ALIAS ENVERI

Kështu, pasi e la në mes fakultetin e zoologjisë në Montpellier, në Francë, Enveri brodhi ca kohë në Paris, në Belgjikë, dhe së fundmi erdhi. Erdhi siç thotë Kadareja të rrënojë Shqipërinë. Më pas siç e dimë të gjithë, e rrënoi sa mundi, vrau, preu, internoi, burgosi dhe historia vazhdoi kështu derisa së fundmi vdiq. Por shpirti i tij jo. Shpirti i tij nuk mund të kishte veçse lindje. Ai vendosi të fluturojë në trupin e piktorit të ardhshëm.

Kështu ai u ringjall. Si trup, si formë, si tru. Shpirti mbeti po ai. Alia, Ramizi, kishte të drejtë. Ai s'kishte vdekje, veçse ditëlindje. Ai erdhi sërish mes nesh, të na gëzojë, të na mbushë me gaz e shpresë, të na ndreqë. Kush nuk e sheh, le t'i hapë sytë mirë.

A nuk erdhi nga Franca si atëhere? A nuk e thirri dikush rastësisht? Kur askujt s'ia priste mendja? A nuk quhet ky që e thirri Koço Tashko d.m.th. afërsisht Fatos? Nuk ngjajnë shumë emrat? Ç'rëndësi ka. Ai që u thirr është i njëjti. Ai na intereson. A nuk po lufton i porsaardhuri t'i hajë kokën atij që e thirri. Si atëhere? A nuk e futi në burg atëhere Koçon? A nuk po e fillon njëlloj me Fatosin?

A nuk po lufton ai për partinë, vetëm për atë? A nuk po lufton ai për ta shpëtuar partinë nga një e keqe e madhe në kokë të saj, le të themi një puç në kokë të saj? Për të mirën e popullit të thjeshtë natyrisht, të anëtarësisë së thjeshtë socialiste, që përfiton aq shumë nga fitoret e partisë. A nuk ju duket se është po ai? Ende jo? Vijojmë më tej.

A nuk mendon ai vetëm për popullin si dikur? A nuk vdes populli për të? A nuk e duan pikërisht më të këputurit, veteranët, pensionistët, kalamanët që këndonin e këndojnë sërish këngën e Enverit, të pabukët, të pastrehët, të padritët, të paujët? A nuk po pi ai kafe gju më gju me ta?

A nuk po lufton ai t'i shkatërrojë armiqtë si atëhere në konferenca partie? A nuk thotë ai si dikur "Të rrojë partia". Si me shaka? Jo ai e ka seriozisht si me shaka. Si atëhere.

Në fund të fundit a nuk është ai i gjatë e i pashëm si atëhere, një kokë më i gjatë se të tjerët, me pardesynë a pallton e gjatë, i lartë.

Pa kujtohuni për imazhin. Sa kujdesej Enveri për të. Të gjithë të afërmit e miqtë e dinë sa shpesh ndërrohej ai, sa kujdesej për kostumet, sa do ta gëzoje mjaft t'i sillje një kostum të mirë nga jashtë. Me hak. E gjitha ishte pjesë e imazhit. Ne mburreshim se kishim udhëheqësin më të bukur në botë. Dhe ja sot është po ai që pasi më në fund i mbaron studimet për pikturë, pasi e ka braktisur zoologjinë e filozofinë në Francë, i dizenjon vetë kostumet, veshjet, qillotat, çorapet, xhaketinat.

Me imazhin, me propagandën e vetes, me propagandën e partisë, lidhet edhe kujdesi i posaçëm për median, sot dhe atëhere. Edhe sot, si dikur, Enveri e fillon punën nga shtypi e media e përditshme. Ai lexon, kënaqet, bubullin, heq vërejtje, dënon, darovit, si atëhere. Tmerri i tij janë mediat tradhtare. Shtrembëruese të realitetit. Ekipe të tëra janë në shërbim, në përgjim të medias, në analizë, në raportim. Kjo është e do të mbetet kështu për Enverin.

A nuk po bën edhe sot ai lulishte në Tiranë të re, rrugë atje. Dhe vetëm atje. Në qendër? A ju kujtohet si tha atëhere, më 1945? Tirana e re të bëhet më e mira, simboli i Shqipërisë së re. Dhe ja ku po e bën sërish si atëhere, pas 48 vjetësh.

