DIKTATI GJEO-LINGUISTIK I TË PËRKOHSHMEVE SHQIPTARE

Globalizimi po çon përditë e mâ shumë botën drejt nji uniformiteti: gjuhet, zakonesh, mendimesh, konfliktesh e shijesh - që vendosen prej arsyes së tregut e shpeshherë përftohet në kundështim me dinjitetin e personit, me thelbin e kulturës e të artit e janë kundër traditave të mira që kombet ruejn e prej të cilave jetojnë.

Por kur globalizimi bâhet diktat, bân që marrija globale të vetquhet normë e të mos pranojë asnji alternativë përveç vetvetes.
Sot ka shumë të përkohshme shqiptare të cilat për shkak të së ashtuquejtunes “vijë menaxheriale” nuk pranojnë në faqet e tyne shkrime gegnisht. Koherenca ekstreme kishte me kërkue prej tyne që të mos botojnë as edhe nji rresht prej Gj. Fishtës, N. Mjedës, F. Shirokës, E. Koliqit, M. Camajt etj. Ishte dashtë bile që këto të përkohshme t’i pregatisin shpirtnisht lexuesat e tyne sa herë që të duen me citue nji varg a nji rresht në gegnisht, tue shkrue: «kujdes, po citojmë prej një gjuhe që jemi përpjekur ta zhdukim...».

Ndër këto të përkohshme bâjnë pjesë gazeta të reja e të vjetra, të nderueme e të pandershme, por të bashkueme prej «ç-arsyetimit» dembel (pritesa âsht nana e gjith të zezave!) që i mohon mâ shumë se gjysmës së shqiptarëve të drejtën me u paraqitë ndër faqet e veta. Organet e vjetra mund t’i shqyrtojnë edhe gerontologu (heqimi i pleqve), mbasi gjanat e vjetra munden me qenë edhe gjana të vjetrueme, sa për ato të rejat s’kam fjalë, pse janë sot për nesër - si aksionerët e tyne teveqela.

Pyetja kishte me qenë kjo: ai që vendos për “vijën” e nji gazete a ka dijení për gjuhën shqipe, apo ndodhet në “fronin” ku merren vendimet vetëm falë alkimisë së shtrigave që i kanë mundësue nji njeriu me pak klasë shkollë me pasë dy lekë në xhep e dy lakeça mbas vetes?
Po marrim në konsideratë vetëm nji fakt të thjeshtë: tue ju mohue gegnishtes e drejta me u shkrue (këtu e shohim identik faktin shkrim/botim), mënjanohet prej kulturës sonë nji numër jo i vogël fjalësh të urta, proverbash dhe nji bazë frazeologjike që toskënishtja nuk e ka, pse natyrisht ka nji pasuní tjetër. Kështu, gjuha shqipe kufizohet vetëm te nji pjesë e visarit të saj, te ajo pjesë që standardi apo tosknishtja e ngritun në rang standardi ka të vetën.

Ne kemi respekt për shkrimtarët e mirëfilltë toskë, i duem dhe i kuptojmë ata, sidomos ata që njehen si klasikë të letërsisë sonë (Naimi, Çajupi, Asdreni, Konica, Poradeci, Kuteli, Noli). Ne i kuptojmë dhe i duem, pra jemi ndryshe prej shumë shakllabanave që s’e duen gegnishten e shkrueme vetëm pse janë mësue me lexue libra që për me i kuptue mjafton fjalori i kasapit, i kapterrit dhe i qoftexhisë – të marrun së bashkut. Në qoftë se injorantat do të kishin pasë të drejtën me shqymb e me shkallmue gjithçka që nuk mbërrijnë me kuptue, shumë shpejt do të ishin zhdukë edhe klasikët toskë të letërsisë sonë, gja që mjerisht sot po vërehet gjithnji e mâ shumë.

Duem jo vetëm që asgja mos ta cënojnë pasuninë e letërsisë së shkrueme tosknisht, por tue qenë se shkrimet shqipe nuk fillojnë e as nuk mbarojnë vetëm me autorë toskë – të mbërrijmë me pështue edhe visarin gegë të letërsisë sonë. Ne deri edhe shqipen në flamur e kemi me dy krena, atëherë pse të mbajmë nji letërsí me nji krye?

