Ku po shkojmë?

-- nga Dr. LEONARD DEMI*)

“Qaje moj lule beharin ...” - popullore

Prolog
Situata e sotme në Shqipër përbën një kërcënim dhe rrezik real për sigurinë e përparimin e vendit dhe më gjerë. Ajo është një rrezik për sigurinë fizike dhe materiale të qytetarëve, të cilët vriten çdo ditë apo jetojnë në kushte tejet të vështira ekonomike, larg çdo niveli të pranuar. Ajo ka goditur ekonominë e vendit, ndërmarrjet e vogla dhe të mesme, si dhe tërë biznesin shqiptar duke thelluar rënien ekonomike, rritjen e çmimeve dhe nivelin e papunësisë. Dhe natyrshëm, njerëzit pyesin: pse jemi në këtë gjendje? Më poshtë po përpiqemi të përgjigjemi duke përcjellë disa nga elementët më të rëndësishëm të drejtimit të vendit.

Qeveria
Qeveria shqiptare nuk është më në gjendje të drejtojë vendin. Ajo nuk gëzon më besueshmërinë e nevojshme në shkallë kombëtare dhe ndërkombëtare. Paaftësia e kësaj qeverie, të cilën e beson edhe socialisti më i devotshëm, në radhë të parë, përcillet nga dobësia dhe paqëndrueshmëria e saj, nga shkarkimet dhe emërimet e njëpasnjëshme, nga vendet vakant në kabinetin qeverisës dhe në administratën e lartë shtetërore, që kulmojnë me shkeljen e Kushtetutës prej rreth pesë muajsh. Paqëndrueshmëria ka dy shkaqe: shkakun politik dhe atë moral. Politikisht, Partia Socialiste është thellësisht e rrënuar nga kontradiktat brenda vetes, të cilat janë aq të mëdha sa që nuk mund të tejkalohen as nga kongresi i nesërm. Moralisht, klasa politike drejtuese është thellësisht e korruptuar, e lidhur dhe mbështetëse e krimit të organizuar. Kjo situatë ka penguar reformën dhe integrimin evropian të vendit. Bisedimet për hapjen e negociatave janë shtyrë disa herë, sepse rekomandimet për procesin e Stabilizimit dhe Asocimit, në pjesën më të madhe të tyre, nuk janë plotësuar. Kështu, për shkak të paaftësisë për të drejtuar, qeveria e sotme nuk është në gjendje të bashkëpunojë në mënyrë efektive me komunitetin ndërkombëtar dhe ka humbur besimin e tij. Bashkimi Evropian ishte tepër kritik ndaj vendit tonë edhe në mbledhjen e tij të pardjeshme.

Administrata
Administrata publike është e dobët, në radhë të parë për shkak të korrupsionit dhe lidhjeve që ka me botën e krimit të organizuar, trafiqeve dhe grupeve informale. Akuzat dhe kundërakuzat janë tronditëse, të cilat fillojnë nga ish -presidenti i Republikës që akuzon kryeministrin si të dënuar ordiner. Kryeministri apo kryeministrat, ministra apo deputetë dëshmojnë kundër njëri-tjetrit për lidhje me botën e krimit apo krimit të organizuar, për emërime të paligjshme vetëm për përfitime ekonomike.
Të gjitha akuzat e ndërsjella vijnë vetëm nga kampi socialist, nga njerëz që kanë punuar me njëri-tjetrin ose pranë njëri-tjetrit, të cilët njohin aferat e pista të njëri-tjetrit. Lista e politikanëve të korruptuar dhe e emërtesave të tyre mbështetëse politike është shumë e gjatë, domethënëse dhe kush e di se tek kush mbaron? Por a mbaron vallë dhe, për më tepër, deri më sot asnjë hetim nuk është bërë për to edhe pse ish-ministri i Brendshëm deklaroi në Kuvend se ai kishte dosje për politikanë të lidhur me krimin e organizuar.
Pos kësaj, administratën e sotme e dobësojnë ndërhyrjet dhe emërtesat politike, të cilat janë të paafta për të kryer detyrat e rëndësishme me të cilat përballet vendi ynë në përpjekjet e veta për t’u integruar në Bashkimin Evropian.
Administrata jonë publike është e dobët edhe për faktin e thjeshtë se ajo nuk mund të zbatojë paketën ligjore pasi është e varur nga politika e partisë që drejton vendin. Procedurat përzgjedhëse të specialistëve në dikastere të ndryshme nuk zbatohen sepse emërimet politike nuk lënë vend për njeriun e punës. Këto kaluan çdo cak pas shpërthimit publik të kontradiktave në Partinë Socialite (shembulli më i qartë janë emërimet dhe shkarkimet në dogana).
Figura e Sekretarit të Përgjithshëm të ministrisë, i cili pretendohet të jetë specialisti më i lartë i dikasterit dhe i “depolitizuar” nuk është gjë tjetër veçse një kukull në duart e drejtuesve politikë.