A nuk po i shtrëngon e shtrydh ai tregtarët e biznesmenët e poshtër si atëhere me taksa e tatime të jashtëzakonshme?

Po, ky Enver ashtu si më parë është i tmerrshëm me disa njerëz. Natyrisht tani për tani jo për të gjithë njerëzit. Këta e kanë qemanen mbrapa. Tani për tani vetëm për ata që ka pranë, të afërm, vartës, nevojtarë. Më parë bubullinte e gjëmonte. Tani po ashtu por si më i kohërave të fundit, shan edhe me nënë e babë vartësit. Pyetini po të doni. Por është po ky njeri që jep nga ana tjetër, në provincat e largëta, tek ata që s'i kanë qenë kurrë pranë, imazhin e njeridashësit. Kjo është pjesa më e frikshme e Enverëve. Imazhi dhe asgjëja e humanizmit brenda vetes.

A nuk po i shkelmon ai profesionalisht ata që ka pranë, më të afërmit, nëpunësit, vartësit? A nuk janë ata që ndiejnë më thellë në lëkurë thonjtë e tij? A nuk janë hallexhinjtë që përpara kamerave u fërkon kokën me dashuri e tek dera e KQ, a e Bashkisë s'u hedh sytë? Madje ka edhe më tej. Do të shohim më poshtë një shembull të bukur.

A nuk po shpie ai buqeta-kurora atje ku dëshiron të hapë varre. A nuk po flet ai me dashuri për shokët e rënë si dikur? A nuk preket ai e a nuk po i qan shpirti nga vuajtja njerëzore, aq sa i bën të thinjen të afërmit e të dashurit nga vuajtja për vuajtjen e tij?

O njerëz, thirrini mendjes! Ai është sërish midis jush. Ai s'do të tijët, por ju do juve!? Duajeni, t'ju dojë, o njerëz! Duajeni t'ju dojë, t'ju hajë dashurisht kokën, t'jua këndojë!...

Tani cila është e reja e shpirtit të ringjallur sot pas gjysëm shekulli? Ku po ndryshon ai disi, në dukje, nga pjesa e parë e jetës së vet?

Në jetën e parë ai jetoi modestisht, në bllok por jo kushedi se çfarë. Dje premtoi të jetojë po ashtu. Shau, blasfemoi, u kalli krusmën të gjithë pushteteve. U tha se s'ua kish sevdanë e se i vinte keq për lakminë e tyre e zoti i shpëtoftë. Por sot i ka braktisur tej matanë korijet plot gjemba të disidencës, pasi premtoi se do të vdiste i varfër. E filloi si luftëtar kundër pasurisë e politikës e tani po u bie pas me pasion. Përse? Për para? Lavdi? Edhe më shumë se këto.

Ja edhe një ndryshim tjetër. Pas ringjalljes Enveri nuk e nisi luftën për pushtet nga kulisat, por nga masat. Ose më saktë, kulisat nuk arriti t'i përdorë a t'i njohë si duhet.

Edhe këtu ai ndryshon nga Enveri i parë. Asnjëherë lideri s'ka dalë ashtu menjëherë nga populli. Asnjëherë nuk i është kundërvënë ai grupimeve a klaneve të fuqishme në pushtet duke i kërkuar ndihmë popullit të gjorë, duke i kërkuar të votojë për të. Gjithnjë, pasi ka çarë konjukturat, ka mposhtur kundërshtarët, ka luftuar mirë me bërryla, lideri i ardhshëm ka bërë për vete një grup a është vënë në krye të tij e pastaj ka kërkuar, a ka fituar, a ka imponuar, simpatinë e popullit që e ka mbështetur. Ai që bën të kundërtën, duartroket pastaj për kundërshtarin siç ndodhi në Fier. Por s'ka gjë ky është ende në fazën foshnjore të pushtetit, si atëhere kur erdhi nga Franca, për herë të parë. Do të mësojë e do të sundojë. Lum kush të rrojë ta shohë zot.

