Serbėt nga turma tė mjerimit nė shtet - kampion tė shovinizmit
-- nga Ndue Bacaj
Ka rreth 14 - shekuj qė ne shqiptarėt u detyruam qė si fqinjė tė "parė" tė kemi nė veri e verilindje shtetin e ardhur dhunshėm nga Karpatet e akullta, me emrin e vonshėm Serbi. E ky shtet pėr fat tė keq nė analet e historisė anon gjithnjė jo vetėm nga fqinjėsia e trazuar, por mbi tė gjitha nga fqinjėsia e pėrgjakur nė tėrė rrugėn e mundimshme tė tė 1400 vjetėve tė "bashkjetesės" "shpresėdhėnės"; e qė popujt e tjerė nė pėrgjithėsi (tė paktėn nė Europė) e kanė jetuar nė tė shumtėn si tė tillė. Ne Shqiptarėt jo pėr fajin tonė kemi jetuar nė mes luftėrash, e tmerresh tė pafund, qė pėr fatin tonė tė keq grykėsia sllave ka fituar mbi drejtėsinė tonė nė mbrojtje tė lirisė, mėvetėsisė e trojeve tona qė Zoti i kishte falur tė parėve tanė Ilirė qė mijėra vjet mė parė se t'u dėgjohet emri serbo - sllavėve, e jo mė tė zbrisnin nga egėrsia e akullsia e shpellave, qė Zoti u kishte caktuar si vend tė jetonin popujt sllavė.
Padyshim nė kėtė bashkėjetesė tė gjakosur ndėr shekuj nuk kanė faj vetėm
popujt sllavė qė zbritėn me shumicė si re tė zeza mbi Ilirinė, pasi ata nė
fund tė fundit kėrkonin njė jetė mė tė mirė se ato tė shpellave qė u kishte
rezervuar fati; deri pas shekullit VI - tė pas lindjes sė Krishtit; kur ata
filluan tė prekin pėr herė tė parė tokėn e bekuar e tė begatuar tė parėve tanė.
Njė faj tė pashoq dalėngadalė filloi ta kryejė Europa Plakė, e cila jo vetėm
nuk frenoi grykėsinė pėrhershme tė Rusisė sė egėr, e cila dalėngadalė,
sllavėt e rinj tė Europės i pagėzoi si qytetarė tė vjetėr tė kontinentit,
madje duke u dhėnė pasaportėn e tė "drejtave" pėr t'u bėrė shtet me prirje tė
pėrhershme zgjerimi nė territore e njerėz; ku nė shumicėn e rasteve kėto
binin mbi shpinėn e Ilirisė e mė vonė Shqipėrisė, qė pėrfaqėson padyshim
popullin mė tė vjetėr e tė qytetėruar tė krejt kontinentit tonė.
Rusia, sllavėt e Jugut i pagėzoi jo vetėm si shtet, por si "koburen" e saj qė
shtinte nė ēdo ēast ndaj qytetėrimit e pėrparimit tė racės sonė tė bekuar
Ilire. E Europa nė vend qė tė ndalonte ndėrtimin e "kobureje" ruse shpesh
luajti rolin e rregullatorit "modern", qė jo pak kjo "krijesė" pėrbindėshe ka
qėlluar mbi vetė Europėn e qytetėrimin e saj.
Kėshtu rastet janė tė shumta e kobndjellėse, qė nga Mesjeta e deri nė ditėt e
sotme, ku ēmimin mė tė lartė e paguan shqiptarėt dhe europianėt, tė cilėt
veēanėrisht nė vitin e zi 1999 panė me sytė e tyre, se ēfarė krimesh tė
tmerrshme janė nė gjendje tė bėjnė sllavėt e "vjetėr" me ideologjinė e re, me
ēetnikun "modern" Millosheviē, i cili jo vetėm nuk ishte kurrė i vetėm nė ato
ēaste tė tmerrshme. Ata po pėrgatitėn pėr nesėr kur Europa e bota tė gjenden
ligsht nga "harresa" toleranca apo diēka tjetėr qė i mundoi nė shekujt e kaluar...
