MOS E VRISNI SHKODREN TIME !

Në gjysmën e dytë të prillit vizitova Shqipërinë, kryesisht qytetin tim të lindjes, Shkodrën. Nuk e kisha parë Shkodrën që nga viti l992, dhe pata mundësinë të çmallem me familjarët. Largimi për një kohë të gjatë shkakton vuajtje të mëdha shpirtërore, dhe takimi plotëson shumë nevojë emocionale. Rikujtimi i ditëve të kaluara në një rreth familjarë të lumtur dhe të lidhur ngushtësisht njeri me tjetrin më mbushi zemrën plot.

Natyrisht, familjarët e mi ishin plakë. Por bashkë me ata, edhe qyteti i Shkodrës kishte ndryshuar shumë në një drejtim të padëshirushëm. Shkodrën plakë e gjeta edhe më të lodhur, me zërin e humbur e shpresat e fikura. Shkodra, dukej sikur jetonte agoninë e shuarjes së saj, të një fundi që lë mbrapa vetëm kujtime për ata që e deshën dhe e duan. Dukej sikur ajo jetonte akoma tragjedinë që u imponua mbi qytetin nga një mospërfillje e qëllimshme politike gjysëm shekullore që vazhdon edhe sot nën sytë e hapur nga mosbesimi i një popullsie që pëson, por nuk është e përgatitur t'a besojë.

Sot, kam një lutje për të gjithë shqiptarët: "Vëllezër e motra kudo që jetoni! Ju lutëm, mos e vrisni Shkodrën time, Shkodrën tuaj, Shkodrën tremijë vjeçare!

Që nga aeroporti "Nënë Tereza", Rinas, e deri në Shkodër, udhëtimi ishte një torturë e vërtetë, e një aventurë e rrezikshme. Nga Jugu, rruga e shtruar shkonte për Tiranë; nga Veriu, rruga e prishur shkonte për Shkodër. Ajo ishte e pakalueshme: sipërfaqja e thyer, gropat e mëdha, balta deri në gjunj, e një çrregullim trafiku që rrezikonte jetën e udhëtarëve për çdo hap e në çdo rast. Udhëtimi nëpër fshatrat anës rrugës kryesore nuk mund të përshkruhet, ndërsa kafshë, njerëz dhe udhëtarë përpiqeshin të kalonin nëpër të njëjtën rrugë të prishur. Me përjashtim të një sektori të shtruar, çdo gjë ishte lënë në duar të fatit. E fati ishte treguar i pamëshirshëm për Shkodrën time!

Bukuria madhështore e hyrjes në qytet me kështjellën Rozafat e fushat magjepëse përreth, zbehej para vështirësive të kalimit, gjendjes së rrugëve dhe çrregullimit të trafikut, ndërsa qyteti vetë përshkohej nga "shtigje" që nuk mund të quhen "rrugë", sepse nuk kanë as shtresën, as kanalizimet, as trotuaret, as dritat. Në të gjithë qytetin nuk pashë asnjë punëtor mirëmbajtje. Në disa kryqëzime policia me uniformë nuk ishte në gjendje të kontrollonte trafikun, sepse nuk kishte asnjë shenjë, ose vijë të bardhë, për të orientuar shoferin. Semaforët e pakët të qytetit nuk funksiononin për mungesë energjie elektrike...!

Ky kuadër mjeran plotësohet nga grumbujt e plehrave, që mbushin çdo qoshe të rrugëve të hedhura nga qytetarë të pandërgjegjshëm, e që mbeteshin të pambledhura për ditë e javë të tëra, sepse nuk kishte shërbime bashkiake. Kanalizimet e mëparëshme ishin bllokuar, prishë, ose uzurpuar për ndërtim dyqanesh provizorë pa leje urbanistike, tenda e kioska. Edhe sasia më e vogël e shiut krijonte liqene uji që bënin të pamundur kalimin me këmbë të qytetarëve.

Në këtë gjendje të pabesueshme, "tregëtarët" shesin frutat, perimet, vezët, djathin, e sidomos mishin e invaduar nga mizat, e peshku që mbante erë disa qindra metra për rreth. Aty grumbulloheshin qindra dyqane që kishin uzurpuar trotuarin me shitje artikujsh të ndryshëm, të importuar me shumicë, të një kualiteti shumë të dobët e me çmime të përshtatëshme për varfërinë që kishte mbuluar qytetin, këtë qytet të braktisur nga kryeqyteti. Oh, ju lutem!! Mos e vrisni Shkodrën time!

Hyrja e dalja nga qyteti vështirësohej nga një rrjet "rrugësh" të pandrequra e plot baltë, e me ura në gjendje të mjeruar. Kjo gjendje rrugore bënte të pamundur tregëtinë me botën e jashtme. Për fat të mirë, ujë të pijshëm kishte mjaft. Por zgjeba, që mundonte qytetarët më shumë ishte energjia elektrike. Punishtet e qendrat e prodhimit detyroheshin të ndërprisnin punën, frigoriferët nuk punonin, mundësitë e një prodhimi të rregullt e të planifikuar nuk ekzistonin, e shanset për investime të jashtme ishin pothuajse zero. Industria lokale, e vogël dhe e pa perspektivë për mungesë tregjesh tradicional dhe mundësive për të gjetur tregje të reja, vuante nga mospërkrahja, e aftësia blerëse e kufizuar. Dukej sikur gjithçka sillej mbrenda një rrethi vicioz që nuk mundësonte asnjë dalje. Shkodra jetonte në agoni!