Ndërkohë pa shihni ç'ndodh. Shokët e partisë që i dhanë krahë kuptojnë më shumë se populli. Asnjë s'i jep firmë. Armiqtë e dikurshëm kthehen tek njëri-tjetri. Shtrëngojnë radhët. Rreziku ndjehet nga pranë. Kush është ai që e do përsëri mbi krye një Enver të ringjallur që i do aq shumë njerëzit!? Një Enver që të lë pa mall e gjë. Sidomos tani pas pasurimit. Se Enveri e kishte atë terbiet, ishte vetëm për vete. Edhe kur të jepte, ta merrte dhe e paguaje 10-fish, me hapsanë, e me familje.

Pra ky njeri "I madh" përbën rrezikun më të madh. Sado ende naiv, Enveri i ringjallun e ende i vockël, ta kujton sërish atë të parin se, në fund të fundit, është po ai, dhe tradhëtarët e komunizmës dridhen. "Jo, më mirë ne se ai" thonë në bllok dhe marrin masa. Madje edhe një nga simpatizantët më të mëdhenj të tij në kryesi të PS-së e nxori qejfit. "Paska qenë fare. Po si mund të sulmohet kështu ballas e vetëm, partia?!" Dhe njerëzve iu kujtua menjëherë formula e ashpër e Enverit: "as me këtë, as me atë, as me liberalizmin as me konservatorizmin, me marksizëm-leninizmin". Dje Enveri i ringjallun e zbatoi sërish formulën: "As me Metën, as me Meidanin, as me Nanon, me të mirën e partisë, me vijën."

I ringjalluri operon me paradoksin sfidues. Këtu modelimi është i plotë. Më kot thotë Berisha për të i biri i të atit. Alias i Enverit. Ai është vetë Enveri. Enveri i ringjallun. "Alia's Enveri". Enveri i Alisë. Vini re me sa mjeshtëri i përdor slloganet e partisë. "Të na rrojë partia", nënqesh. Ulqini e sheh me dyshim: "A po tallet me partinë si dikur në 1992, apo po përgatitet të na vrasë më vonë, gjoja në emër të saj, si dikur në 1945, '50, '60, '70, '80 kur t'i dukemi se i fyejmë partinë, a jemi armiq të saj?"

Po përse e do pushtetin sërish Enveri i riardhur? Thjesht për pushtet? Thjesht për lavdi si dikur më 1941? Për lakmi? Për të gjitha këto, por kësaj radhe edhe për diçka tjetër. Edhe këtu ka një ndryshim. Në fillimet e veta Enveri nuk i ruhej asgjëje. E mori pushtetin me 1941 e 1945 e më pas duhej ta ruante edhe për t'u ruajtur se i ikte koka. Në këtë fazë të re Enveri ka bërë mjaft zullume. Që nga 1942 e tëhu. Ka vrarë, ka burgosur, ka internuar, pas 1998 ka vjedhur, ka dëmtuar, ka grabitur, mashtruar e falsifikuar. Kështu tani atij i duhet pushteti edhe për një gjë tjetër. Për ruajtjen e pjesës së pasme, të poshtme të trupit. Aty thuhet se ka vazhdimisht të ftohtë, i dhemb, dridhet kur kujton se mund t'i bjerë në ujë.

Edhe ajo arsyeja e lakmisë sot është ca më ndryshe se në të kaluarën kur liderëve u mjaftonte blloku e modestia proletare. Sot jeta ka më shumë kërkesa. Ka look, ka qejf, ka miell. Në Ministrinë e Kulturës vartësit e vegjël rrënqetheshin nga kënaqësia e bakshisheve të vogla. Por kur u tha se do të shkohej në bashki, brejtësit e vegjël filluan të këlthasin nga enthusiasmi: "Atje po, atje është buxhet i madh. Thonë 30 milionë" gazmonin këlyshët...