Kosova e pamposhtur ėshtė Sfinksi qė rilind
Gjithsesi ne shqiptarėt kemi mėsuar shumė nga e kaluara, e pėr kėtė u japim
prova se fatin tonė e kemi marrur nė dorė ne, pasi Zoti na mėson qė tė ruhemi
vetė pak se ai na ruan fort... po, po mė fort se kurrė... E shembulli mė
sinjifikativ ėshtė vetė zemra e Shqipėrisė, Kosova e pamposhtur qė si Sfinksi
qė rilindte nga hiri i tij edhe kjo trevė Ilire. Ajo ka rilindur ndėr shekuj
sa herė qė armiqtė tanė janė munduar ta djegin, madje pas "zjarrit" flakadan
sa gati dogji vetė Europėn nė vitin e paharruar 1999. Dardania, ėshtė modeli
i pashoq i qėndresės sė shqipėtarisė e qytetėrisė mbi barbarizmat primitive sllave.
Historia e serbėve para ardhjes nė Gadishullin e Ballkanit, ėshtė e pėrzier
me atė tė sllavėve tė tjerė. Nė fillim ato jetonin tė gjithė me emra tė
ndryshėm nė Veriperėndim tė Karpateve, nė luginėn e Vistulė, Pripetit, dhe tė
Dniestrit tė Epėrm, duke pasur nė veri tė tyre edhe popullsi tė tjera.
Stėrgjyshėt e popujve, qė ishin farefisi i tyre mė i afėrt, tė tillė si
lituanėt, letonėt, etj., nė lindje kishin popuj me prejardhje fine dhe nė
Juglindje popuj tė ndryshėm qė banonin nė stepat e gjera tė Skitisė...
Territoret qė pėrbėjnė (ish) Jugosllavinė e sotme, para ēfaqjes sė serbėve nė
rajon, banoheshin qysh prej kohėsh qė s'mbahen mend nga pellazgėt... Nė
luginat e Vardarit tė Epėrm dhe tė Drinit tė Bardhė, nė Fushėn e
Kosifopedionit ose tė Shkupit dhe nė rajonin Nishit shtriheshin tė famshmit
Dradan (Kosova)... (Shih, Robert D'Angeli "Enigma", Itali).
Tė gjitha kėto popullsi siē thotė Plini ishin autoktonė Ilirė. Straboni
njoftonte, se toka ndahej sėrish ndėrmjet anėtarėve tė njė dekurie (organizmi
fisnor i lashtė), nė ēdo tetė vjet, gjithashtu thoshte se gratė ilire gėzonin
njė respekt tė madh e madje, mund tė arrinin deri nė fronin mbretėror... E
kjo padyshim tregon qytetėrimin modern tė kohės pėr trevėn ilire, ku viset e
tjera jetonin nė regjimin e Poliandrisė... Nė kėtė trevė kishte arritur
Perandoria Romake e mė vonė Bizante, duke u pėrfshirė nė baticat e zbaticat e shekujve.
Vetėm nė shekullin e VI-tė serbėt shfaqen nė jug tė Danubit, ku vėrshimi i
tyre shtyu njė pjesė tė popullsisė ilire autoktonte drejt Jugut, duke u
pėrzėnė jo pak toka e troje tė begatshme. Vėrshimet pas shekullit VII-tė
ishin aq tė mėdha sa mjafton tė lexohet njė kronist i famshėm i Bizantit siē
ishte Prokopi, i cili shkruante ndėr tė tjera... njė fuqi e kombinuar
sllavėsh dhe avarėsh rreth 100. 000 vetė u nisėn nga gryka e Danubit, duke
bėrė kėrdinė nė Iliri e Thrakė. Ata vranė, dogjėn e plaēkitėn pėr katėr vjet
rresht duke u bėrė tė pasur nga grabitja e kafshėve tė trasha iliro - trake.
