ROCHESTER HILLS (Michigan)
Është bërë traditë e përvitshme që në sallën e madhe të Kishës së shën Palit në Detroit të mblidhën në një darkë festive bashkëatdhetarët nga Malësia dhe trojet etjera etnike. Ata sëbashku përkujtuan 92-vjetorin e ngritjes së flamurit kombëtar më 6 prill 1911 në Deçiq të udhëhequr nga trimi i maleve Dedë Gjo’Luli.
Për të folur për zhvillimin e ngjarjes historike dhe jehonën e saj, kishte ardhur i ftuar nderi nga Malësia prof. dr. Anton Kolë Berishaj ligjërues i socilogjisë në Universitetin e Prishtinës. Ai kohët e fundit ka botuar librin: "Procesi i integrimit të malësorëve në Amerikë".
Në veprimtarinë atdhetare nderonin me pjesëmarrjen e tyre meshtari i palodhur dom Anton Kçira, dom Alfred Kalaj, ndihmësfamullitar në kishën "Shën Patrik" në qytetin e Liqeneve të Bardha, drejtori i radio "Alba" në gjuhën shqipe z. Petrit Musolli, z. Prenk Gjokaj kryetari i Këshillit të Kishës së shën Palit në Detroit etj.
Kryetari i darkës z. Lulash Palushaj në fillim falënderoi pjesëmarrësit, kle rikët e nderuar dhe profesorin Anton Kolë Berishaj, që ka ardhur nga vendlindja. Ai tha: "Kryengritja është ngjarje e paharruar në historinë e kombit tonë, ku Dedë Gjo’ Luli me burrat e Malësisë u çuan në kryengritje dhe luftuan kundër pushtuesit otoman, duke ngritur flamurin e Gjergj Kastriotit". Ai më pas ftoi këngëtarin Lukë Junçaj, që të këndoi hymnin kombëtar amerikan dhe shqiptar.
Sipas zakonit, kleriku dom Alfred Kalaj, bëri bekimin e darkës, ku ndër të tjera tha se "... jemi mbledhur sot për të përkujtuar dhe mbajtur lidhje të freskëta me paraardhësit tonë, që i vunë gjoksin dhe i dolën përpara pushtuesve të huaj. Jemi mbledhur sot në solidaritet me njeri tjetrin". Kleriku, iu lut Zotit që të hedh sytë nga populli shqiptar, për ta ruajtur që të mos bie në veprime negative, duke ruajtur shpirtin trupin dhe mendjen nga tundimet e këqija.
Mbajtësi i kumtesës kryesore prof. dr. Anton Kolë Berishaj, duke falënderuar të pranishmit, në fillim tregoi se kishte qenë në Malësi dhe ndjente një mall, të cilën po përpiqet ta përcjellë mes jush. Ligjëruesi nuk u ndal shumë në leximin e kumtesën, që kishte përgatitur, por bëri një lidhje të temës shkencore me ngjarjet që po përjetojnë trojet etnike dhe në veçanti vendlindja e Dedë Gjo’Lulit. Ai tha se kishte qenë në katundin Bardhaj të Hotit në trojet e Dedës, Deçiqin legjendar, malet, Triepshin etj. Profesori përkujtoi se malësorët dhe shqiptarët krenohet me ju për shqiptarizmin, për shpalosjen e vlerave të larta patriotike në kohët më të vështira. Nuk ka një objekt në vendlindje, ku të mos ndie ndihma e juaj bujare.
Në analizën historike referuesi tha se "Koha e ka zbuluar dhe nxjerrë krenarinë e kësaj ngjarje, kur populli u përlesh me udhëheqësin e ekspeditave ndëshkuese turke Shefqet Turgut Pashën, i cili i zuri në befasi malësorët, duke nxjerrë intriga, se "malësorët që luftojnë kundër Sulltanit janë të pa fe dhe ndaj rebelëve duhet përdorur plumbi". Por burrat e vendosur asokohe thanë: "Ne nuk kishim shumë armë, se do të çlironim edhe Shkodrën".
Profesor Berishaj, citoi historianin e shquar prof. dr. Selami Pulahën, ku shkruan se: "Përpjekjet e okupatorit otoman, për të shkelur të drejtat e vetëadministrimit dhe depëtimin në Malësi gjatë shekullit XVI-XVII, kanë shkaktuar gjithmonë luftra të pandëprera, të cilat në Malësi shndërroshin në harenë kryesore të betejave për çlirim të trevave shqiptare. Këto kryengritje të armatosura, me intensitet më të madh kanë shpërthyer me 1565, 1566, 1570, 1575, 1576, 1582, 1638, 1688, 1690, 1701, 1708, 1714, 1716... dhe malësorët vetëm kanë luftuar...". Nga kjo paradë luftrash del se malësorët kanë jetuar vetëm për luftë e liri. Gjatë periudhës për 2-3 shekujve të kaluar, të vetmit pushkë që janë shkrepur në të gjithë trojet etnike janë ato që e kanë zanafillën në Malësi.
Në fund profesor Berishaj, bëri një analizë të situatës në të cilën ndodhen trojet tona në Mal të Zi.
Më pas e mori fjalën kleriku i nderuar dom Anton Kçira. Ai, gjatë përshëndetjes tha se luftrat e malësorëve për liri, kanë qenë të vijueshme dhe të përkrahur me zemër nga populli shqiptar që kishte 500 vjet që vuante nga otomanët.
Gjatë orëve të darkës festive, këngëtarët e komunitetit Prekë Shkreli, Lukë Junçaj, Gjon Lulgjuraj kënduan këngë patriotike me çifteli dhe lahutë.