* * *

Po t'i hedhësh një sy përmbledhtas, rrugës së tij drejt pushtetit, që nga Franca, grupi komunist i Korçës, marrja e partisë, vdekja e stimuluar, nxjerrja e sekretit të përjetësisë së tij nga Ramiz Alia, rilindja në familjen e një skulptori të njohur, studimet në Institutin e Lartë të Arteve, disidenca në fillimet e 1992-shit, sulmi ndaj vetvetes (1991; sharjet që i bënte Enverit shpirti i tij i ringjallur), tallja me Enverin që ndërkohë përgatitej ta rinxirrte sërish nga brenda, tek të gjitha këto, sheh vijimësinë. Një lloj proteste e trupit të piktorit të ri s'donte ta pranonte e ndërkohë po mishëronte Enverin brenda vetes. Pastaj ky i fundit fitoi. U ringjall krejtësisht. Ai rifilloi rrugën drejt pushtetit, mori në fillim Ministrinë, pastaj bashkinë, filloi të dërgojë buketa-kurora me lule, të manipulojë kuti, e deri sa erdhi te lufta për rimarrjen e plotë të PS, të partisë së Punës, dhe vendit të sekretarit të parë të K.Q., të partisë, e asgjësimit të kundërshtarit kryesor. Kujtoni transformimin e tij nga lider në viktimë, e sërish në lider. A nuk ndodhi kështu në Mallakastër, në Vlorë, vende ku Enveri i ringjallun nuk u lejua të hyjë në sallë, Ai u kthye në viktimë e sërish në lider në Kurbin. U ul gju më gju me popullin jashtë derës së plenumeve, piu kafe, përkëdheli fëmijët. Erdhëm kështu sërish në pikën kulmore. Cikli u mbyll. Një cikël i mbyllur inkarnacioni, që jo vetëm shokët udhëheqës të partisë, por madje edhe disa, ndonëse pak, nga njerëzit më të thjeshtë, si ai në Laç, a në qytetet e tjera e ndien, e kuptuan. Jo më kot ai militanti i PS-së e bekoi, se i nxori mallin e Enverit të së shkuarës. Në të vërtetë është po ai, i ringjallur. Historia na e risjell sërish më të plotë, më modern, më të gjatë. Historia na kujton se është po ai, Enveri i viteve të para të partisë, i plenumit të Beratit, i Koçi Xoxes, i rrezikut e i viktimizimit nga armiqtë e partisë, nga ata që më vonë i shkatërroi, i zhduku, gjithnjë për partinë, se donte partinë, se e donte të pastër, se e donte të mirë, se e donte në pushtet, vetëm për këtë, për partinë.

E si mund ta dinë shumica e njerëzve të gjorë, në Mallakastër, Laç, Fier, Elbasan e kudo që përpara tyre është vetë Enveri. Ata nuk e njohin ringjalljen. As fluturimin e shpirtit nga njëri trup në tjetrin. Vetëm më finokët, më të ndjeshmit dhe shokët kryesorë të partisë me nuhatjen e tyre të veçantë e kanë kuptuar.

Dhe kështu, populli i trajtuar në mënyrë atërore mbetet gjithnjë i gënjyeri i madh, ai që të njeh nga larg, apo më mirë që s'të njeh se është larg.

Enveri të vriste të flisje keq për partinë, dhe ishte po ai që kur viktimat e radhës mbroheshin me emrin e partisë në gojë, vdisnin me emrin e saj, me grushtin lart, tallej, mërmëriste, "partia, po partia, po unë të fus në burg!" Edhe sot po ky Enver, tallet me partinë, tallet përsëri, tani ca më hapur. Por duke qenë njëkohësisht i besueshëm dhe paradoksal kur thotë "shoku filan", "të na rrojë partia", etj.

Dhe njeriu i vogël sërish beson tek njeriu i madh. Kjo është psikologjia e tij. Lideri gjithnjë e gënjen, i qan hallet, i flet për të mirën e vet. Dhe i vogli beson. E do liderin e madh, e fetishizon, ngjethet nga kënaqësia kur ka qoftë edhe një shtrëngim dore. Pa le më të pijë një kafe me të. Le më t'i rrahë krahët. "Vetë Enveri më shtrëngoi dorën, vetë ai më foli." Pastaj bën një provë, vetëm një, e vjen ta takojë në Tiranë, te Bashkia, a te Komiteti Qendror. Vjen ai që e ka pirë një kafe me të, ai që e ka ndihmuar në fushatë, ai që lideri i ka drejtuar një buzëqeshje në një konferencë partie. Dhe sheh dashurinë e liderit të madh. Sheh atë që pa ai militanti i PS-së hallexhi, që i doli përpara tek dera e bashkisë. "Jam ai sekretari i PS i lagjes filan, erdha për...", i thotë burri i gjorë. "Me plasi b...!" i gjegjet kryebashkiaku, alias Enveri, nën entuziazmin e dëshmitarëve të rastit që ua tregojnë të tjerëve ngjarjen në kafene, dhe krenar ngjit shkallët e bashkisë.

