DONALD TRABOINI - SHQIPTARI QË LA PAS GREKËRIT NË ATHINË DHE U NDERUA NGA KRYETARI I BASHKISË NË BOSTON

Ja kjo është Amerika! - thotë babai i Donaldit. - Të merr përdore si një fëmijë, t'i tregon të gjitha shtigjet e mundësive pastaj të lë e mbase të braktis, për të krijuar mundësinë tjetër, që gjithësecili të provojë forcat e veta...
Kisha dëgjuar se Donald Traboini kishte qenë një nxënës i shkëlqyer në Athinë, një student po i tillë në Boston, ndërsa tani një inxhinier me plotë të ardhme i elektronikës. Diçka kisha lexuar në internet, por Dallëndyshe Dougherty, që jeton në Texas, që para dy vjetësh më kishte tërhequr vëmendjen për studentin e shkëlqyer: Përse nuk shkruan një shkrim për atë djalë? Kam dëgjuar se fëmijët e shqiptarëve në Boston, kur i pyesin se çfarë duan të arrijnë në jetë, përgjigjen: Të bëhemi të shkëlqyer, si Donaldi!

Shtysa tjetër, që më çoi tek Donaldi ishte një shënim shumë dashamirës për bijtë e shqiptarëve emigrantë, shënim që mbërriti në postën time nga Kroacia, Merita Bajraktari McCormack. Ajo vinte në dukje pikërisht cilësitë e rralla të Donaldit, i cili kishte sfiduar ksenofobinë greke dhe kishte triumfuar pikërisht atje ku shqiptarët emigrantë i ndëshkonin me operacione tip "Fshesë", ndërkohë që në Boston kishte shkëlqyer sërish dhe vetë kryetari i bashkisë ia kishte dorëzuar trofeun e fituar... A nuk e meriton ai për të qenë në qendër të gazetës?! Jo vetëm kaq, por edhe pse më shumë se gjysmën e jetës e ka kaluar në mërgim ai është deri në asht shqiptar i mirë siç është dhe një qytetar amerikan shembullor.

Po kush është Donald Traboini? Ky Shën Valentin e gjen 24 vjeçar, madje sapo ka festuar 24 vjetorin. E ka festuar me plot miq e shokë. Kështu i ka festuar gjithmonë përvjetorët e lindjes ai: herë me shokë e miq e herë me pjestarët e familjes. Kjo për faktin se ka një rreth të gjërë shoqëror falë njohjeve në komunitetin shqiptar të Bostonit, ku jeton që nga viti 1995. Si shumë familje shqiptare, edhe ajo e Donaldit, në fillim të viteve '90 mori rrugët e mërgimit. Një pesëvjeçar e kaluan në kryeqyetin Helen, Athinë. Ky inxhinier i ri, më shumë se gjysmën e jetës e ka kaluar në emigracion. Është shkëputur nga Atdheu, që në vitin 1993. E megjithatë ai është krejt shqiptar, deri në qelizë.
- Kurrë nuk e dëgjojmë që të flasë anglisht në shtëpi, me përjashtim të rasteve kur në celular e marrin miqtë e tij të shumtë amerikanë. E në raste të tilla, ai del diku në një kënd a në verandën e prapme të shtëpisë dhe flet anglisht, - më shkruan i ati, Koleci.
Mesazhi është i qartë: Në këtë shtëpi flitet vetëm shqip, vetëm kështu gjuha nuk vdes. Këtu çdo gjë është shqiptare. E këtu kurrsesi nuk ka fanatizëm, as mungesë kulturë sepse ai buron nga familja Traboini, që ka tre breza intelektualësh, gjyshi Palok Traboini mësues, poet e luftëtar i kryengritjeve për pavarësi, bashkëluftëtar i Ded Gjo Lulit, babai gazetar, kineast e shkrimtar dhe vetë Donaldi inxhinjeri i ri shkencave kompjuterike.

Fëmijëria në Atdhe, Tirana e bukur,
Shkodra dhe Gjirokastra...

