Shteti kushtetues

a) Shkenca kushtetuese

Spektri i shkencës kushtetuese (die Verfassungswissenschaften ) përfshin një numër disiplinash që merren me çështje e pyetje të ndryshme, interesa dhe metoda të ndryshme kërkimore. Ndërsa mësimi kushtetues (die Verfassungsrechtslehre ) është një disiplinë e juridike. Ai i kushtohet kërkimeve të kushtetutës dhe zgjidhjeve të problemeve të natyrës kushtetuese, ndërsa si metodë të interpretimit ka dispozitat juridike të dhëna në kushtetutë. Si disiplinë juridike, mësimi kushtetues interesohet se si duhet të jetë, si mund te jetë dhe si guxon të jetë e drejta.

Në kuadër të shkencës kushtetuese, si disiplina të afërta më të mund të konsiderohen edhe historia e kushtetutës (Verfassungsgeschichte ), mësimi kushtetues dhe politika kushtetuese (Vrefassungspolitik ); si disiplina fqinje janë edhe mësimi i përgjithshëm mbi shtetin (Allgemeine Staatslehre ) dhe shkencat politike (Politikwissenschaft ) ( FUNK, BERND-CHRISTIAN, Einführung in das österreichische Verfassungsrecht, bot. i 9, Graz 1996, fq. 33 ) ndersa mësimi kushtetues merret para se gjithash me teorinë e kushtetutës (Verfassungstheorie ), temë kjo që do ta trajtojmë në punimin tonë.

b) Funksioni i teorisë kushtetuese

Në përgjithësi me konceptin kushtetutë kuptohen ligjet e sanksionuara dhe më të larta të një shteti( Sa i përket konceptit të kushtetutës ne dallojmë: a) kushtetutën në kuptimin formal që mbështetet kryesisht në mënyrën e nxjerrjes së kushtetutës (psh. me shumicë votash në paralament apo me anë të referendumit), dhe b) kushtetuta sipas kuptimit material që nënkupton përmbajtjen dhe jo mënyrën e nxjerrjes së saj. Shih për k ëtë: WALTER H./ ALFRED KÖLZ, Allgemeines Staatsrecht, bot. II., Basel-Genf-München 1999, fq 95-96) . Mbi kushtetutën, përkatësisht ligjin më të lartë të një shteti, janë rrahur mendimedhe janë mbajtur pozione të ndryshme. Këto mendime janë të përcaktuara kryesisht nga (para)njohjet e ndryshme të juristëve, të cilët interpretojnë ligjet kushtetuese. Sqarimet shkencore të (para)njohjeve në interpretimin dhe konkretizimin e një kushtetute, përbëjnë njërin prej funksioneve të teorisë kushtetuese ( STEIN, EKKEHART/GÖTZ, FRANK, Staatsrecht, Tüpingen 2002, fq. 192. Sipas Funk (vep. e cit. fq. 34) Teoria kushtetuese jep mendime të ndryshme lidhur me konceptet dhe funksionin e së drejtës kushtetuese dhe në mënyrë të veçantë jep mendimet për raportet e ndërsjellta mes të drejtës kushtetuese dhe realitetit kushtetues).

Me këtë kuptohet përmbledhja sistematike shkencore e të thënave mbi krijimin, ndryshimin e kushtetutave. Pra, bëhët fjalë, jo për mendimet e së drejtës kushtetuese, por për mendimet preskiptive ( Fjala vjen nga latinishtja praescriptum që do të thotë urdhër , rregull shih për këtë: NDRECA, MIKEL, Fjalor fjalësh e shprehjesh të huaja, Prizren 2000, fq. 565 ) (thëniet për një të qenë apo për vlera), dhe në anën tjetër mendimet deskriptive ( Lat. Descriptivus që do të thotë përshkrues , shih: NDRECA, MIKEL, vep. e cit., fq 145 ) (për mendimet mbi realitetin faktik), e në mënyrë të veçantë faktorët ndikues në procesin e krijimit dhe ndryshimeve kushtetuese, interpretimin, konkretizimin si dhe aplikueshmërinë ( STEIN, EKKEHART/GÖTZ, FRANK, vep. e cit., fq. 193 ).