Policia dhe krimi i organizuar
Sipas raportit të BE-së, reforma në Ministrinë e Rendit po ecën me hapa tepër të ngadalta. Edhe pse është ngritur struktura e re e policisë kriminale, ajo nuk po i plotëson detyrat e veta në drejtim të respektimit të shtetit ligjor. Policia gjyqësore as nuk është e specializuar dhe as e pajisur, kryesisht, në luftë kundër krimit të organizuar. Në këtë kontekst, edhe njësitë e posaçme, që janë ngritur për të luftuar krimin e organizuar, kanë mungesa të theksuara personeli, nuk kanë mandat të qartë dhe mbështetjen e nevojshme politike për të kryer detyrën, si p.sh., Qendra Antitrafik e Vlorës, etj.
Në të gjithë ngrehinën e Ministrisë së Rendit qëndrimet dhe emërimet politike janë më rrokëset se në të gjithë administratën tjetër publike. Korrupsioni është gjithëpërfshirës. Ai ka prekur nivelet më të larta të hierarkisë civile të Ministrisë së Rendit dhe të Policisë. Këtu nuk dua të zgjatem me dosje të panumërta korruptive sepse kjo nuk është detyra ime, por do të përmend vetëm faktin e problemit të pasaportave, i cili nxjerr në pah bashkëpunimin në afera të pista. Por, siç tregojnë edhe shkarkimet e fundit, policët janë gjithmonë viktimat e para të politikës, ndërsa krimi i organizuar vazhdon të jetë një problem i madh serioz për sigurinë e qytetarëve dhe të vendit. Ai, sot drejton politikën dhe ekonominë, nuk lejon apo minon zbatimin e shtetit ligjor, zhvillimin e vendit dhe dëshirën popullore dhe përpjekjet për integrimin e Shqipërisë. Retorika qeveritare për “suksese” në këtë drejtim nuk ka mundur kurrsesi të bindë ndonjë, si brenda dhe jashtë vendit.
Lufta kundër krimit të organizuar pengohet gjithashtu edhe nga mungesa e dëshirës për të bashkërenduar veprimtarinë ndërmjet policisë së shtetit, policisë hetimore, strukturave të specializuara, Prokurorisë së Përgjithshme, si dhe gjykatave. Si pasojë, në shumë raste kriminelët lihen të lirë. Në rastet kur kapen, nuk gjykohen për krimet që kanë bërë ose largohen nga salla e gjyqit dhe autoritetet ia lënë përgjegjësinë njëri-tjetrit. Kështu, strukturat përgjegjëse kundër krimit të organizuar nuk janë në gjendje të përfitojnë me efikasitet nga ndihmat që ofron SHBA dhe Bashkimi Evropian (nëpërmjet programit CARDS). Kjo situatë pengon, gjithashtu, realizimin efektiv edhe të ndihmave të dhëna nga Iniciativa e Paktit të Stabilitetit kundër Krimit të Organizuar (SPOC), Task Forca e Paktit të Stabilitetit kundër Trafikimit të Qënieve Njerëzore (SPTF), si dhe nga Iniciativa Antikorrupsion e Paktit të Stabilitetit (SPAI).
“Strategjia” qeveritare për eliminimin e krimit të organizuar dhe sukseset në këtë drejtim kanë mbetur stoli i intervistave televizive dhe objekt i përhershëm kritike në konferencat e Londrës dhe Brukselit, siç qe edhe ajo e para disa javëve.
Krimi i organizuar galopant, i cili ka infiltruar në sektorë të politikës sonë ekonomike dhe në jetën tonë të përditshme është fokusuar në aktivitete, të cilat janë të lidhura me kushtet, nevojat, si dhe me mënyrën e jetesës së shoqërisë sonë. Organizatat kriminale shqiptare që po perfeksionohen sipas kushteve të reja godasin shoqërinë tonë të sotme në disa drejtime:
- Në pavarësinë e shtetit: ato dhunojnë kufijtë kombëtarë dhe shteti i sotëm nuk është në gjendje të kontrollojë trafiqet e paligjshme në territorin tonë duke vënë në pikëpyetje sigurinë e vendit.
- Në shoqëri: krimi i organizuar po kërcënon vlerat bazë, legale dhe politike, që përbëjnë elementin lidhës të shoqërisë së sotme shqiptare. Nga ana tjetër, duke korruptuar ose kërcënuar autoritetet legjitime, ai minon institucionet bazë.
- Në stabilitetin kombëtar dhe kontrollin e shtetit: organizatat kriminale që veprojnë në vendin tonë, në shumë raste, kanë krijuar struktura autoritare të bazuara në ekonominë informale. Ato po përdorin forcën e tyre kundër shtetit dhe përfaqësuesve të tij duke sfiduar monopolin e tij në përdorimin legal të dhunës.
- Në ekonominë e tregut: objektivat e këtyre organizatave kriminale janë kryesisht ekonomike. Ekonomia informale po shkatërron ekonominë legale shqiptare dhe minon përpjekjet për të siguruar një ekuilibër ekonomik. Sot, krimi i organizuar në vendin tonë po ndjek parimet strukturore dhe organizative të ekonomisë së tregut dhe është vetëfinancues. Shuma të mëdha parash pastrohen në shumë mënyra dhe ata që e bëjnë këtë punë konsiderohen si biznesmenë të suksesshëm dhe të respektuar.
- Në drejtim të shtetit ligjor: paratë janë qëllimi kryesor i krimit të organizuar dhe në mënyrë të drejtpërdrejtë ose të tërthortë dobësojnë shtetin e së drejtës, si dhe funksionimin ligjor të shoqërisë dhe të qeverisjes së vendit. Sektorë të veçantë të ekonomisë kanë rënë viktima të kriminalitetit dhe të një rrjeti varësie të vazhdueshëm midis vendimmarrësve qeveritarë dhe organizatave kriminale.
- Në drejtim të individëve: siç dihet, tek ne një nga objektivat kryesore të këtyre organizatave kriminale është trafiku i klandestinëve, i grave dhe fëmijëve.
- Në demokratizimin, privatizimin, zhvillimin dhe integrimin e vendit: në kushtet e sotme të vendit tonë kur sistemi juridik është i dobët dhe kur korrupsioni është ngjitur lart dhe ka gllabëruar klasën politike drejtuese, krimi i organizuar nga problem individësh rrezikon të kthehet në një problem sistemi dhe institucionesh.

