Marlekajt nėpėr rrjedhat e historisė
-- nga Tomė Mrijaj
Duke zbardhur pak rreshta tė historisė sė kaluar nė trojet etnike shqiptare nė vendlindje, mu kujtuan shumė episode qė babai im Nikollė Mrijaj dhe bashkėmoshatarėt e tij mė kanė treguar herė pas here, kur isha i ri dhe qendroja pranė babait nė kuvendet e burrave. Dėgjoja me vemendje ēdo histori qė lidhet me vendin tim dhe pas shumė viteve ende ato janė tė freskėta nė kujtesėn time. Njė prej kėtyre familjeve tė njohura nė Kosovė janė Marlekajt, qė rishfaqen me mbiemrat e tyre nė disa qytete etnike, por mė sė shumti nė zonėn e Mirditės, Shkodrės dhe sė fundi ridalin me njė histori tė begatė nė Kosovė.
Kush ishte Palush Marleku?
Familja e madhe e Nikollė Gjokė Marlekut, prej kohėsh ka jetuar brez pas brezi nė Spaē tė Mirditės. Ata u shpėrngulėn nė shekullin XVII nė drejtim tė Rrafshit tė Kosovės, ku zunė vend nė njė pellg toke (fushė pjellore) nė fshatin Perlin, qė bėn pjesė nė Lugun e Drinit. Marlekajt merreshin me bujqėsi, blektori, artizanat, duke plotėsuar kėshtu nevojat ekonomike tė familjes. Mė vonė pėr arsye tė ndryshme, sikurse shumė mirditorė tė tjerė, disa pjesėtarė tė familjes zhvendosėn nė drejtim tė pjesės perėndimore tė Kosovės, gjurmėt e sė cilės gjenden ende sot nė shumė mbishkrime e dokumente historike. Ėshtė njė zonė e njohur nė tė gjithė vendin e dalluar historikisht pėr luftrat kundėr pushtuesve tė huaj, qė kanė shkelur herė pas here vendin tonė. Ata shpejt ambientohen me njė mjedis tė ri, ku mikėpritja e vendasve u lehtėsoj shumė pėrshtatshmėrinė nė kushtet e reja, duke njohur e zėnė miq tė rinj.
Perlina si katund nė pozicionin gjegrafik gjendet vetėm dy kilometra nga
qyteti i Klinės, ku jeton prej shekujsh familja e madhe e Nikollė Gjokė
Marlekut. Atė nė pjesėn veriperėndimore e pėrshkon Drini i Bardhė, ndėrsa nė
jug e ujėrat e Lumit (Reka), qė vjen nga malet e njohura tė Drenicės. Duke
soditur kėtė pamje tė bukur tė shpaloset fusha shumė pjellore e Marlekajve e
rrethuar me ujėra nga tė tria anėt e pasur me kullosa.
Bri saj dikur ka ekzistuar njė brez drurėsh tė shpeshtė, qė ishte njė pikė me tė vėrtetė
strategjike pėr kaēakėt (komitėt e maleve) e shumtė qė vepronin nė atė
territor. Ajo njihet si Kulla e Gurit e Nikollė Gjokės. Ndėr shekuj dyert e
kulles ishin gjithmonė tė hapura pėr ndihmen dhe mbrojtjen e atdhetarėve.
Nė kullė, kishte kaluar shumė mbrėmje (bujtur) Luani i Kosovės, siē e quajti
populli Sadik Ramen e Gjurgjevikut me shumė luftėtarė tė lirisė sė Drenicės,
tė njohur asokohe Zef Gjidoda, Ndrecė Lleshin etj.
Familja ishte sofra e burrave tė njohur tė krahinės me tradita tė hershme bese, burrėrie, mikėpritje e zakonet kanunore tė ruajtura dhe pėrcjellura ndėr brezni me dinjitet.
Kjo familje e madhe e Marlekajve, gjendet me histori jo shumė larg nga Dera e madhe e Gjomarkut apo Dera e Kanunit tė maleve kreshnike.
Sadik Rama dhe historia e vrasjes sė Palush Marlekut
Me hapjen e kufirit shqiptaro-shqiptar Shqipėri - Kosovė, nė vitin 1940 i pari me familjen e tij kthehet Sadik Rama.
Historia ėshtė e shkruar, fiksuar nė dokumente arkivore, shtypin periodik nė
Kosovės nė gjuhėn shqipe e serbe. Njė prej artikujve ėshtė njė shkrim me
autor sllav. Shefi i UDB-sė Gojgo Medenica, "shkruan" fejtonet e luftės nė
Kosovė, nė gazetėn "Veēernje Novosti" ("Humbjet nė Pashtrik"), mė 22 shkurt
deri 19 mars 1965 dhe nė "Rilindja" tė Prishtinės me titull: "Historia
pėrsėritet: bijtė e atyre, tė cilėt para 20 vjetėsh lanė pushkėt e morėn
pasaportat pėr udhėtim zėvendėsuan baballarėt e tyre rrokėn pushkėt".