Mė vonė ata u tėrhoqėn dhe shumica u vendosėn aty, duke filluar kėshtu
sllavizimi i Ballkanit... Sllavėt kur erdhėn nė Ballkan ende nuk e njihnin
besimin kristian. Ata vazhduan tė ishin Pagan, kur me sa duket ajo i
"ndihmonte" qė tė ishin kaq barbarė qė historiani W. Temperly nė librin
"Historia e Serbisė" shkruan: "Sllavėt nuk erdhėn si njė ushtri pushtuese qė
mund tė luftohej me armė, por si njė masė njerėzish kundėr tė cilėve nuk
kishte asnjė fuqi qė mund tė qėndronte. Ishte njė gjė e lehtė me shfarosė
individė ose grupe tė tėrė ndėr invaduesit sllavė, por ishte e pamundur me
ndalu dyndjet e tyre, ku numri ishte aq i madh sa zinte vendin e vetive luftarake".
Pas njė farė "qetėsie" tė vendosur nga Bizanti, popullsia sllave filloi tė
pėrqafonte krishtėrimin, madje vetė Bizanti i kėrkoi Papės sė Romės tė
dėrgonte priftėrinj pėr tė pagėzuar popullsitė sllave, fillimisht kroatėt e
sllovenėt qė u bėnė e mbetėn pėrgjithėsisht katolikė, ndėrsa serbėt u
pagėzuan tė fundit, ku dalėngadalė bėnė pjesė nė kishėn ortodokse qė janė edhe sot.
Nė kėto vite vazhdonin tė vinin sllavė tė rinj tė cilėt forconin ngulmimet e
"vjetra" dhe krijonin zgjerime tė reja. Njė rol negativ luajti Perandoria e
Bizantit, e cila tashmė funksiononte mė shumė formalisht se sa realisht.
Pushtimet bullgare tė shekujve X-XI-tė ishin tepėr tė dėmshme pėr shqiptarėt
dhe tė favorshme pėr ardhacakėt sllavė, aq sa po nėn vasalitetin e Bizantit
serbėt ishin fuqizuar duke ngritur shtetin e Rashės me nė krye Zhupani e madh Stefan Nemaja qė "mbretėroi" rreth 30 vjet (1165-1195).
Pas vitit 1205, kur Perandoria e Bizantit thuajse kishte rėnė plotėsisht mbi
truallin e Kosovės, filluan vėrshimet sllave nė vitet 1330-1355, kur sundoi
Car Stefan Dushani, i cili kishte ngritur perandorinė mė mizore tė kohės.
Viktimat njerėzore tė trevave i pėrkisnin thuajse tėrė Ballkanit, por mbi tė
gjitha zemrės sė shqiptarisė sė Kosovės, mbi tė cilėn ranė mizoritė e
tjetėrsimit me dhunė e gjak tė fesė katolike nė ortodokse, shkatėrrimin e
pashoq tė kishave manastireve katolike, duke i kthyer dhunshėm nė sllavo -
ortodoks, madje me ndryshimin e emėrtimeve tė fshatarėve, lokaliteteve e
qyteteve tė tjera nė emėrtime sllave, gjė qė edhe sot pas rreth shtatė shekujsh e gjysėm e vuajmė shqiptarėt.
Pėr fat tė mirė kjo mizori zgjati 20 vjet, pasi S. Dushani vdiq e bashkė me
kėtė perandoria famėkeqe. Pas kėsaj pati njė rigjallėrim tė Principatave
Shqiptare tė Balshajve, por kjo nuk zgjati shumė, se mbi Ballkan e Europė
filluan tė duken pėrsėri hordhitė e Perandorisė Otomane, qė tashmė kishte filluar tė pushtonte e shkatėrronte gjithshka.
Pas kėsaj periudhe sundimi, ku edhe shteti i Rashės ra nėn kėmbėt e
perandorisė otomane erdhėn vitet 1690 e 1737, kur prandori Leopold mori nė mbrojtje serbėt.
