Piaca e privilegjit të humbur

Ditë më parë në orë të vona të natës ra telefoni, nga ku përtej telit më lajmëruan se dy ditë më vonë në qytetin e Shkodrës përkujtohej 70-vjetori i lindjes të piktorit Ismail Lulani. Pasi falënderova për telefonatën, u ndieva në një nga ato momente që të sjell një e papritur apo stepje për t'u vetëqendruar e parë në rrethana reflektuese, nga ku rrodhën shpejt dhe rrëmbyeshëm 10 vjetët e fundit.

Më kërkuan që duhet të mbaja dhe një fjalë në kujtim të mikut tim, Ismail Lulani. Ky moment më dha shtytje që kjo fjalë të kalonte kufirin e një tavoline miqsh, pasi kisha ndjesinë që qe rasti ku unë të paralajmëroja në kujtim të tij gjithë miqtë e humbur. M'u kujtua një bisedë për miqtë e vjetër ku paralajmërohej se vlera e fjalës Mik nuk ekzistonte më në fjalorin modern të ditëve që po përjetojmë, në vend të fjalës Mik përdorej rëndom fjala Partner. Pikërisht për këtë arsye vendosa që fjala ime të tejkalonte një tavolinë miqsh dhe të bëhej publike.

Menjëherë perceptova një radhë të gjatë miq edhe shokë, fytyra shumë të dashura të cilët kishin cekuar në këta dhjetë vjet e më tej në jetën time.

Imazh i cili më dha shijen e papritur për të varguar në një hepim të shpejtë të gjithë ata rendës e bashkërendës të shpërndarë anë e mbanë botës në qëndrim dhe përzgjedhje të fatit të tyre.

Imazh tek i cili njeriu skicon si pa ndier bjerrjet, humbjet, mungesat dhe shpejtësinë e ngjarjeve që s'të lënë të marrësh frymë. Për të kërkuar së fundmi secili nga ne mbijetesën e vet pozicionin në shoqëri, për t'u bërë pjesë e transformimit të shpejtë që u atakua për dikë si shans dhe, në të kundërt, si mungesë shansi.

Imazh nga ku lëvizin pjesë të rëndësishme që tronditën steriotipe modelesh, fondamente të stampuara kulturore, kontraversione si shkak i historisë dhe lëvizjes, ripozicionime të hierarkisë së re të ardhura në radhë tashmë si zakone, shprehi, forma të sjelluri, mënyra shprehjesh e modele qëndrimesh.

Pikërisht në këtë rrënajë të vrullshme, të çngjyrosur, të pisët, si model të një loje pa rregulla. Lojë me modelime ngjarjesh monstruoze, me shkëmbime lehtësisht të qendrueshme qëndrimesh interesi dhe tejet të pangjyrta. Pikërisht në këtë vrundull të paparë në modelin dhe psikikën shqiptare pikërisht këtu ndaluan pa frymë dhe urtësisht disa nga protagonistët e këtij shkrimi: Ismail Lulani, Franc Ashiku dhe Danish Jukni dhe të tjerë protagonistë të heshtur që ende besonin se modeli i heshtjes si vlerë në veprim qe ende në kandarin e shoqërisë së re të propozuar po si vlerës.

Kam besuar gjithnjë se në kompozimin e një shoqërie artistët përbënin pjesën më të brishtë e më delikate në shoqëri veçmas nga kategori të tjera të shoqërisë ku me praninë dhe influencën e tyre do të veçonin pjacën e privilegjuar për të trasmetuar e dhënë në mjedis një cilësi te re dhe të ndryshme nga rëndom jetojmë dita me ditë një cilësi të jetuari në formë të veçantë në zgjedhje.

Dhe këtë modelim e pata konstatuar te tre miqtë e mi artistë në tri mënyra të ndryshme. Te Franc Ashiku shihja privilegjin e modelit nga ku prejardhja kulturore, mbijetesa e sofistikuar dhe forca e aplikimit për t'u imponuar në një pramje aristokratike, që u shpërdor në një sistem të gabuar.