Babai i Donaldit, Kolec Traboini, pati një jetë plot përplasje e kontraste; ai i provoi të gjitha, që nga mbetja jetim e rritja në shtëpinë e fëmijës në Shkodër e nëpër konvikte, e deri tek mbarimi i Universitetit e punësimi në Kinostudio, çfarë do të ndikonte tek ai që të përpiqej që fëmijët e tij, kurrësesi të mos kishin fatin e të atit, të një fëmijërie disi traumatike e pa ngrohtësinë e familjes. Koleci, ende e kujton incidentin e hershëm, që i ndodhi me ata të partisë, incident që ka lidhje me të birin.
Në shkurt 1980, kur i lindi djalë, redaktori i Kinostudios nuk hezitoi t'ia vinte emrin Donald, ashtu si dhe vajzës ia kishte vënë emrin Denisë. E thirri sekretari i Partisë së institucionit dhe pasi e uroi për djalin i tha: Pse i ke vënë djalit emër amerikan? Redaktori u mundua të lozte nëpërmjet emrave Donald e Donart për të dalë nga situata provokuese.
E natyrisht, babai i Donaldit kurrsesi nuk mund t'i thoshte atij se çfarë e kishte tërhequr drejt këtij emri, nuk mund t'i thoshte se çfarë imagjinonte në ëndërrimet e tij për të ardhmen e fëmijëve të vet, se zot na ruaj, ata të partisë kërkonin të dëshifronin jo vetëm emrat por dhe ëndërrat.
Duke patur babain shkodran e nënën gjirokastrite, Donaldi dhe motra e vet Denisa, nuk u edukuan si lokalistë; ata i patën dyert të hapura në veri e në jug të Shqipërisë. Patën fatin të jetojnë jo vetëm në Tiranën e bukur, ku kishin lindur, por edhe në Shkodër e Gjirokastër.
Kur motra shkonte pushimeve të verës në Shkodër, Donaldi edhe pse 5-6 vjeçar merrte udhën në qytetin e Gjirokastrës me muaj të tërë. Dhe e përshkonte qytetin thuajse për ditë, që nga rrëzë kalasë e deri poshtë tek stadiumi. Ndërkohë Denisa e vogël shkonte tek gjyshja e vet në Shkodër dhe atje ne plazhin e rërën e Velipojës provonte një ndjenjë kënaqësie, që nuk e gjente në Tiranë. Kjo lëvizje në hapsirë i jepte jetës së tyre bukurinë e gjallërinë e u ndizte imagjinatën, se Shqipëria ishte shumë më e madhe se Tirana e tyre e bukur. E tashmë falë këtyre endjeve fëmijërore kanë në mendje e shpirt kujtime të bukura e të paharruara. Fëmijëria e tyre nuk është një rrugicë e ngushte, që të çonte vetëm tek dyert e kopështit apo shkollës fillore, ajo ka hapsira tejdimensionale nëpër Atdhe.
Donaldi, ruan në kujtesë me fanatizëm e krenari të gjithë pjesën shqiptare të jetës së tij 24 vjeçare. Ai nuk mund të harrojë ditën e parë të shkollës. Si tani kujton kur shkoi tek shkolla e dashur "Avni Rustemi", në klasën e parë me mësuesen e kujdesshme, si një nënë e mirë, Antigoni Pandovski. Që në fillim mësuesja do të dallonte tek nxënësi seriozitetin e pazakontë për moshën e tij. Donaldi mësoi të ishte i rregullt e këmbëngulës. Madje që atëherë mësuesit i jepnin në patronazh ndonjë bashkënxënës që ishte i prapambetur për ta ndihmuar. Kësisoj, Donaldi që herët fitoi dy tipare aq të domosdoshme të praktikës amerikane: të udhëhiqte dhe njëkohësisht të punonte në ekip. Në një farë mënyre, Donaldi u bë që në fëmijëri një mësues i vogël, ndaj e rrethonte dashuria e respekti i mësuesve. Edhe tani e kujton fytyrën e dashur e të qeshur të mësueses simpatike Jolanda Pogu-Xhomo, që në çdo rast i afrohej dhe i fliste me fjalë të ngrohta.
Ishte shkodrane dhe për koicidencë kishte qenë edhe mësuese e babait të tij, madje edhe Denisës, që ishte dy klasë më lart se Donaldi. I kujton gjithashtu me nostalgji shokët e shoqet e klasës si Sonila Kasapin, që tani studion në Itali, Andi Bicin, djalin e poetes Valdete Andoni, Marion Pingulin, që tani jeton në Filadelfia, moshatarët e shkallës së pallatit, me të cilët lozte në fëmijëri, Dorina Carapuli, Eni Xholin, Manjola Tatilin e të tjerë.
Atëherë prindërit e regjistruan edhe në Pallatin e Pionerit dhe dy herë në javë përshkonte rrugën "Myslim Shyri" me kitarrën që i binte deri në tokë, sepse ai dhe kitarra kishin gati të njëjtën shtat. Donaldit ende i sillet në kujtesë fëmijëria me bashkëmoshatarët e tij. Ish koha që edhe shumë fëmijë të tjerë si Bojken Lako që ishte komshiu i Donaldit e jetonin në të njëtin pallat kishin pasione për instrumentat muzikore. Fqinjia tjetër, Orjeta Peçi Dado që atëherë ishte një talent i vërtetë në violinë.
Por ardhja e viteve plot tension e shkëputen Donaldin ashtu si shumë fëmijë të Shqipërisë nga shokët e shoqet, nga ëndërrimet e fëmijërisë e jeta e tyre do të kalonte nëpër trazirat e kohës.

