretarėt e P.P.Sh.-sė nė RTVSh, qė
pėrkthejnė tė kundėrtėn e deklaratėve qė japin personat politikė botėrorė e evropianė.
Duke shfletuar faqet e librit "La missione tradita" (Come Kim Philby saboto
linvasione dell Albania) me autor Nichollas Bethell (dėrguar posaēėrisht
nga U.S.A. nga patrioti antikomunist z. Zef Luka) kushdo e kupton se sa
fallco dhe komike kanė qenė dhe mbeten filmat propagandistikė komunistė qė
rishfaqen sot si "kryevepra" tė kinematografisė "shqiptare", kur regjizorėt
ishin rusė tė KGB-sė.
Grupi i kryesuar nga Hamit Toshi ka rėnė nė grackė qysh nė fillim, si pasojė
e lojės sė dyfishtė tė agjentit Kim Philby, pėr tė cilin "Gazeta Shqiptare"
asnjėherė nuk ka shkruar a thua se nuk ka aq burime e literaturė pėr ta
trajtuar se si veproi ai kundėr parashutistėve shqiptarė dhe shumė vendeve tė
tjera tė Evropės Perėndimore.
Duhet tė keni parasysh, tė dashur lexues, se shumė libra qė flasin pėr Kim
Philby-n janė edhe nė gjuhėn, mė tė folur pėr shqiptarėt, nė italishte dhe
pėr mė tepėr pėr "Gazetėn Shqiptare", qė tash njė vit fryhet si gjel kur jep
e ējep kriminelėt Mehmet Shehu dhe Enver Hoxha, pėr tė larguar vėmendjen nga
masakrat e tyre, duke u shitur shqiptarėve (klientėve) histori tė luftės sė
brrylave midis llojit komunist dhe asnjėherė nuk pėrmend malet me eshtra qė
ata formuan nė Veri e Jug tė Shqipėrisė. A ėshtė i rastėsishėm njė veprim i
tillė?!
Kur grupi i kryesuar nga Hamit Toshi ka rėnė nė tokė me parashutė, ata kanė
qenė tė tradhėtuar qysh nė ajėr dhe jo si pasojė e aftėsisė sė Sigurimit.
Parashutisti Rifat Zyberi plagoset rėndė dhe, pėr tė mos rėnė i gjallė nė
duart e Sigurimit, vret edhe veten. Ndėrsa tre tė tjerėt kanė qenė tė
rrethuar dhe, mbasi kanė ēarė rrethimin, kanė marrė rrugėn drejt pjerrėsisė
sė malit tė Cukalit dhe mė pas janė nisur pėr nė Dukagjin. Me tė arritur nė
Dukagjin, tė lodhur, tė uritur dhe pa gjumė, kanė shkuar pėr tė bujtė nė
shtėpinė e mikut tė tyre bashkėluftėtar, dukagjinasit parashutist Dedė Hili,
pikėrisht nė fshatin Kir. Ardhja e tyre, merret vesh nga njė spiun vendali, qė
punonte pėr llogari tė Sigurimit.
Pas spiunimit, pas disa ēastesh, shfaqen nė shkrepat e Dukagjinit mbi 800
forca tė ndjekes komuniste tė cilat edhe ato, pėr ēudi, kryesoheshin nga njė
komandant qė ishte po vendali nga zonat e Dukagjinit. Menjėherė krisi pushka
mes parashutistėve tė vendosur pėr misionin e tyre pėr tė shpėtuar popullin
nga zgjedha komuniste dhe forcave tė Sigurimit qė luftonin nėn simbolin e
Titos dhe tė proletarėve pa fe, atdhe, ide dhe qėllim luftimi. Mbas dy orė
luftimi tė pėrgjakshėm, vritet heroikisht trimi i vendosur Azisi dhe, pas 6
orėve tė tjera, mbetet i vrarė Hamit Toshi dhe i fundit, pas 8 orė luftė, i
vetėm pėrballė shumė kriminelėve tė Sigurimit, vritet dėshmori i lirisė,
dukagjinasi Dedė Hili.
Edhe nė atė gjendje tė rėndė dhe skene makabre pėrpara bjeshkėve tė
Dukagjinit, kunata e Dedės, njė grua trimėreshė dhe fisnike e Kanunit tė Lekė
Dukagjinit, pa iu trembur syri pėr pasojat qė mund tė rridhnin nga veprimi i
saj, i kėrkon komandantit komunist qė ta lejonte pėr tė marrė trupat pa jetė
tė tė tre martirėve, pėr ti varrosur. Mė pas, pasi janė larguar forcat e
komandės dhe tė policisė komuniste, ajo i ka varrosur tė tre. Nė vitin 1991
trupat e tyre janė gjetur pėr tu rivarrosur nga tė afėrmit e tyre me
ceremoni, mbasi Zoja ka shėnuar emrin e secilit prej tyre, duke e mbajtur
sekret, deri kur ata janė rivarrosur nga bashkėvuajtėsit.
Ngjarje tė tjera tė familjes sė patriotit Hamit Toshi
Pėr aktivitetin e madh tė Hamitit shkruan edhe miku i tij mė i afėrt, Zef
Luka, i cili edhe kur erdhi nė Shqipėri nė vitin 1992, bėri njė vizitė tė
shkurtėr tek tė afėrmit e tij, duke u theksuar edhe njė herė se e kishte
patur njė mik dhe shok shumė besnik dhe se ai kishte qenė me tė vėrtetė njė
antikomunist i vendosur.