Nė kėtė kohė formohet bėrthama e njė borgjezie tė vogėl serbe me disa
intelektualė e tregtarė e oficerė qė formuan liceun serb tė Karlovacit me
1790, ndėrsa me 1791 doli gazeta e parė serbisht nė Vjenė. Megjithė kėtė
orvatjet e hierarkisė hungareze pėr tė tėrhequr ortodoksėt serb nė krahun e vet dėshtuan.
Rusia nė vijim tė patronazhit tė saj ndaj ortodoksisė serbe, nė vitin 1726,
pėrmes Pjetrit tė Madh hapi njė shkollė fillore qė mėsonte liturgjinė
kishtare nė gjuhėn ruse, ndėrsa nė vitin 1733 u botuan libra pėr shkollat
fillore, si dhe u dėrguan disa njerėz tė fesė tė kryenin studimet nė Rusi.
("Historia e Ballkanit" sipas Xh. Kastelan). Qendra e Serbėve nė shekullin e
XVIII-tė ishte Smederevo nė pashallekun e Beogradit, ku popullsia e
pashallekut vlerėsohej nė rreth 400 mijė banorė dhe pėrqendrohej nė zonėn e Shumadijes, ku veprimtaria kryesore ishte rritja e derrave.
Beogradi nė vetvehte ishte njė qytet i vogėl me disa mijėra banorė, ku pasi
nė vitin 1756 u prish Patrikana e Pejės, pėr serbėt kjo Patrikanė u vendos nė
Beograd. Gjatė kėsaj kohe ai predikonte bashkimin e sllavėve tė jugut nga
Dalmacia, Bosnja, Sllovenia e Serbia pamvarėsisht nga besimet e ndryshme qė
kishin pėrqafuar gjatė shekujve, madje ai njihet si themeluesi i letėrsisė
moderne serbe. Kryengritjet serbe kundėr turqve kishin filluar qė nė shkurt
tė vitit 1804 me kryetar Karagjorgjin i dalė nga njė familje e varfėr pa
arsim prej shumadije (ku merreshin me rritjen e derrave). Politikani serb
Dimitrie Tucoviq me librin e tij "Serbia dhe Shqipėria" shėnon se njė pjesė e
fisit tė Kelmendit u vendos nė Rudnikun tonė dhe dha shumė njerėz tė
revolucionit popullor tė vitit 1804...
Madje shumė studime pajtohen se prijėsi i atij revolucioni i pari i dinastisė
sė Karagjorgjeviēėve, Karagjorgje Petroviē ėshtė me origjinė shqiptare. Nė
kėtė revolucion prijėsi serb Karagjorgji organizoi luftėn ēlirimitare nga
turqit, kunė fakt nė vitin 1804 kėrkoi ndihmėn e Austrisė por nuk e gjeti,
por menjėherė atij i erdhi nė ndihmė Rusia e cila e mbėshteti me ndihma
financiare e diplomatike. Por me 1805 ushtria Osmane e mundi Karagjorgjin
momentalisht, i cili me pėrpjekje tė jashtėzakonshme arriti qė me 30 nėntor
1806 tė marrė Beogradin, ku edhe filloi organizimi i vėrtetė i shtetit serb.
Me 1807 Serbia e Rusia nėnshkruan njė konventė e cila paraqiste pranimin e
protektoratit tė Rusisė ndaj Serbisė, ku pas kėsaj Rusia dėrgon pranė
Karagjorgjit pėrfaqėsuesin e Carit, Kostandin Rodofnikin me origjinė greke.
Me 1808 Karagjorgji e shpalli vehten "Udhėheqės suprem i serbėve brez pas
brezi". Pas kėsaj greko - rusi Kostandin krijoi njė Opozitė kundrė
Karagjorgjit, i cili si kundėrpėrgjigje u drejtua nga Austria.