Në kujtesë i fle krenaria: Kthim në origjinë,
në Traboinin e Ded Gjo Lulit

Edhe pse 11 vjeçar, ikja nga Atdheu qe e trishtë; ai provonte një ndjenjë dhimbjeje e trishtimi bashkë. Sidoqoftë bashkë me to flinte dhe ëndërra për të parë botën e ndaluar... Shkuan fillimisht në Mal të Zi, në trojet e vjetra ku preheshin eshtrat e gjysh stërgjyshërve të vet, në Traboinin historik të Hotit të Ded Gjo Lulit.
Ishte tepër i vogël për të kuptuar rëndësinë e momentit kur këmbët e vogla të pinjollit të traboinëve ktheheshin sërisht në trojet e lashta.
Atëherë ishte e pamundur ta kuptonte simbolikën që tashmë ai e ndjen dhe i është mirënjohës babait që e çoi së pari në Traboin, para se të merrte udhët nëpër botë.
Ky është një moment i paharruar për të gjithë familjen Traboini. Si e përjetuan ata këtë moment? Le të shfletojmë për një çast librin e babait të Donaldit, me titullin "Gjurmë në histori":
"Megjithëse në atë shkurt të drithërueshëm të vitit 1991 e kishim ndarë mendjen për t'u larguar nga Tirana e për t'u vendosur në Athinë, kurrësesi nuk mund të rrinim pa shkuar së pari në Traboin të Hotit, në Jugosllavi, në fshatin e të parëve tanë. Ai fshat e ai mal, të cilin ne e mbanim si mbiemër e do të shkonim me të kudo nëpër botë, ishte ëndrra e ndezur dhe fantazia jonë e përbashkët. Atje duhej të shkonim së pari. Me gruan dhe dy fëmijët qëndruam në shtëpinë e djalit të xhaxhait të Palok Traboinit, Pretash Gojçit, plak i fortë e i mbajtur, që më çonte mallin e Martin Ujkës. Qysh në kufi na priti i biri, Gjon Pretash Gojçi, që ruante traditat më të mira të fisit të Gojçajve, që tash është i shpërndarë nëpër botë, nga Amerika deri në Australi. Shkuam bashkë me tim bir nëpër rrugët e fshatit. Nuk desha që ai të harrojë. Ishte fshati i gjyshit, që dikur në fillim të shekullit, ecte nëpër këto shtigje, tamam si ai sot.
Im bir bashkë me djalin e Gjon Pretashit shkonin të mbushnin ujë në Kroin e Traboinit. Unë që i ndiqja me vështrim më dukej sikur ishin imazhet e Palok Traboinit me Martin Ujkën. Edhe ata kështu ishin dikur... Dhe kishin çuditërisht të njëjtën moshë... Dhe thërrisnin në kupë të qiellit; edhe ata në fillim - edhe këta në fund të njëjtit shekull. Si ndryshon jeta. E Kroi i Traboinit me ujin e ftohtë po ai. Po ai qiell i kaltër. Po ajo luginë e blertë me shkurre e drurë. Po ajo kasollë e çekajve, si një plakë e kërrusur që i falet qiellit prej një shekulli. Pata fatin të pi në atë burim të ftohtë ku ka pirë dhe gjyshi im Luc Çekaj i Gojçajve. Im atë Palok Traboini. Ku pi tani edhe im bir Donald Traboini, që loz e spërkatet me moshatarin e vet Robertin e Gjon Pretashit. O ujë i kulluar i Kroit të Traboinit. O mrekulli jetë. Sa më shumë iki larg teje, aq më shumë kam etje, një etje që më shtyn të kthehem, gjithnjë të kthehem."
Kështu si të thuash, para nisjes së shtegtimit si emigrantë nëpër botë, Donaldi i vogël sikur mori bekimin e trojeve prej të cilit rridhte mbiemri dhe gjaku i vet. Ishte një mbresë që nuk mund të shlyhej lehtë dhe koha do t'i jepte kuptime të reja gjatë viteve të rritjes e shkollimit. Ai gjithësesi ishte i njohur me rrënjët që i jepnin siguri për të hedhur degë në çdo hapësirë të dheut. Sot, Donaldi e ndjen veten krenar për origjinën e vet. Ai nuk ia harron të atit që i mundësoi vizitën e paharruar në rrënjët e fisit.