Një funksion tjetër i teorisë kushtetuese është edhe mbështetja shkencore e metodologjisë kushtetuese, që do të thotë krijimi i një baze për mendimet shkencore mbi metodat e interpretimit dhe konkretizimit të kushtetutës( po aty ). Si shembull mund të merren kërkimet lidhur me faktorët që ndikojnë në formulimet gjuhësore të një kushtetute dhe ndri ç imet e zhvillimeve historike. Këtu duhet të shtojmë gjithashtu kërkimet mbi mënyrën e paraqitjes së proceseve integruese, pra, thënë më një fjali më të shkurtër: të gjitha çështjet e realitetit faktik, por që kanë për pasojë problematikën preskriptive të intepretimit të kushtetutës ( Po aty ).

c) Roli i kushtetutës

Si ç dihet tashmë, kushtetuta është bazë e një rendi juridik shtetëror. Në përgjithësi, dhe në pjesën më të madhe, e drejta sot është e përmbledhur dhe formuluar në formën e shkruar. Duhet të theksojmë gjithashtu se edhe formulimi i teksteve ligjore është i lidhur ngushtë edhe me realitetin social në një shoqëri, pasi e drejta është produkt i një realiteti social, është krijuar për të rregulluar bashkjetesën dhe (bashkë)ndikimin e individëve dhe grupeve në shoqëri, ato për t’i organizuar dhe drejtuar ( Po aty, fq.194. Mësimi i tre-elementeve të shtetit sipas autorëve te cituar (fusnota 2) që e karakterizojnë shtetin janë: territori , populli dhe pushteti shtetëror. Ata gjithashtu mendojne se, këto elementë janë të rëndësishme, mirëpo nuk japin përgjigje në atë se si e ngritë psh. një teritor në territor shtetëror, e kështu me radhë edhe me elementet tjera. Mësimi i tre-elementeve emëron elementet e veçanta pa treguar se çka i bashkon këto tre elemente dhe sipas tyre (autorëve) mësimi i tre-elementeve nuk e kapë më sy fare shtetin.

Ata flasin për Rudolf Smend, i cili i përmbahet mendimit se, njerëzit që dëshirojnë të bashkëjetojnë dhe bashkëveprojnë lidhen me natyrën “shpirtërore” dhe realitetin “shpirtërorë”, dhe, se njësia (lidhja) shpirtërore nuk është e dhënë si e tillë në natyrë, por është një proces i gjatë integrimi. Ndërsa autori i dytë i cituar Herman Heller vlerëson se, për një shtet mund të flitet vetëm atëherë kur në bazë të shoqërisë së integruar vie deri te ndikimi faktik për koordinimin e sjelljeve të individit duke u lidhur nga organet ). Së këndejmi, e drejta është rezultat i konflikteve në realitetin social të një shoqërie dhe me procesin nxjerrjes së ligjeve, normave juridike, krijohen edhe rregullat në bazë të së cilave mund të nxirren vendime rreth konflikteve të mundshme. Kështu, me funksionin e rregullimit, e drejta rregullon dhe drejton një realitet social ( Lidhja e një pushteti shtetërorë në një kushtetutë mund të ketë sukses vetëm nëse pas kushtetutës qëndrojnë forca të mjaftueshme shoqërore që mundësojnë dhe garantojnë respektimin e saj. Dhe se me këtë nuk përfundon roli i një kushtetute. Për më tepër ajo është së pari edhe bazë për ngritjen e organeve më të larta, të cilat pastaj në mënyrë direkte ose indirekte ndikojnë në ndërtimin e mëtutjeshëm të të gjitha organeve tjera deri në ato më të ulta administrative. STEIN, EKKEHART/GÖTZ, FRANK, vep. e cit. fq. 16) .

Meqë ne jemi duke trajtuar teorinë kushtetuese, do të ishte e arsyeshme të ndalemi edhe tek funksionet e kushtetutës, dhe këtë do ta bëjmë duke u mbeshtetur në kushtetutat kryesisht Oksidentale. Gjithsesi, në trajtesen tonë, ne do të hasim edhe kushtetuta me vlera dhe pikëpamje që dallojnë nga ato Perëndimoret.

Në përgjithësi kushtetutës i besohen tre funksione ( Krahaso: po aty, fq. 195 ):

- Themelimin e pushtetit shtetëror nëpërmjet rregullimit institucional të organizimit shtetëror, duke pasur për bazë integrimin e popullit të shtetit në njësitë ndikuese të tij. Këtu luan natyrisht një rol të rëndësishëm procesi i përgatitjes dhe shpalljes së kushtetutës. Në këtë proces luan rol marrëveshja mes grupeve të ndryshme në shoqëri, që organet dhe rregullat të mund të veprojnë në tëgjithë territorin e shtetit.

- Ndarja e pushtetit, që koinsiston në ndarjen e kompetencave dhe rregullimin e procedurave për vendime.

- Dhe si funksion i tretë i kushtetutës është lidhshmëria përmbajtësore e pushtetit shtetërorë që pason me përcaktimin e parimeve themelore të shtetit dhe normimin e të drejtave themelore.

d) Përparsia e kushtetutës

Në një shtet kemi ligje të ndryshme që rregullojnë dinamikën sociale të shoqërisë. Dhe kjo shumëllojshmëri e ligjeve të mundshme të shtynë të mendosh edhe për hierarkinë e ligjeve në një shtet nacional.