Në këtë skenë dëshpëruese luhej fati i popullsisë shkodrane. Ish-qendra e kulturës dhe jetës ekonomike për Shqipëninë e Veriut, Shkodra, kryeqyteti dhe qendra e "vilajetit" që në kohët e lavdishme të mbretërve ilirë, sot nuk është në gjendje të ushqejë 82 mijë banorët e saj. Fajtorë, sepse kultivuan frymën e një dashurie pa kompromis për liri, e vetëqeverisjen lokale, shqiptarët shkodranë po paguajnë sot rëndë pasionin e tyre fisnik. Në pragun e agonisë ku e sollën dyzetë e pesë vjet shtypje nga tirania komuniste, shkodranët e shohin vehtën të harruar, të lënë mbas dore, të dënuar për të vdekur - një vdekje e ngadalëshme, pa zhurmë, ndoshta e paevitueshme... Oh, ju lutem! Mos e vrisni Shkodrën time, Shkodrën tuaj, Shkodrën tremijë vjet shqiptare!

Në rrugët e prishura e të flliqura të qytetit historik sillet sot një rini e papunë, e varfëruar, e pa qëllime, që ka humbur busullën e udhëtimit, sepse nuk sheh asnjë rrugë dalje. Arsimi, për mungesë interesimi e fondesh, ka rënë në një nivel të papranushëm. Përgatitjet profesionale për të rinjtë nuk i tërheqin, sepse nuk kanë perspektivë. Shpirti i inisiativës individuale mbytet nga korrupsioni qeveritar e konkurrenca e pandershme në treg. Krijimtaria tradicionale në art e muzikë e gjenisë shkodrane është mbështjellë në rrobat e varfërisë, e nuk gjen fushë veprimi, as ajër të pastër për të mbijetuar. Çdo njeri ka heqë dorë nga përpjekja për të ecë përpara, të ngrejë nivelin e jetës në qytet, të përmirësojë kushtet ekzistuese, të dalë jashtë rrethit vicioz që po e mbytë...! Oh, ju lutem! Mos e vrisni Shkodrën time!

Olimpi i Shkodrës është sot kryeqyteti, atu ku prehen perënditë pa përgjegjësi, qendra qeveritare e pamend, gjykatorja dhe juria e pa ndërgjegjshme e fatit të rretheve të vendit, siç është Shkodra. Atje, grupet politike të interesuara për pushtetin qendror debatojnë vertikalisht, shahen, rrahen, për kontroll të levave kryesore që sundojnë vendin. Aty Zeusët e Tiranës, sundojnë mbi një popullsi pa mbrojtje ligjore, e që ka nevojë për bukë, paqe e liri! Shkodra ime është viktimë direkte e këtij makinacioni makiavelik, brutal, e të pandershëm, që mbushë xhepin e sundimtarit, e zbrazë barkun e një popullsie që vuan, sepse i janë vrarë shpresat për të nesërmen. Të rijtë e të rejat marrin rrugët e kurbetit të përhershëm, ndërsa prindërit mbeten, plaken e vdesin të dëshpëruar, e në vetmi.

Fondet e grumbulluara e ndihmat e jashtme janë kthyer në burime pasurimi të paligjshëm për piramidën udhëheqëse që trajton shtetin si një lopë qumshti, për një kompozicion grotesk elementësh të korruptuara deri në palcë. Fëmijët e uritur për bukë e arsim, prindër të dekurajuar nga mungesa e punës sot dhe e shpresës nesër, masa të gjëra të popullsisë që sillet vërdallë pa orientim, të gënjyera nga politika e ditës, e të zhgënjyera nga një autoritet që ka grabitur pushtetin e bashkë me të edhe shpresën e qytetarëve, janë sot brumi i mjerimit lugat që përpinë një popullsi dikur të lavdishme të një qyteti aktiv politikisht, ekonomikisht, e kulturalisht në ndërtim të një qytetarie me prirje europiane.

Shkodra ka nevojë për një lëkundje sizmike që të tundet nga vendi si me tërmetet e së kaluarës. Shkodra ka nevojë për bijtë e bijat e vet më të mirë! Shkodra duhet të zgjohet, të marrë në duart e veta fatin e qytetit e të popullsisë, të organizohet, të hapet për botën e jashtme, e sidomos të çlirohet nga grushti shtypës i organeve qendrore të kryeqytetit, e te levave politike e ekonomike që përdoren kundër saj. Shkodra, duhet të ndërgjegjësohet për gjendjen e rëndë ku ka rënë. Shkodra, duhet të varrosë njëherë e përgjithëmonë mentalitetin anadollak, paragjykimet shkatërrimtare e ndasitë vdekje-pruese që e dëmtojnë aq shumë. Shkodra, duhet të rikthehet në mentalitetin modern që drejton sytë nga Perëndimi, e ndërgjegjshme për të kaluarën e saj të ndritur, e vendosur të ringjallë atë, dhe ta avancojë edhe më tej.

Shkodra ka nevojë për shkodrane e shkodranë të dedikuar për të ndërtuar Shkodrën e lirë, aktivisht të bashkuar, demokratike, moderne, europiane. Ku janë shkodranët? Shikoni rreth e rrotull! Ata dhe ato janë në mesin tonë. Kërkoni e do t'i gjeni. Bota ndihmon vetëm ata që ndihmojnë vehten. Por hapi i parë e guximtar duhet të bëhet nga vetë qytetarët e qytetit të lavdishëm të Shkodrës.

Baldwin, New York
Maj, 2003