Zeusi dhe shqiponja e Skodrinonit

Ilirët kanë qenë disa fise që arritën të dalloheshin si një popullsi me karakteristika etnosi. Ata morën një emër përgjithsues ilirë dhe territori i tyre u quajt Illiria. Madje shpesh herë edhe vetë gadishulli u quajt si gadishulli Ilirik, krahas gadishullit Helladik.
Ka të ngjarë që "Ilirët e vërtetë" (Illyrie proprie dictum), përveç afërsisë racore, territoriale, zakonore, veshjeve, mitologjisë etj., duhet të kishin edhe afërsi gjuhësore. Dhe kjo duhet të ketë qenë një arsye e fortë, që i ka detyruar disa antikë të bëjnë një specifikim të hollë për ilirët e jugut. Siç njihet të dhënat më të reja nuk e justifikojnë atë ish-teorinë e panilirizimit të madh territorial e gjuhësor.

Për sa i përket mitologjisë, shumë autorë të shekullit XX, kanë qenë disi ose shumë të pritur për të dalluar një lloj mitologjie ilire krejt të veçantë e arkaike, duke nenglizhuar proceset unifikuese e të praninë e mitologjisë klasike të botës pellazgo-helene-olimpike mesdhetare, në ndonjë rast, duke fantazuar për mitologji të paqena fare etj.
Një burim i jashtëzakonshëm dhe shumë i patrajtuar për mitologjinë, janë monedhat e ndryshme, që janë gjetur në qytetin (Shkodër) dhe rrethin (qarkun) tonë veriperëndimor.

Domosdoshmërisht, duhet të vihet në dukje, se në qoftëse me monedhat prerje me markë të huaj e qoftë në ato vendase, popullsia përdoruese e këtyre monedhave, njihej me mitologjinë e pse jo pjesërisht edhe me shkrimin. Në këtë trajtesë, nga koleksioni modest përsonal, kemi zgjedhur tre copë bronxi, të cilat bëjnë pjesë në një gjetje të rastësishme të një fshatari M.N. në një tumë në një katund në Zadrimë (Lezhë).
Siç njihet me avancimin e shkëmbimit monetar, doli në skenë edhe një farë "sistemi monetar" edhe në botën e përtejme. Edhe Perënditë pagane ishin kompromentuar: për të kaluar lumin edhe lundërtari Karon të kërkonte monedhën - ovullën...

Nuk ka asnjë dyshim, se kjo praktikë ishte shtrirë edhe në Iliri dhe kjo është edhe arsyeja, që këto monedha në fjalë, gjendeshin pranë kafkës në pozicionin e gojës. Në gjetjet e tjera tumolare të ekspeditave shtetërore, janë evidentuar gjetje të tilla të sigurta, me markë të Skodrinonit, me shkrimin Basileo Genthio, Labiatan etj.
Për studimin e monedhave me Zeus, specialistët tonë, kishin bërë një lloj identifikimi të gabuar të portretit të Zeusit, me atë të basileusit Genthios, meqenëse shkruhej ky emër BACIEOC ???, duke i datuar si të shekullit II para Krishtit, edhe ato monedha, që nuk kishin këtë theksim të emrit të Basileusit.

Monedha që paraqesim në figurë ka vetëm etnikoninë e qytetit tonë SKO(DRI)NON (?) dhe duhet të jetë më e hershme. Në anën tjetër ka fytyrën e Kryeperendisë politeiste Zeusit. (Shih fig. nr. 1)
Në monedhën tjetër, kemi përsëri një figurim të Zeusit, me disa ornamente e mikrofigurime, që marrin edhe interpretime të ndryshme. Në anën tjetër, kemi një shqiponjë një krenesh mjaft të kjartë dhe të bukur. (Shih fig. nr.2)
Ndoshta, kjo figurë mund të interpretohet edhe në pozicione të ndryshme. Në monedhën e tretë, kemi përsëri një figurë të Zeusit, e cila në pozicione të ndryshme rrotullimi paraqet figurime të tjera, të cilat lidhen me besimin dhe filozofinë e metamorfizimeve, veçanërisht me ato të Zeusit, që na i shkruan Homeri i lashtë.

Duke filluar që nga Homeri e tek shumë autorë antikë vihet në theksim, se shqiponja ishte një shpend mjaft i dashur për Zeusin, veçanërisht "ajo e murrmja që e quajnë edhe si zeshkane", siç e thekson Homeri, ose "shqiponja e ka bërë folenë përmbi kokën e Zeusit", siç e thekson Lukiani i shekullit II para Krishtit, që duket fare kjartë, se bazohet nga rifigurimet në monedha.
Ky publikim i kësaj shqiponje të Skodronon-it/Shkodrës tonë, sa dimë përbën rastin e parë në literaturën tonë, për monedha me markë vendase ilire.
Por megjithatë, ne do të ruajmë një relativitet të kuptueshëm në lidhje me një përfudim tërësisht të mbaruar, sepse natyrisht duhen edhe vlerësimet e specialistëve kompetentë, krahasimet me katalogë etj.
Edhe vetëm me faktin e gjetjes pranë qytetit tonë, ne e kemi të drejtën t'i quajmë "Zeusi dhe Shqiponja e Skodrinonit".
Fakti, që në Skodrinon përdoret shkrimi me germat greke, sado në përmasa të vogla për qëllime tregtare në numizmatikë apo në vula etj., mbase duhet rivleresuar edhe ndryshe.

Kujtojmë këtu se fjalia e parë në albanishte/shqipe i takon kryepeshkopit imzot Pal Engjëllit në shekullin e XV-të, ndërsa në ilirishte kemi qysh nga shekulli IV - III para Krishtit, antroponime, dy fjalësha, si të "Basileu Genthi" etj.
(Basileus ka kuptimin kryetar fisesh, nganjëherë përdoret edhe si mbret/Rex, porse nuk duhet ta identifikojmë me kuptimin e mbretërve mesjetarë).

Literatura:
1. Monedhat, koleksioni privat i prindit tim Gjovalin Luka.
2. Bep Jubani, "Varreza tumulare e Cinamakut", 3 monedha të Lisit, e 5 të Shkodrës, 1 me Basileos Genthi e 4 me etnikonin Labiatan, të gjetura në turmë. "Buletini Arkeollogjik", 1969.
3. Selim Islami, "Le monnayage de Skodra. Lissos et Genthios", në "Studia Albanica", nr.1, 1966, fq. 225-253, me Katalog.
4. Homeri, "Iliada", përkthim në shqip, 1979, KXXIV, v.385-387, fq. 436.
5. Lukiani, "Vepra të Zgjedhura", bot.1979, fq. 272, "Karoni dhe Menipi", "Kuvendi i Zotave", fq. 17 etj.
6. Agron Luka, "Një fushë e paeksploruar në numizmatikën tonë ilire", gazeta "Shkodra", 19 Prill 2001.

-- dërguar nga Klajd Kapinova, New York