Donaldi, shqiptari që la pas grekërit në Athinë

Athina ishte një qytet i madh e marramendës. Shumë më i ngjeshur se Tirana. E lashta dhe e reja jetonin pranë e pranë me fare pak hapësirë. Ritmi i jetës ishte i jashtëzakonshëm e lëvizjet e panumurta të hutonin. Me një fillim tepër të vështirë. Babai i Donaldit mezi gjeti një jerevi të vjetër (shtëpi qerpiçi) me qera në Kesariani të Athinës, një lagje kryesisht punëtore ku ishin vendosur grekët e Smirnit pas luftës greko-turke. Një vit jetë në atë shtëpizë që mbante erë balte e myku, dhe megjithë kujdesin që bënin, nuk mund të kthehej në një banesë për të qenë. Kur kujtonin apartamentin në Tiranë, në katin e katërt e në qendër të qytetit, ju vinte të merrnin nga sytë këmbët. Po ku të ktheheshin? Nga Atdheu vinin gjithnjë lajme plot tension që nuk të jepnin kurrfarë shprese.
Donaldi megjithë motrën, Denisën u regjistruan në shkollën e Kesarianisë, ku bëri përshtypje ardhja e të parëve shqiptarë në atë shkollë. Por ndryshe nga se kishin dëgjuar e kishin parë në televizion mësuesit e nxënësit e shkollës së Kesarianisë, panë motër e vëlla, të pastër, të rregullt, dy shqiptarë të vegjël, të bukur që edhe pse nuk dinin as dhe një fjalë greqisht, me intuitë arrinin të përvetësonin lëndët mësimore. Me një vullnet të jashtëzakonshëm pas tre muajve ata mësuan gjuhën e pas gjashtë muajve u shfaqën ndër nxënësit më të mirë të klasës.
Ishte e egër pronarja e restorantit ku punonin të dy prindërit, babai e nëna e Donaldit, që nuk i linte të afroheshin që të rrinin mbrëmjeve tek Platia para restorantit (se ku të shkonin vëlla e motër kur prindërit e linin punën në një apo 2 të natës), mirëpo kishte edhe njerëz të mirë në Kesariani, që Donaldit i kanë mbetur në mendje. Greku i moshuar Miço Surtis dhe gruaja e tij Vangjelo ishin shpirt njeriu, siç thonë për njerëzit e mirë me mirënjohje, të dashur e të afrueshëm dhe shumë e shumë herë Xha Miçua shkonte e interesohej në shkollë, duke u thënë mësuesve se fëmijët e emigrantëve shqiptarë duhen ndihmuar. Xha Miçua sillte ndër mend jetën e tij si emigrant në Gjermani, ku kishte punuar tipograf dhe kishte mbetur invalid i sëmurë në mushkëri dhe thoshte se kishte shumë helm në jetën e mërgimtarëve.
Pas një viti në Kesariani, familja do të shpërngulej në lagjen Pagrati që ishte zemra e vjetër e Athinës. Edhe Donaldi me motrën ndërruan shkollën. Ardhja në shkollën e re sikur u dha krahë. Shumë shpejt ra në sy përparimi i Donaldit që do të konsiderohej si nxënësi më i mirë i asaj shkolle. Mësuesit kishin një admirim tepër të veçantë për nxënësin shqiptar, që binte në sy për inteligjencën por edhe për bukurinë e tij. Ishte një kontrast i jashtzakonshëm me atë çfarë përshkruhej për emigrantët shqiptar çdo natë në kanalet televizive, ku shfaqeshin fytyra të shpërfytëruara, jo pa qëllim.
