SHQYRTIMI I RREZIQEVE: NGA KAKOFONIA NE SIMFONI

Problemet e fundit të dala nga kriza irakene megjithëse nuk arritën të dëmtojnë, lëkundën bazat ende të brishta të institucioneve të porsalindura të Bashkimit Europian në fushën e sigurisë e të mbrojtjes.

Për një shikues aktiv, i cili mund ta ketë kaluar një pjesë të jetës së tij duke analizuar të dhënat strategjike, duke marrë pjesë në zgjidhjen e krizave të ndryshme dhe të larmishme në kohë e në hapësirë, kjo e ka burimin në shumë arësye.

Së pari në një mungesë pjekurie të vetë institucioneve; këtë s'ka nevojë ta provojmë, këtij problemi do t'i rikthehemi përsëri.

Më pas, ose në të njëjtin nivel, në një mungesë pjekurie të disa aktorëve; kjo nuk ka asnjë dyshim; edhe kësaj do t'i rikthehemi.

Kjo mund të ketë ndodhur edhe nga një llogari e hollë e entiteteve të ndryshme, të cilëve nuk u intereson zhvillimi i nje Bashkimi koherent, të fortë, të pjekur, përgjegjës e konkurues; do të merremi edhe me këtë mundësi.

Pa u larguar nga kuadri i këtij problemi, por duke dalë nga një kornizë marrëveshjeje, na duket se e gjithë kjo është fryt i mungesës së një shqyrtimi të përbashkët të rreziqeve dhe të kërcënimeve që po vuan Bashkimi Europian. Kjo na duket e vërtetë për të gjitha fushat e veprimtarisë së BE. Nuk mund të ndahet politikani nga ushtaraku, ekonomisti nga siguria, zhvillimi nga shëndeti, krimi nga qeverisja e mirë dhe kështu, ne do të mund të kombinonim pafund faktorë të ndryshëm. Eshtë pikërisht kjo, ajo që në një zhargon, që njerëzit e artit po e bëjnë dalëngadalë të modës, quhet aktualisht "sektori i sigurisë".

Vetëm inventari sistematik i kërcënimeve dhe vlerësimi i intesitetit dhe i rëndësisë së tyre do të jenë në gjendje të forcojnë një politikë të jashtme, të mbrojtjes dhe të sigurimit të përbashkët në gjirin e një Europe të zgjeruar dhe do të lejojnë ngritjen e strukturave të sigurisë të përshtatshme, me aftësi bashkëpunuese. Por kjo nuk u përket vetëm mjeteve ekskluzivisht ushtarake, por të gjithë atyre organizmave që merren me sigurine rajonale, kombëtare, publike dhe individuale: shërbimet e ngarkuara për ruajtjen e rendit publik, të luftës kundër krimit të organizuar dhe të terrorizmit, rojet kufitare, shkëmbimin e informacioneve, rrjetet e komunikimit, bashkëpunimin në fushen e armatimit, etj... Mbrojtjet territoriale kombëtare duhet t'ja lënë vendin një mbrojtjeje të përbashkët që merr parasysh të gjtha sfidat e reja. Krijimi i një kapaciteti të pakontestueshëm të mbrojtjes dhe të sigurimit europian, garanci për një partneritet euro-atlantik te riekuilibruar, e ka këtë çmim.

Kjo pyetje shtrohet për arësye se mungesa e pjekurisë e disa aktorëve shtetërorë doli edhe një herë në dritë të diellit. Debatet e fundit u karakterizuan nga papjekuria dhe inkoherenca. Dymbëdhjetë vjet nuk janë shumë për të realizuar gjatë kalimit nga një botë në tjetrën; duhet ndërruar "lëkura" sigurisht, por edhe përmbajtja. Endrra është ende e fortë në shumë vende, të cilat duke dalë nga një regjim shtypës e lirivrasës, e kanë të vështirë të dalin nga skemat e të menduarit se vetëm një forcë tjetër tutelë mund ta bëjë për ta hapat vendimtarë, që ndajnë varfërinë nga zhvillimi, kolektivizmin nga liberalizmi, paqëndrueshmërinë nga stabiliteti, shkurt, hijen nga drita.

Pjekuria për të cilën po flasim ka të bëjë gjithashtu edhe me vendet të cilat, në Perëndim të kontinentit jetojnë që prej disa dhjetëvjeçarësh në siguri dhe relativisht të mbrojtur nga lëkundje të forta social-ekonomike, që sundojnë pjesën tjetër të Europës. Të mësuar të diskutojnë duke qënë vetëm pesëmbëdhjetë, a e kanë ata pjekurinë e nevojshme për të drejtuar dialogun europian kur të bëhen njëzetë e pesë, duke patur parasysh aspiratat, përvojat dhe veçantitë e kandidatëve? Çështja meriton të shtrohet.

Të gjthë ne në Europë kemi xhaxhallarë në Amerikë. Por ata janë në Amerikë, kurse ne në Europë. E vetmja ndihmë që ne mund të presim, në këtë fushë, vjen nga kontinenti ynë dhe nga solidariteti midis shteteve. Sot, pjekuria për të gjithë europianët është që të binden për këtë. Ne jemi ende larg kësaj, por kësaj gjëje nuk mund t'i shpëtojmë, vetëm në rast se nuk duam ta bëjmë Europën.