Me 1812 Rusia i trembej Napoleonit e pėr kėtė bėri njė paqe tė fshehtė me Turqinė nė
Bukuresht, ku pranohej njė autonomi e brendėshme serbe nėn varėsinė e
Stambollit. Kėtė marrėveshje serbėt nuk e dinin prandaj ata vazhduan tė
luftonin, kundėr Reshit Pashės qė Stambolli e dėrgoi si Guvernator tė
Beogradit. Madje Karagjorgji luftoi nė krye tė 41 mijė ushtarėve, por u thye,
ndihma ruse ishte thuajse zero, ajo vetėm u hapi kufijtė ishtarėve tė
shpartalluar qė u detyruan tė largohen nga Beogradi, dhe ushtarėt e ikur u
kthyen shumica vetėm me 1813 kur u shpall amnestia. Me 11 prill 1815 filloi
kryengritja tjetėr serbe, por me njė prijės tė ri Mihal Obranoviēin tė lindur
me 1780 po nė shumadije nė njė familje tė thjeshtė. Kur lufta u ndez,
kryengritėsit shtinė nė dorė disa qytete dhe i kėrkuan ndihmė Austrisė,
ndėrsa Rusisė jo, pasi nuk harronin braktisjen e madhe tė 1812.
Kur porta e lartė drejtoi ushtri tė mėdha ndaj kryengritjeve tė Obranoviēit, ky i fundit
hyri nė bisedime me turqit, madje me sukses pasi arriti tė ndihej si prijėsi
i serbėve dhe arriti tė ngrinte njė shtet disi autonom serb. Me 1817 Karag
jorgjeviēi i kėrkoi bashkėpunim Obrenoviēit pėr kryengritje antiosmane tashmė
me ndihmėn e Rusisė, por ishte tepėr vonė pasi Obrenoviēi kishte aleancė me
turqit e pėr kėtė i preu kokėn Karagjorgjit duke ia dėrguar nė Stamboll. Kėtė
bashkėpunim tė Obrenoviēit me Stambollin e demostroi edhe nė luftėn
Ruso-Turke tė vitit 1828, madje nė disa dokumenta serbe flitet se Obranoviēi
kishte blerė tek Stambolli titullin dhe autonominė me 500 mijė piastra
argjendi nė dorė tek vetė sulltani. Me 1830 ky prijės serb mori nga porta e
lartė titullin e Princit trashėgimtar tė Serbisė, ku pashai i Beogradit mbeti
thuajse njė kukull ku nuk kishte asnjė tė drejtė tė ndėrhynte nė qeverisje e nė gjykatat serbe.
Pra ky ishte njė sukses i vetė Obrenoviēit i cili krijoi shtetin autonom serb nė protektoratin osman. Nė maj tė vitit 1833 Serbisė iu
njohėn kufinjtė nga 24 mijė km2 nė 37 mijė km2 tė cilat mbetėn tė
pandryshuara deri nė Kongresin e Berlinit me 1878. Ky udhėheqės serb u quajt
edhe si Milloshi i Madh nė historinė serbe, i cili nė vitin 1831 ia lėshoi
fronin djalit tė tij Milanit. Me 1837 u krijua partia Konstitucionaliste me
nė krye Thoma Pershiē. Pas vdekjes sė Milanit me 1860 nė fron hipi i biri
Mihajllo, nė mbrojtje tė tė cilit ishte tashmmė partia Konservatore e Ilia
Garshaninit i ardhur nga Oborri i rus, gjė qė shėnon rikthimin e fuqishėm tė
influencave ruse nė Serbi, ndėrsa partia tjetėr thuajse mbeti nė hije. Nė
vitin 1878 Kongresi i Berlinit nėn trysninė e Rusisė i dha Serbisė trevat me
shumicė shqiptare tė Krushumilias, Leskovacit, Vranjan dhe Nishin, shqiptarėt
protestuan por kush ti ndihmonte, pasi edhe Porta e Lartė ishte nė shtratin e lėngimit.