Duke parë këtë përparim, një jurist i njohur pensionist, Panajot Marketu, të cilin Traboinët e njihnin familjarisht nëpërmjet së shoqes, gruas së mirë Ana, ndërhyri në drejtorinë e shkollës dhe në Ministrinë e Arsimit, që Donaldi të kalonte dy klasë njëherësh. Në ministri fillimisht i premtuan që ta merrnin në një provim kalimi dhe Donaldi gjithë verën studioi mësimet e një klase më lart. I përvetësoi mrekullisht, mirëpo kur u paraqit për të dhënë provimet në shtator 1993, ministria greke e arsimit refuzoi. Atëherë Avokat Marketu mori Donaldin e të dy u paraqitën në ministri tek zyrtari i lartë i drejtorisë së shkollave. Avokati Marketu i tha zyrtarit të lartë për Donaldin, se ky është një fëmijë, që i ka kapërcyer në dije prej shumë kohësh bashkëmoshatarët e vet, prandaj ja ku e ke, pyete për çdo lëndë dhe ai është në gjendje të përgjigjet. Zyrtari, edhe pse me paragjykime për emigrantët, fillimisht u zbut dhe pranoi ta pyeste nxënësin shqiptar, i cili pyetjeve iu përgjigjej pa lënë hapësira hezitimi. U bind se fjalët e avokatit të moshuar ishin të sakta e megjithatë në fund tha: Kirje( Zoti) Panajoti, janë krejt të vërteta ato që thua për këtë djalë të talentuar (titullari e dinte fort mirë se Donaldi ishte shqiptar) por ligji nuk e lejon. Nuk ka asnjë klauzolë për kalimin e dy viteve në shkollat greke.
Mërzia e avokatit të mirë Panajot Marketu ishte e madhe, por ai nuk donte ta lëshonte veten e i tha Donaldit:
"Më fal se nuk munda të të ndihmoj por ti me vullnetin që ke do të ndihmosh vetveten e do të kesh një të ardhme të shkëlqyer! Mos i harro fjalët e mia dhe mos u praps në qëllimin tënd edhe pse mund të hasësh kudo kësisoj burokratësh."
Atë vit mësimor Donaldit do t'i dorëzoheshin dy diploma, si nxënës me përparim të jashtëzakonshëm, më i miri i klasës e më i miri i shkollës, lëshuar nga vetë ministri i Arsimit Jorgos Papandreu, që sot është ministër i jashtëm i Greqisë dhe kandidati kryesor për kryeministër në zgjedhjet e reja. Edhe një vit më pas Donaldi do të shkëlqente si shqiptari që la pas grekërit. Me ceremoni në shkollë, i dorëzohen dy diploma të tjera po me firmën e ministrit Papandreu.
Ndërkohë Donaldi bashkë me motrën e vet Denisa, që kishin ëndërrime që e tejkalonin jetën e emigrantit në Greqi, do të vazhdonin edhe shkollën private për mësimin e anglishtes, sepse gjyshi me gjyshen nga nëna, Vasil e Agllai Malita tashmë i kishin shkuar në Amerikë dhe duke qenë nënshtetas amerikanë kishin bërë kërkesën për bashkim familjar me vajzën e tyre Liliana, nënën e Donaldit.