Nuk do të ishte veçse një peripeci nëse disa, në kontinentin tonë, nuk do të kontribuonin vullnetarisht, ose në mënyrë të pandergjegjshme, në dobësimin e një ndërmarrjeje për të cilën ata kanë në fakt kontribuar ose kanë vënë kandidaturën. Të jesh europian nuk do të thotë të heqësh dorë nga angazhimet e dyanshme, por këto angazhime të përputhen me interesat e BE të ri në moshë. Mund të ketë ndryshime në mënyrën e perceptimit midis shteteve - një bashkëpunim i shëndetshëm këtë mund ta sheshojë fare mirë - por jo inkoherencë, siç ndodhi fatëkeqësisht tashti së fundi.

Pa shume naivitet dhe me një fije optimizëm, ne do të mund të mendojmë se qëndrime të tilla të lehta, e kanë burimin e tyre në mënyrat e ndryshme të përceptimit të rreziqeve të dukshme, te rreziqeve të mundshme dhe të kërcënimeve. Në këtë llogjikë, një rrezik i dukshëm "kompromenton sigurinë e njerëzve dhe të pasurive të tyre". Një rrezik i mundshëm është "mundësia e ndodhjes së një ngjarjeje të padëshiruar". Një kërcënim është "manifestimi nëpërmjet të cilit i vë në dukje tjetrit zëmërimin e tij, me qëllim që ta trembësh për të keqen që po i përgatit".

Por ndërkohë, çfarë vërejmë ne në Kontinentin e Vjetër? Një mungesë të plotë të dialogut për këto çështje. Secili vend më shumë osë më pak debaton për to dhe nxjerr përfundime nga reflektimet e veta, nga analizat a nga renditja e argumentave; këto përfundime i pasqyron në një libër të bardhë mbi mbrojtjen, për vlerësimet strategjike a në një strategji kombëtare. A është kjo një çështje vetëm e specialistëve? Debatohet për to në parlament? Vetëm të pagjumët ndjekin copëza debati dhe kjo, në të shumtën e rasteve nëpër radio apo kanale televizive private e konfidenciale.

Gjeopolitika, historia dhe traditat e vendeve kandidate janë shumë të ndryshme nga ato të kushërinjve të tyre perëndimorë. Në një të shkuar ende të afërt ata ishin harruar dhe aspiratat e tyre ishin injoruar. Tepërimi i tyre atlantist në kërkim të sigurisë nxjerr jo vetëm oportunizmin e tyre por edhe një shqetësim për sigurinë. Sigurisht, vlerësimi i rreziqeve të mundshme nga ana e tyre, i rreziqeve të njëmendta dhe i kërcënimeve mund të mos duket realist, por duhet ta pranojme se për ata është e vështirë të injorojnë të kaluarën dhe të kenë besim tek e ardhmja, cilado qofshin premtimet e bukura të Bashkimit në këtë fushë.

Duke kuptuar perceptimin e tyre të ndryshëm për kërcënimet dhe politikat e tyre kombëtare te sigurisë, ne do të pranonim që ato të mos gjykoheshin të papranueshme me procesin e integrimit europian. Një bashkëpëlqim (konsensus) mund të gjendej lehtësisht duke krijuar një kuadër politik të tillë, në të cilin çështjet kombëtare, nën-rajonale e rajonale të debatoheshin me një frymë solidariteti kontinental, nga Lindja në Perëndim dhe nga Veriu në Jug.

Shohim kështu që e ardhmja e Bashkimit Europian shumë të ri në moshë varet më pak nga strukturat e tij institucionale sesa nga aftësia e anëtarëve të tij për të zhvilluar objektiva të përbashkëta. Dhe, edhe pse Euroja ishte një manifestim i shkëlqyer i kësaj, arësyet për të patur shqetësime nuk mungojnë në fushën e sigurimit dhe të mbrojtjes.

Antiamerikanizmi i përhapur në Europe nga një numër mediash e figurash politike gjen forma dhe trajta të ngjashme në Shtetet e Bashkuara, ku një numër qytetarësh dhe drejtuesish të atjeshëm shikojnë tashmë në Europë një rajon që po karakterizohet nga një asnjanësi në ngjizje por që mbështetet në aftësitë mbrojtëse dhe siguruese amerikane.

Debati midis unilateralizmit dhe multilateralizmit ishte shtruar tashmë pa pritur krizën irakiane. Eshtë një e keqe e vazhdueshme dhe perverse, që zë fill nga sfidat e çastit dhe amplifikon rezonancën e tyre mbi sisteme sigurish të kërkuara përtej së tolerueshmes.

Arsyeja dhe dialogu duhet të zënë vendin e një qasjeje histerike dhe teologjike që do të mohonte çdo lloj evolucioni. Karakteristikat e sistemit ndërkombëtar janë vënë thellësisht në pikëpyetje sot: OKB-ja, NATO-ja dhe BE-ja janë në një gjendje të thellë shoku. Kërcënimi terrorist po i kundërvihet kohezionit shoqëror, armët e shkatërrimit në masë po prishin ekuilibrin e pushteteve dhe kërcënojnë vetë ekzistencën e shteteve sovrane.

Por ndërkohë, a është e drejtë të presim që të shfaqet kërcënimi kur e njohim tashmë rrezikun? Eshtë një rrezik i mundshëm që pak vende të përgjegjshme do të pranonin ta merrnin. Koncepti i veprimit parandalues mund të gjente këtu përligjjen e tij. Por për çastin është një "përjashtim amerikan", ajo që nuk duhet të ishte.