Çka ndodhë nëse një rregull bie në kundërshtim me kushtetutën? Në shtetet nacionale kushtetuta është ligji më i lartë dhe ka përparsi para çdo ligji tjetër nacional. Çdo ligj, rregullore apo urdhëresë që bie në kundërshtim me kushtetutën është e pavlefshme, dhe natyrisht për ta konstatuar një kundërshti kushtetuese të një akti kërkohet të aktivizohen organet gjyqësore, dhe nëse konstatojnë shkeljen e kushtetutshmërisë, aktet a vendimet e mundshme shpallen të pavlefshme. Për këtë arsye, duhet të kihet parasysh që para se të nxirret një vendim apo ligj, është e nevojshme që të konsultohet dhe të shihet nëse ai është në harmoni me kushtetutën.

Në shtetet e zhvilluara demokratike preferohet që çdo instancë të konsultohet me ligjin më të lartë të shtetit, nëse një vendim është konform kushtetutës apo jo.

e) Reformat kushtetuese

Sipas Peter Häberle ( HÄBRELE, PETER, Der Verfasungsstaat und seine Reformbedürfnisse, në: Christian Meier-Schatz (ed), Die Zukunft des Rechts, Basel 1999, fq. 210 ), kushtetuta nuk është vetëm tekst juridik apo vepër e rregullave normative, por edhe shprehje e një zhvillimi kulturor, mjet i vetëprezantimit të popullit, pasqyrë e trashigimisë kulturore dhe fundament i ardhmërisë.

Nëse flasim për historinë e kushtetutave dhe tipeve kushtetuese, atëherë historia tregon se ka pasë një larmishmëri kushtetutash që kanë kaluar nëpër procese ndryshimesh. Ndikim këtu kanë pasur filozofët, tekstet e autorëve klasikë, programet partiake, përvoja, gjeneratat dhe elementë të tjerë si evolucionet dhe revolucionet gjatë historisë ( Krahaso: po aty fq. 209 ). Varësisht nga tradita e shtetit dhe lashtësia e tyre, ato kanë bërë ndryshime në kushtetutat e tyre duke u bazuar në përvojat në vend, por edhe të ndikuar nga zhvillimet rajonale e globale. Varësisht nga historitë që kanë përjetuar shtetet dhe popujt gjatë krijimit të shteteve nacionale, apo kalimi nga një sistem në një sistem tjetër të organizimit të jetës, kushtetutat nacionale kanë hasur nevojën për ndryshime të përgjithshme, të pjesshme apo ndryshime të neneve të veçanta, individuale ( Për ndryshimet e kushtetutave të shteteve të ndryshme më gjërësisht mund të lexohet te: HÄBERLE, PETER, vep. e cit. fq. 212-213 ).

Për ilustrim le të ndalemi te historia e ndyshimeve, përkatësiht reformave kushtetuese në shtetin e Zvicrës, që ka një traditë të lashtë shtetërore. Kushtetuta e Zvicrës para se të arrinte nivelin e saj aktual, ka kaluar nëpër pesë faza zhvillimit:

1) Faza e parë rrok periudhën 1830-1848, që përfshinë krijimin e shtetit të Zvicrës;
2) Faza e e dytë rrok periudhën 1863-1874, ku disa kantone të Zvicrës si Bazeli, Zyrihu marrin nismën që qeveria të zgjidhet në mënyrë direkte- që sot e quajmë demokraci direkte. Kjo lëvizje e ashtuquajtur demokratike përfshinë edhe kantonet tjera të Zvicrës;
3) 1918-1941 është faza e tretë e reformave kushtetuese të Zvicrës. Levizjet për ndryshime kushtetuese fillojnë para fillimit të Luftës së Parë Botërore, mirëpo ato jetësohen pas përfundimit të saj;
4) Faza e katërt e ndyshimeve kushtetuese përfshinë vitet 1942-1960. Kështu që procesi i ndyshimeve vazhdon pa u ndërpre;
5) Në fazën e fundit të ndyshimeve kushtetuese në Zvicër përfshihen vitet 1960-1998, rezultat i të cilave është kushtetuta e re e vitit 1998 ( Për procesin e ndryshimeve kushtetuese në Kushtetutën e Zvicrës lexo: KREIS, GEORG, Totalrevizionen als sociale Bewegungen: Zu den fünf Verfassungsphasen der neuren Schweizergeschichte, në: Beat Sitter-Liver (ed.), Herausgeforderte Verfassung: Die Schweiz im globalen Kontext, Freiburg 1999, fq. 169-197. Krahaso BERNHARD EHRENZELLER, Reformprozesse im Verfassungsrecht von Bund und Kantone, në: Verfassungsrecht der Schweiz, DANIEL THÜRER, JEAN-FRANCOIS AUBERT, JÖRG PAUL MÜLLER (ed.), Zürich 2001, fq. 207).