Mihajllo nė vitin 1868 u vra, nė vend tė tij u vendos i biri Milani i cili me
1882 u bė mbret, ndėrsa nė vitin 1888 ai abdikoi fronin nė favor tė djalit tė
tij 13 vjeēar Aleksandrit tė cilin nė vitin 1903 e vranė pėr t'u hapur rrugė
Karagjorgjeviēėve, ku u vendos mbret Pjetėr Karagjorgji nė moshėn 59 vjeēare
i martuar me bijėn e princit tė Malit tė Zi, Nikollės, kjo bėnte mė tė
mundshėm atė bashkim tė Malit tė Zi (provincės) me Serbinė e cila donte Malin
e Zi si portė dalje nė detin Adriatik, pse jo pas kėsaj ishte dora e Rusisė e
cila kėtė portė nė Adriatik e konsideronte jetėdhėnėse, madje pėr kėtė ata
krijuan idenė e "Serbisė sė Madhe", "Nacertanie".
Tashmė rusėt po tė jetonin vetėm njė grusht ortodoksėsh serbė nė njė trevė shqiptare ata do tė
pertendonin se ky vend ėshtė serb, e pėr kėtė nė vitet 1880 filloi tė vlonte
ideja se Fush - Kosova e Sanxhaku i Novi Pazarit duhej t'i jepeshin Serbisė
se kėtu gjoja ėshtė Serbia e vjetėr, pėr kėtė nė vitin 1903 E. Durhami
shkruan: "... pasi i vizitova kėto zona unė pashė se shqiptarėt janė shumė mė
tepėr nė numėr se serbėt, tė cilėt janė tė pakėt nė Fushė - Kosovė dhe
Snaxhakun e Novi Pazarit". Gjithsesi Novi Pazari (Pazari i Ri) pas kėsaj iu
dha Serbisė, ndėrsa Fushė - Kosova e Kosova ka kaluar tėrė dramėn e njohur
deri nė ditėt tona. Padyshim politika mė kriminale dnaj shqiptarėve i pėrket
kohės kur Nikolla Pashiq (1845-1926) ishte kryeministėr i Serbisė.
Nė vitin 1913 Konferenca e Londrės e la Kosovėn me rrethinat tėrėsisht shqiptare nėn
sundimin serb, madje ajo konferencė arriti ta mbidyfishojė sipėrfaqen e
shteti serb, duke bėrė qė tė shkatėrrohen qindra qytete, lokalitete e fshatra
shqiptarė, si dhe tė derdhet lumė gjaku i pafajshėm i popullsisė autoktone qė
kishin tė vetmin faj se ishin shqiptarė e zoti i kishte falė nė kėto troje,
qė kėrkonin t'i mbronin nga pushtuesit serb. Numri i viktimave ishte tepėr i
madhe dhe e kemi dhėnė tek njė shkrim i mėparshėm, por duhet tė cilėsoj se
kėto pėrpjekje grabitqare ishin prezente edhe nė Konferencėn e Paqes nė Paris
tė vitit 1919-1920 ku Pashiqi famėkeq kėrkoi suprimimin e thuajse krejt
Shqipėrisė Veriore nė favor tė Malit tė Zi e Serbisė ku nė krah kishte si
gjithnjė Rusinė, por edhe Francėn e Anglinė, e nėse nuk u realizua ky kob
plotėsisht kjo ėshtė meritė jo vetėm e shqiptarėve, por mbi tė gjitha e ish
presidentit amerikan.