Shqiptaro-amerikani Zef Luka, nė njė nga kapitujt e librit tė tij, pėrmend
edhe tradhėtinė e madhe qė i bėri agjenti i KGB-sė Kim Philby, i cili i humbi
Shqipėrisė pėr ambicjen e vet personale dhe pėr tė holla, bijtė mė tė mirė
dhe trima tė popullit shqiptar dhe pėr mė tepėr qytetit mė antikomunist nė
Shqipėri, Shkodrės dhe rrethinave tė tij, bijtė qė sot nderojnė qytetin dhe
familjet e tyre pėr aktivitetin e vendosur antikomunist me jetėn qė dhanė pėr
ēėshtjen e atdheut.
Familja Toshi dhe veēanėrisht vėllezėrit e Hamitit ndiqen nga persekutimet e
njėpasnjėshme. Kėshtu, nė vitin 1956 Muhamet Toshi, lirohet nga burgu (qė e
ka vuajtur nė kampet mė tė kėqia nė Shqipėri duke tharė kėneta), mbasi kishte
qėndruar nė kampet e Maliqit, Vlorės dhe Bedenit tė Kavajės. Nė fund ai
lirohet nga Rinasi. Ai ėshtė njohur me prof. Arshi Pipėn, Ragip Lohen, Hajdar
Rusin, Muharrem Sahitin, Muhamet Fejzon, Prof. Sami Repishtin dhe shumė
klerikė tė besimeve tė ndryshme tė Shqipėrisė.
Fill pas daljes nga burgu, ka shoqėruar pėr jashtė "burgut tė madh" tė
Shqipėrisė shumė vetė, meqenėse e njihte shumė mirė zonėn kufitare. Njė ditė
tė bukur, pas ditės sė fundit tė festės sė Bajramit, kalon kufirin dhe shkon
pėr Bajram tek motra e tij nė Vladimir tė Ulqinit. Atė e kishte njohur njė
person vendas, i cili menjėherė e spiunon tek forcat e Sigurimit jugosllav
dhe ata lidhen me Sigurimin komunist shqiptar. Gjatė kthimit nė vendlindje i
bėhet pritė dhe, nė kthim, pa paralajmėrim, shkrehin breshėritė e automatikut
kallashnikov mbi trupin e njė fetari islam tė devotshėm.
Cila ėshtė gjeografia dhe vitet e burgut tė familjes Toshi?
Menjėherė pas vrasjes sė Muhamet Toshit, forcat e Sigurimit, si tė xhindosur,
i vėrsulen shtėpisė sė familjes sė tij dhe e bastitsin, duke bėrė rrėmujė ēdo
vlerė materiale tė vėnė me mund e sakrifica mbijetese. Pėr familjen fillon
menjeherė internimi pėr 3 vjet nė Gradishtė tė Lushnjės. Mė pas ata kthehen
nga internimi nė vendlindjen e tyre nė vitin 1956. Po atė vit arratiset
jashtė shtetit djali i Muhametit, Xhemali, duke qenė i kėrcėnuar pėr jetėn
nga spiunėt e Sigurimit dhe sot ai jeton nė Nju Jork tė Sh.B.A.-sė. Familja e
tij riinternohet nė fshatin Hajmel gjatė viteve 1955-1970. Mė 1970 ata
lirohen nga internimi.
Nė vitin 1973, vėllai i Hamitit, Isufi, dėnohet me burgim me nenin famėkeq
"55" pėr Agjitacion e Propagandė, duke i theksuar nė gjyq se ka mbajtur
Ramazan, se ka thėnė se malli kinez ėshtė i keq, se ka thėnė qė ka shkuar
sateliti nė hanė, se nuk i del buka, ka thanė se sa e madhe ėshtė minarja nė
Vladimir tė Ulqinit". Nė gjyqin famėkeq kundėr tij i kanė dalė dėshmitarė 5
vetė, qė ishin njerėz tė dėnuar ordinerė, qė, sikur thoshte populli, ishin
spiunė me 1200 lek. Burgun Isufi e kalon nė kampin e tmerrshėm tė Spaēit e nė
Ballsh sė bashku me Dom Nrekė Kroqi, njeriun kurajoz dhe trim Fadil Kokomani,
Spartak Ngjela (sot njė ndėr avokatėt e njohur tė mbrojtjes sė demokracisė),
Dylber Merdani, Kolec Traboini, Pjetėr Loro, Pashuk Loro, Zeqir Ceni etj. Mė
2 Prill tė vitit 1990, Isufi lirohet nga burgu. Kjo familje mė pėrpara ishte
internuar edhe nė Lumas tė Beratit, mė 25 Qershor tė vitit 1980, duke
qėndruar pėr 5 vjet me motivacion qė "tė mos kishte tė drejtė kthimi nė vendlindje".
Pėrfundimi i dramės Toshi
Familja Toshi ka tė pushkatuar dy vetė: Muhamet Tusha (Toshi), 29 Maj 1961, Hamit Toshi, vrarė mė 16 Gusht tė vitit 1951; tė burgosur: Muhameti 8 vjet, Isufi 8 vjet; internim: Isufi 5 vjet, Menja Tusha 5 vjet, Xhevahiri, i biri, 5 vjet (1980-1985); familja Muhameti: Internimi i parė 1960-1963, pas vrasjes sė Muhametit: Zadja 3 vjet (1960-1963), e bija Nadirja, (1960-1963); Xhemali, i biri (1960-1963); Melihaja kur ishte 2 vjeē (1960-1963). Pas arratisjes, i biri, Xhemal Fusha, shkon nė Nju Jork ku jeton edhe sot) kur ishte 19 vjeē. I gjithė kalvari i familjes Toshi pėrfshihet nė 42 vjet internim, 16 vjet burg dhe 2 tė vrarė nga Sigurimi komunist. Mbijetesa e kėsaj familjeje, ėshtė madhėshti.
Marrė nga gazeta "Illyria"