Kontrolli kufitar
Kontrolli kufitar apo menaxhimi i problemeve kufitare, sidomos në pjesën veriore të vendit, mbetet ende një problem i madh serioz thonë raporuesit për asocim me BE-në.
E keqja hyn nga dera dhe dyert e vendit janë pikat doganore, të cilat janë kthyer në gangrena apo hiena të ekonomisë, politikës dhe sigurisë së vendit. Policia kufitare nuk është e pajisur si duhet për të kryer detyrën dhe i mungon një strategji e qartë si për kontrollin e kufijve tokësorë, ashtu edhe ata detarë. Institucionet që drejtojnë kontrollin kufitar nuk kanë dhe nuk përpiqen të bëjnë apo të sigurojnë analiza serioze për situatën. Informacioni, që ata zotërojnë, është i pamjaftueshëm për të luftuar me efikasitet kontrabandën dhe trafikun e paligjshëm gjithmonë në lulëzim. Strategjia që zbatojnë nuk siguron bashkërendimin midis kontrolleve të efektshme dhe procedurave që lehtësojnë kalimin e kufirit. Nga ana tjetër, nuk është përcaktuar ende qartë roli i policisë kufitare dhe punonjësve të doganave kufitare. Pasqyrë e pikave tona doganore janë vjedhjet skandaloze, që përcillen çdo dy-tre muaj me shkarkime dhe emërime “të reja”, d.m.th.: me emra të padëgjuar më parë për publikun e gjerë, por që janë pjesëtarë të rretheve të ngushta të drejtuesve të shtetit të sotëm. Këto emërime nuk ndjekin asnjë procedurë konkurrimi dhe bien ndesh me të ashtuquajturin kod doganor. Paratë që i vidhen buxhetit të shtetit në dogana janë me dhjetëra milionë dollarë.
Në këto kushte, bashkëpunimi me fqinjët apo zbatimi me rezultat i marrëveshjeve, të realizuara me ta, pothuajse është i pamundur.