Luftėrat me kėtė fqinjė janė nga mė tė tmerrshmet e tė shumtat, por unė dua tė cilėsoj vetėm atė tė vitit 1912 sipas shkrimit tė
vetė njė prej politikanėve e historianėve mė nė zė serb Dimitrie Tucoviē qė
nė librin e tij "Serbia e Shqipėria" nėnvizon, Politikėn shoviniste tė
Pashiqit qė arriti tė pushtojė Shqipėrinė deri nė Durrės nė vitin 1912,
pėrveē viktimave nga shqiptarėt flet pėr rreth 5000 tė vrarė serb, dhe pėr
njė betejė nė Berdicė (Shkodėr) u vranė vetėm kėtu 1300 oficerė e ushtarė
serb, dikush pėr kėtė duhet tė pėrgjigjet, ndonėse ka prapavijė ruse, shkruan
Tucoviē, por pas gjysmė viti uri, vuajtje, flijim, dekadencė, mbeturinat e
ushtrisė serbe u kthyen mbrapa, duke lėnė nė Shqipėri 5000 varre ushtarėsh
dhge urrejtjen e pėrgjithshme tė popullsisė shqiptare... Soldatska (ushtria)
serbe bėri pluhur e hi katundet shqiptare dhe kthey nė kremator barbar
popullsinė e tyre ku dogji tė gjallė me qindra gra e fėmijė...
Njė tragjedi nė vehte ėshtė ajo e Kosovės nga e cila janė larguar ndėr vite
nga terrori serb si mė poshtė:
Nė vitin 1878, 60 mijė banorė, nė vitet 1912-1914-240 mijė banorė.
Nė vitin 1919 - 1940 - 215 mijė banorė, nė vitet 1952 - 1965 - 450 mijė
banorė, ose mė saktė deri nė vitin 1965 gjithsej 965. 581 banorė tė cilėt nė
shumicė kanė ikur nė Turqi, Shqipėri dhe vende tė tjera perėndimore, ku kjo
shifėr ėshtė vetėm ajsbergu i shifrave zyrtare qė jepte pushteti.
Largimet kanė vazhduar deri nė ditėt tona. Pasi ėshtė pėr t'u kujtuar edhe
viti i zi 1945 kur komunistėt kishin grabitur pushtetin edhe nė Jugosllavi e
Shqipėri, ku model i krimit komunist mbetet pushkatimi i rreth 5 mijė
shqiptarėve kosovarė nė bashkėpunim me serbo - komunistėt shqiptarė e cila ka
mbetur nė histori si masakra e Tivarit.
Gjithsesi pėr ta mbyllur kėtė shkrim jo tė plotė pėr fqinjėn tonė tė pėrgjakur Serbinė po citoj edhe njė herė vetė
politikanin potencial D. Tucoviē nė librin "Serbia e Shqipėria" i cili nė
faqen 98 shkruan: "Sot u bė rrezik tepėr i madh tė predikosh nevojėn e
bashkėpunimit me shqiptarėt. Shtypi serb duke u pėrpjekur tė justifikojė mė
kot politikėn e mbrapshtė, trilloi pėr shqiptarėt njė kėshtjellė tė rreme dhe
tendencioze, kurse politika pushtuese serbe me metodat e saj barbare i mbushi
shqiptarėt me njė urrejtje tė thellė ndaj nesh. Urrejtja e kėtillė nuk ka
ekzistuar qė moti... Mirėpo tė gjitha gjasat pėr njė politikė miqėsore u
shkatėrruan kėsaj here shumė mė tepėr prej gjestit pushtues tė Serbisė, se sa
prej egėrsisė sė fiseve shqiptare. Serbia e humbi ēdo kontakt me
pėrfaqėsuesit e popullit shqiptar dhe e hodhi kėtė nė urrjetje tė tmerrshme kundėr ēdo gjėje qė ėshtė serbe..."
Mjerisht edhe sot pas rreth 90 vjetėve tingėllon aktuale, por jo pėr fajin tonė, por pėr tė atyre qė e zgjeruan shtetin serb nga 24 mijė km2 qė ishte me 1833 kur i njohėn kufinjtė, e sot qė ka rreth 88 mijė km2 ku tė paktėn 34 mijė km2 janė tokė tė grabitura e stėrvitura tė Shqipėrisė Etnike...
-- dėrguar nga K. Kapinova