Por ka edhe më keq. Ai sekretari i PS, të kënaqet me pak. Ka, siç e thamë më lart, edhe me shkelma, si bashkëpunëtorëve, kur e mërzisin, me largime nga puna, me ulërima, me sharje, ka e me ç'nuk ka.

Por këtu Enveri i ringjallun nuk ka faj. Ashtu si çdo lider i vërtetë ai duhet t'u ruhet njerëzve. Duhet të bëjë sikur i do, por duhet t'u ruhet. Jeta, qetësia, mendja e tij janë të çmuara. Sa u ruhej Enveri njerëzve. Sa u ruhet edhe sot ai. Sa pak besim kishte ai tek ata. Ja, vini re, sërish! Paranoidi shfaqet sërish tek i ringjalluri. Madje edhe shokët më të afërt, janë larguar si të pavlefshëm, të dyshimtë.

Ka edhe gjëra të tjera të bukura të ndryshme. Duke kaluar në shpirtin e piktorit të vogël trupmadh, Enveri kishte vendosur të ripërjetonte përvojën e artistit të kthyer në diktator. Atij iu kujtua Hitleri, rrugët që ai ndërtoi, transformimi i tij nga bojaxhi në diktator. Atëhere shpirti i ri i ringjallur u vu të pikturojë, të zhgarravisë, të bojatisë, të kallangjosë, pastaj u kthye në trajtë kryetari bashkie në ndërtues rrugësh, filloi të lyejë pallate, shtëpi, të shfrejë të gjithë frustracionin e mbledhur ndër vite të piktorit të vockël.

Dhe kishte sërish njerëz që sërish nuk kuptonin a kinse bënin sikur s'kuptonin. Qyteti ngazëllehej në pallaçollëkun e ngjyrave të piktorit të ardhur në pushtet.

Po a ia vlen të merresh me ringjalljen e Enverit?! Ç'mund të bëjë sërish ai? A ka sy për qabe i ringjalluri si atëhere kur erdhi nga Franca, të rrënojë Shqipërinë? Edhe po, edhe jo. Natyrisht pas ringjalljes Enveri po bën mjaft budallallëqe si ato që përmendëm më sipër e që i bënë edhe ish-shokët mbështetës të tij të partisë, të thonë: "Ky s'qenka në terezi". Se Enveri i ringjallun pati guximin e zbriti mu në Mallakastër, Vlorë, kudo ku partia kishte kockën e saj më të fortë. Mendoi si atëhere t'i çonte në këmbë, por mjaft njerëz e kishin harruar. Ata që e rikujtuan e ftuan në sallë, por një pjesë e të rinjve iu trembën. Idhuj të rinj kishin dalë. Kurse ky ishte idhull taze i ri, ndonëse i vjetër si kujtim, idhull pa taban, pa kockë, pa klan. Atëhere hodhi sytë nga veriu. Aty ku partia s'kishte fituar, por i duhej dhënë modeli. Por mbi të gjitha për të bërë spektaklin. Zgjodhi Kurbinin, ku PS nuk kishte elektorat e ku pleqtë i kërkuan t'i mësojë se si të fitojnë. Edhe këtu s'e bëri si Enveri dikur që nuk shkonte kurrë aty ku nuk qe i sigurt. Por ky ende nuk njihte gjë nga partia e atyre viseve. Ani... Por mos harroni se edhe Enveri i parë s'erdhi kaq kollaj në pushtet. Në fillim, sondoi, tatoi, pësoi, e më pas mësoi. Edhe sot ai nuk po e hedh dorashkën më kot. Ta provojmë një herë sado pa frut e pa tru. Më pas shohim e bëjmë. Nostalgjikët janë ende gjallë. Të tjera nostalgji krijohen. I gënjyeri i madh sërish mund të gënjehet.

Në fund të fundit këtu tek ne Enverizmi përbën një fenomen. Një fenomen i përsëritur në historinë tonë. Duhet patur gjithnjë parasysh "Enveri, ç'ka qenë, ç'është e ç'do të ishte! Së paku edhe ca kohë".

Populli, sërish rob i imazheve e i iluzioneve edhe gabon. Ndodh që i pazoti për gjë tjetër, mund që edhe të bëhet gati të mbajë në kurriz atë që ia bën mirë. Ja sepse ia vlen të analizohet kavia e re. Jo se është me vlerë, por se përbën rrezik.