Te Danish Jukni, atë tepri përmbajtje dhe filtrimi drejt të vërtetave të rëndësishme të përcaktuara qartë dhe me llogjikë.
Tek Ismail Lulani një të vërtetë njerëzore të shqipëtuar thjesht dhe me vërtetësi modelin e eksperiencës jo aq të sofistikuar, por të drejtpërdrejtë të një karakteri plot volum. Te Lulani ka shumë për të thënë. Në rrethana miqësore shpesh i thosha që më ngjan me një jugor të mirë. Për artistët kanë shumë rëndësi modelet që zgjedh si rrjedhë e vetë identifikimit të tij. Nuk do ta harroj reagimin e të treve në një bisedë kur Edi Rama ndërroi status dhe iu drejtua politikës. Reagimet qenë siç i parashikoja.

Tek Islamili ndieva dyshimin e madh që kish kohë dhe bluante daljen në skenë të Edi Ramës. Do të pohonte: "Piktura është punë burrash dhe jo kurvash", ndërsa Danishi me përmbajtjen e zgjatur të tij lëshoi një nënqeshje të shuar, duke e lënë evazive shprehjen dhe hedhur gjatë që çdo zgjedhje do qëndresën e vet, por që vetë jeta është terren ku eksperimentohet. Unë ndërkaq kisha të ngrehur aventurën që Edi Rama do qe një model ekstra për rrugën e zgjedhur. Ndërkaq Franc Ashiku me një vështrim gjithnjë skeptik e skicoi veprimin e Edi Ramës si një vijim i natyrshëm i të atit. E gjitha kjo na dha të kuptonim se secili prej nesh kishte të drejtën e zgjedhjes nisur nga parimet që zgjedh.

Gjithsesi, në një vështrim përfshirës në dhjetëvjeçarin që kaluam, kjo rrënajë gjithpërfshirëse me sado vullnet të mirë për ta konfiguruar në lëvizjet e sloganet e politikës mbetet e rrëgjuar, e vrarë me zhvillime dramatike për shoqërinë dhe veçmas për fatet e ngjyrimeve të brishta. Nuk qe e lehtë, as çështje entuziazmi fillimi i lëvizjes, por një strapacë e anarki që në vështirësi do të shlyhet nga ata bashkëkohës që jetuan këtë trans të dhimbshëm, pjesë e të cilit qenë dhe këta njerëz të përveçëm ku, me punën e gjatë pa bujë, propozuan modelin delikat e të heshtur të artistit nga ku të gjitha reflektimet e tyre i radhitën në përpjekjen për kulturë, në përpjekjen për ndjeshmëri dhe po në përpjekjen në një shenjë të mjaftueshme për t'u identifikuar.

Nuk do të lë pa përmendur një nga bisedat e përditshme që artistët mes vedi artikulojnë në shkëmbim të kafeve të shkurtra. Në një bisedë ku ra fjala se sa është zbehur ndjeshmëria e pushtetit ndaj artit apo artistit, një miku im që shpesh gjykon drejtpërdrejt, më tha me sinqeritetin më të madh se në zonën e Mbishkodrës ne e kemi të shenjtë me hy në kangë dhe të këndohesh dhe jo të quhesh epërsi një lloj modeli qeverisje, a kësisoj modele pushtetarësh që mbijnë si kërpudhat pas shiut dhe unë them se lëvizjet pa shkak do të mund të zhurmojnë dhe krijojnë qendra për t'u përfolur, folur a kryer në karrierë, "por për në kangë", siç thotë miku im, janë të tjerë burra të urtë e të mençur që ka kush i dokumenton.

Sot që përvjetori i Lulanit një ditë që solli në radhë njerëz të dashur që me praninë e tyre dhe veprës së tyre të bëjnë të mendohesh se historia zgjat dhe me shoshën e saj do të leçiten në radhë e gjithë kjo performancë deformimesh klasifikimesh të shtiruri a mosqëndresën, përkundër formës aktive të të qenit protagonist pa shkak impostues, gangsterë dhe të tjerë në kohë të pakryer që zbuloi kjo rrënajë dhe në mungesë e në kohë jam i bindur që historia do rilevojë nga pirgu i djegur i saj pjesë të buta e të heshtura të vlerave afruar. Mik apo partner. Dilema e lënë hapur për një tavolinë miqsh dhe më gjerë.