Pastrimi i parave
Strukturat tona, që shërbejnë për të luftuar pastrimin e parave, janë shumë të dobëta për të përballuar këtë fenomen dhe ende nuk mbështeten plotësisht nga paketa përkatëse ligjore. Në të gjitha rastet ato nuk kanë qenë në gjendje të ngrijnë asetet dhe investimet që bëhen si rezultat i aktiviteteve kriminale. Ministria e Financave, Banka e Shqipërisë dhe Prokuroria e Përgjithshme nuk janë në gjendje të bashkëpunojnë në këtë drejtim dhe mënyra se si kryhen veprimet ekonomiko-financiare në vendin tonë vështirëson luftën kundër pastrimit të parasë. Sistemi ynë i sotëm bankar-financiar nuk është në gjendje ta ndalojë këtë fenomen, por as sektorë të tjerë ekonomikë, të cilët janë përdorur për këtë qëllim, si p.sh: sektori i ndërtimit dhe turizmit.

Lufta kundër terrorizmit
Lufta kundër terrorizmit është një veprimtari me përparësi e vendit tonë. Ajo ka të bëjë edhe me zgjedhjen tonë se ku duam të shkojmë dhe me kë duam të jetojmë. Ajo ka të bëjë me interesat dhe vlerat tona, si: dinjiteti, historia jonë, kultura, toleranca, respekti për traditat tona, për shtetin e së drejtës, për ekonominë tonë të hapur dhe të lirë.
Pavarësisht nga deklaratat e qeveritarëve të ndryshëm, situata e përgjithshme politike në vend kufizon dita-ditës kontributin në këtë luftë.
Së pari, për shkak të institucioneve, të cilat nuk janë në gjendje të përdorin me efikasitet dhe të përfitojnë nga strukturat diplomatike, ekonomike, informative, financiare, zbuluese, si dhe nga ato që merren me zbatimin e ligjit për të shkatërruar mjedisin, që mundëson individë të ndryshëm të vihen në mbështetje të terrorizmit.
Së dyti, për vetë faktin se autoritetet drejtuese që merren me këtë veprimtari, sipas vetë deklaratave të tyre, janë të lidhur me botën e krimit.
Së treti, lufta kundër terrorizmit përfshin bashkëpunim të ngushtë me polici të tjera, apo me struktura evropiane si: Europol-i dhe Eurojust-i, por bashkëpunimi ynë me to është i kompromentuar sepse shumë specialistë, që e kanë për detyrë ta zhvillojnë këtë luftë, po dalin të korruptuar dhe të lidhur me krimin. Numri i atyre që janë liruar nga detyra në Ministrinë e Rendit, vetëm javët e fundit, është me dy shifra. Së fundi, lufta kundër krimit të çdo lloji nuk bëhet në “Top Channel”, po në terren me një strategji të kuptueshme, angazhim të plotë dhe gjithëqeveritar.

Epilog
Ne, shqiptarët, në këtë fundviti dhe fillimshekulli duhet të mendojmë për stinën e re. Të bëjmë përpjekje të jashtëzakonshme për të ndryshuar faqe dhe të rinisim përparimin. Ne kemi një qëllim të përbashkët dhe të përhershëm, prandaj duhet të vendosim të fillojmë udhëtimin e ri.