Âsht i pabazë kundërshtimi i atyne që thonë se askush nuk pengon me shkrue e me botue gegnisht. Deri dje pengonte higjiena sterilizante e tiranosaurit, ndërsa sot ligji për dobsi të veten e të atyne që e aplikojnë nuk âsht në gjendje me dënue as vjedhjet e vrasjet e jo mâ «shkelje» të tilla si shpluhnimin e gegnishtes: këtë shkelje «të dënueshme penalisht» - siç u shpreh nji gjuhëtar me mbiemën çelikut.

Tash së fundi Instituti i Gjuhësisë dhe Letërsisë ka hartue nji projektligj (sic!) që e ka dorëzue në Kuvend me qëllimin me mbrojt përdorimin dhe zbatimin e standardit, bile misat e këtij Instituti janë zgjue prej nji gjumi shumë të gjatë dhe i ka ra ndër mend se duhet me shti rishtas mësimin e shqipes në shkollat e mesme. Nuk âsht për me u habit, mbasi simbas logjikës juridike i përket legjislatorit me mbrojtë normën që ka vendos, dhe sigurisht norma e standardit gjuhësor âsht vendos në unison prej Kuvendit (asokohe: popullor). Pra, Jorgo Bulua me shokë – për me mbrojt standardin - nuk i apelohet asnji forumi intelektual që udhëhiqet prej parimesh shkencore, por i ban thirrje Kuvendit me shpall nji ligj për këtë çështje, mbasi dihet që Kuvendi âsht plot me kompetenta, të gatshëm me çue gishtin për me mbrojtë vendimet e parardhësve të tyne të viteve ’70.

Por, diçka ka luejt në qershorin e kaluem në Kosovë, kur Akademia e Shkencave dhe e Arteve u shpreh me anën e nji deklarate - ku ndihej qartë fryma e vjetër trockiste-marksiste - se standardi duhet të rishikohet; ndër të tjera aty shkruhej se: “Toskërishtja, me prestigjin e bazës së gjuhës së përbashkët, ushtron trysni efektive” mbi realitetin gjuhësor shqiptar, gja që “mund të ngrejë ndjenjën «e pabarazisë subjektive gjuhësore» që pasqyrohet si pabarazi shoqërore”.

Mbas kësaj deklarate sibiline s’mujti me ndejt pa hy në valle as Rexhep Mejdani, me na kujtue vlerat e standardit e forcën e tij integruese, por mori nji përgjegje publike prej Migjen Kelmendit, i cili ndër të tjera i kujtoi “tendencën e glotofagis ndaj gegnishtes”.
Nuk ka kalue vjeta qysh se veteranët e Kongresit të Drejtshkrimit festuen datën e tyne jubilare tue pasë ftue vetëm ata që janë të nji mendje me idenë e tyne; për arsye natyrale mungojshin (vetëm fizikisht) në lozhe figurat e ndrituna që 30 vjet mâ parë ndiqshin me dashuni atnore punimet e Kongresit. Por fryma ishte e njejtë, mbasi referatet duhet të dorzoheshin në drejtori nji muej mâ parë. A. Klosi në nji letër publike drejtue mbledhjes nostalgjike nënvizoi se:

“Gjuha standarde shqiptare është varianti tosk me nja dy shtesa, të marra nga gegënishtja, si prapashtesa –ues dhe fjalë si ranishte e zanore, që nuk ndryshojnë asgjë nga karakteri i saj thjesht tosk. Nga varianti, apo variantet veriore të shqipes në këtë gjuhë të normuar nuk u mor asgjë prej tingëllimit të tyre (as zanore të gjata e të shkurtra, as hundorësia etj.), pra hiçgjë në pikëpamje fonetike dhe po asgjë në gramatikë” – dhe vijonte A. Klosi:

“Toskërishtja me gegënishten nuk kanë qenë asnjëherë të njësuara dhe as nuk mund të njësohen nga ndonjë tryezë akademike; ato do mund të ishin afruar pas disa brezash, sikundër jua patën thënë Aleksandër Xhuvani e Eqrem Çabej qysh në vitin 1952 (po ju nuk dëgjonit ata, por dëgjonit zyrtarët e lartë të PPSh, pasi fundja ata ju mbanin me rrogë)”.