Kur Italia hapi kufirin, ndėr tė parėt nė Prizren arriti Sadik Rama prej
Gjurgjevikut. Ai qė u zemėrua me Ministrin e Beogradit dhe nė oborrin
mbretėror tė Serbisė, ishte nė vitet e pleqėrisė e nuk pranoi asnjė pozitė nė
pushtetin e ri. Erdhi nė krahinėn e vet si "ēlirimtarė".
Uka, djali i madh i Sadik Ramės, kishte mbaruar shkollėn dhe kishte mundėsi
tė gėzonte detyra tė mėdha, por i la tė gjitha. E kishte marrė malli pėr ato
male, nė tė cilat, si fėmijė, shihte tė atin, kaēakun, shihte pushkėn e tij
dhe mendonte, se kur do tė arrinte tė bėhej si i ati. U bė kryetar i komunės
nė Dollc mė 1941, afėr katundit tė tij ndėrmjet tė vetėve."
Me tu emėruar kryetar komune nė katund qė ishte nė afėrsi tė Marlekajve,
Sadiku e porositi tė birin e vet Ukėn, qė ta merrte pranė vehtės njė mashkull
tė kėsaj familje. Sadiku e njihte shumė mirė kėtė familje mirditore me besė,
burrėri e bujari tė ruajtur nė shekuj.
Uka e kreu porosinė e tė atit. Ai njė ditė u gjend nė shtėpinė mikpritėse tė
Marlekajve, ku, ua pėrcolli fjalėt e babait. Kėta e pritėn shumė mirė ardhjen
e Ukės nė shtėpinė e tyre dhe e zgjodhėn njėrin ndėr mashkujt mė tė
pėrgatitur fizikisht e psiqikisht ia dhanė Ukės, Palush Marlekun, duke e
prositur qė ti qėndroi besnik sipas traditės qė kishin tė kultivuar prej
shekujsh.
Por serbėt e malazezėt e katundit e pritėn me hidhėrim ardhjen e Ukė Sadikut si Kryetar, sepse e kishin njohur mirė babain e tij, Sadik Ramėn,
kundėrshtarin e madhe tė pushtuesve serbo-malazezė.
Qysh nė ditė e para tė marrjes sė detyrės, filluan ankesat e tyre pranė xhandarmarisė italiane, tė stacionuar nė Zllakuqan pėr "keqtrajtimet" qė u bėnte Uka atyre.
Njė ditė, kur Uka kishte thirrur nė njė mbledhje nėkomunėn e Dollcit, antarėt
e kėshillit, kryepleqtė e katundeve qė i takonin kėsaj komune, papritur, nė
dhomėn e mbledhjes hyn marshalli Italian me dy karabinierė. Si pėrkthyes,
marshalli italian kishte sjellė Gjokė Marlekun, ngaqė Uka nuk e njihte
italishten. Marshalli e urdhėroi Ukėn tė mbyllte mbledhjen dhe tė shkonte me
karabienierėt nė Zllakuqan, pėr njė bisedė zyrtare. Uka i thotė se mund tė
bisedonin aty. Marėshalli zemėrohet dhe menjėherė ēon dorėn tek revolia, por
me shpejtėsi Gjokė Marleku ia kapė dorėn marshallit dhe plumbi godet tavanin.
Uka kėrcen nga dritaria. Sipas tregimeve tė dėshmitarėve salla zbrazet, dhe
nė kacafyetje kishte mbetur Gjoka me marshallin.
Rojet e Ukės Smajl Sadrija dhe Palush Marleku kishin vrapuar pas Ukės,
Palushi ishte kthye me vrejt se ēfarė po ndodh me xhaxhain e tij Gjokėn. I
sheh ashtu tė kacafytur, por marshalli si ushtarak e kishte hedhur Gjokėn nė
gjunjė, Palushi, si i ri dinamik ua kap me shpejtėsi revolen dhe qėllon
marshallin. Pasi dėgjon krismėn e revoles vjen menjėherė karabinieri, qė
ishte vetė i dyti nė ndjekje tė Ukės, Palushi e qėllon edhe kėtė me tė
shpejtė dhe e len tė shtrirė, por karabinieri tjetėr e qėllon Palushin mbrapa
shpinės, ku mbetej i vdekur nė vend Palushi e karabinieri i plagosur vdes pas pak kohe.
Me tu njoftuar italianėt me ngjarjen tragjike tė nesėrmen pushkatojnė Gjokė Marlekun, nė derėn e shtėpisė. Palush Marleku qėndroi si burrat duke ruajtur nderin e familjes sė madhe tė Marlekajve, ku kėnga popullore e pėrjeton me kėto vargje:
"
Kur kėrciti pushka sparit
Prite prite thonė Smajl Hajdari
Kur ka krisur pushka sdyti
Mirė ia ngjiti Ukė Sadiku
Kur kėrciti pushka streti
Vrau marshallin me karabinier Palush Marleku
"
Palushi ky trimi injohur i bjeshkėve kosovare, e ruajti nderėn e familjes sė madhe Marleku, ku pas vetės la nusėn e re Lizėn dhe dy djem Ndoun e Nikollėn dhe vajzat, Gjysten dhe Vitoren me shumė nipa e mbesa. Nga kjo familje e madhe kanė dalė intelektualė qė kontribuojnė nė fusha tė ndryshme tė jetės nė vendlindje e qytete tė tjera tė Kosovės.