Sot gegnishten e dënon diktati dhe mendësia barbare e atyne që vetëm me dhunë kanë mujtë me e fundos. E pra dhuna nuk âsht shenj i nji intelekti të zhvilluem e ndjesish të pastra qytetare!
Sot aty-këtu shihen edhe tentativa të dështueme me kthye në standard shprehje e frazeologjí gege e deri edhe vargje të ndonji poeti si Fishta, por këto janë patologjina kalimtare që bâjnë me qeshë edhe pulat e Gegnís e të Tosknís.
Duhet thanë se «Hylli i Dritës» (nova series) i rilindun për pak kohë falë përkushtimit të At Zef Pllumit, edhe pse revistë tradicionalisht gege mirëpriti artikuj e shkrime tosknisht. Të njejten vijë po mundohen me ndjekë sot «Bota Shqiptare» në Romë, «Java» në Prishtinë, «Milosaoja» dhe «Arsi» në Tiranë etj..

Kur e pyeta «dreqtorin» e nji gazete të mirënjohtun shqiptare pse nuk pranonte shkrime gegnisht, m’u përgjegj se ai vetë s’merrte vesht kurrgja n’at punë, por kështu kishin vendos redaktorat e tij, të cilët ishin shkollue ndër mejtepet e Partisë.
M’erdhi me i thanë: - Ti mor zotní, n’mos dijsh me vozitë pse mban sule, pse s’ka çka të duhet. Por ai, menjiherë më sqaroi se po të binte ndryshe lodra kishte me kcye ndryshe edhe ai vetë.

Qe pra, na dolën prapë redaktorat, këto qenje të shpërlame që deri dje ishin rrëcokët(1) e atij tiranosaurit që i thojshin «Partia e Punës», kurse sot, si kontorsionista (nji rod pehlivanit) mundohen me na dhanë me pi ujin e budallës.
Mjerë na atëherë, kur ulen malet e çohen sukat, pse me mend kena mbetë aty ku kena qenë para 14 vjetësh.

Dikur Fan Noli botonte «dekllaratat» e veta tosknisht te gazeta «Ora e Maleve» e Shuk Gurakuqit, kurse Millosh Gjergj Nikolla botonte gegnisht te “Bota e re” e te “Illyria”. Kah ana tjetër Mehdi Frashëri, Gabriel Meksi, Eqrem Çabej, Spiro Konda e të tjerë botojshin tosknisht te “Hylli i Dritës”, ndërsa tanë vendi përdorte regjistra të administratës e formularë zyrtarë të shtypun në gegnishten e Elbasanit. Edhe vetë E. Hoxha desht me na nderue tue shtyp veprën e tij të parë (botimi i parë) gegnisht, por kur e pau se s’pat fort lexuesa e ndrroj «drugo kajde» per ato 100 veprat tjera që pasuene.

Kurse sot mendësija shqiptare, mjerisht e sëmundë prej nji sindrome moniste 50-vjeçare të eksportueme në pleqninë e vet deri edhe n’atdheun e demokracisë, pretendon me ushtrue diktatin gjeo-linguistik: «o shkruani si themi neve o ndryshe s’ka!».
Diktati âsht vorfnija mendore e shpirtnore që don me u imponue si rregull jetet, e kjo vorfní âsht njikohësisht nana dhe bija e marrisë, e cila si lija e keqe, po s’u kalue në fëminí rrezikon me e mbytë njeriun në moshë të pjekun.

Sapo kena dalë prej nji epoke ku ky «aut-aut» ishte familjar, por mos të harrojmë se letërsija shqipe s’pati ndonji përfitim të madh prej faktit që Zef Zorba, Primo Shllaku, Zef Pllumi, Anton Çefa, Andrea Skanjeti, Lec Shllaku, Nikoll Mazrreku, Sandër Gera,Tefë Krroqi, Ernest Perdoda e disa dhjeta të tjerë parapëlqyene mos me shkrue sesa me ju nënshtrue diktatit tjetërsues.

Mbasandej diktatet bijnë me vete gjithmonë nji letërsí të shkrueme në mënyren urdhnore, e cila dihet që âsht e vorfën në forma – aq sa i mungon edhe veta e parë. Kurse ne na pëlqen nji letërsí e lirë e shkrueme në gjuhën e dashunisë dhe jo në gjuhën e pronarëve të përkohshmeve të vjetra e të reja.

Për mendësinë e lbozun (tosk. me blozë) të diktatit gjeo-linguistik kishim me i këshillue të sëmundve me pi bar dyndës(2) pse kishte me ja çlirue rrëcokun prej shumë gjanash të nditshme e gurathepash që i mundojnë tash nji gjysmë shekulli.

__________________________
1.Në zoologji: tosk. katëk, lat. ventriculus.
2.It. emetico, fr. vomitif.

-- dërguar nga Klajd Kapinova