Jetë emigrantësh - shpresa dhe tundime

Jeta në lagjen e bukur Pagrat të Athinës nuk kishte shkuar pa shqetësime. Edhe pse në moshë fëmijënore, Donaldit do t'i linte mbresa të thella ardhja e befasishme e policisë së fshehtë greke në shtëpi, në kërkim të babait të tij. Ishte koha kur babai i Donaldit, në bashkpunim me Festim Litin në Larisa, Genc Çobanin, Dhimitër Gjokën, Gazmend Kapllanin e Kosta Cancon botonte gazetën e parë shqiptare në Greqi "Egnatia", ashtu në mënyrë ilegale siç ishin edhe vetë emigrantët shqiptare. Informuar me hollësi nga një grup himariotësh, që kishin formuar Shoqatën e Vorioepirotëve të Himarës, policia kërkonte botuesin shqiptar. Policia kurrësesi nuk e mendonte se ai ishte thjesht një emigrant si gjithë të tjerët dhe kish arritur ta botonte gazetën pa rënë në sy të policisë që merrej me të huajt, e cila kontrollonte çdo lëvizje të emigrantëve. Babai i Donaldit nuk ishte në shtëpi në çastin që miqtë e paftuar ia befën aty. Koleci, i ati, me të ardhur, pasi gjenë fëmijët të shqetësuar, merr nxitimthi në telefon policinë dhe komunikoi me shefin e zyrës që kishte bërë "vizitën": Nuk shoh kurrëfarë shkaku serioz që të vijnë në shtëpinë time policë të fshehtë për të tmerruar fëmijët. Unë nuk fshihem dhe nëse keni probleme që ju i konsideroni serioze për punën tuaj, keni zyra ku mund t'i prisni njerëzit dhe sqaroni paqartësitë dhe keqkuptimet. Por në shtëpi kurrësesi jo. Nuk keni të drejtë zotëri!
Ishte një situatë serioze për familjen. Edhe pse në moshë të vogël, Donaldi e kuptonte këtë sepse kishin filluar edhe dëbimet masive me operacionin fshesa, ekranet e stacioneve televizive buçisnin orë e çast nga lajme të tilla. Por gjithësesi nga ballafaqimi, policia greke nuk gjente as dhe një klauzolë për shkelje ligji për botimin e gazetës, sepse në Greqi, pas viteve të diktaturës ushtarake, ligji i shtypit ishte i bardhë. Pra nuk kishte kurrfarë ndalese ligjore. Babai i Donaldit ishte konsultuar më parë miq, si shkrimtarin Spiro Xhai e një avokat arvanitas, që e kishin sqaruar për të gjitha detajet e ligjit të shtypit në Greqi.
Po le të ndjekim rrjedhën e jetës të Donaldit, i cili në vitin 1995, në vazhdën e sukseseve të tij shkollore, laurohet me medalje si nxënës që, me përparime shquhej si nderi i kryeqytetit, dhënë nga kryetari i bashkisë së Athinës Dhimitri Avramopulos.
Ai do të largohej nga vendi i helenëve si sfidues; kishte nganjëdhyer mbi fëmijët e tyre! Ndarja nga Athina padyshim që kishte emocionet e veta sepse ishin vitet e fëmijërisë së tij dhe të pragut të adoloshencës. Ishte kohë e mbresave, emocioneve të kundërta, bartja në shpirt e tensionit se ishin shqiptarë e në dorë të fatit e të frikës së operacionit "Skupa - fshesa", ankthi i përhershëm i emigrantëve shqiptare, pa përmendur lajmet ogurzeza të vrasjeve e vdekjeve të emigantëve shqiptarë, që gjithesesi hynin edhe në botën e tronditur të fëmjëve shqiptarë në mërgim.
Ndarja ka edhe kuptimin e emocionit, të largimit prej njerëzëve të mirë që do të ruhen gjithmonë në kujtesë, si familja e shqiptaro-grekes Lekso Sevit kushurirës nga nëna të Donaldit, lunxhiotes athinase hallë Zogo(Zoica Loli), nga Vasua e mirë e Pandeliu zemërbardhë, nga Xha Miço ( Surtis) e Vangjeloja e urtë, nga avokati zemërbardhë Panajot Marketu me të shoqen Ana në krye të të gjithave ndarja emocionale me mikun e babait të vet, ish presidentin e Arvanitasve të Greqisë, shkrimtarin Aristidh Kola, i cili shtroi një darkë në shtëpinë e tij me rastin e largimit të familjes Traboini për në Amerikë. Atë natë të nxehtë korriku, me të zotin e shtëpisë, arvanitasin e madh Aristidh Kola, që kishte mbledhur shqiptarë e arvanitas në tryezën e vet për nder të tyre, duke përfshirë dhe familjen e piktorit Robert Aliaj - Dragot, Donaldi do ti ruajë në kujtesë për tërë jetën.
Me gëzim e trishtim përzier u largua Donaldi, tashmë 15 vjeçar, nga Greqia drejt kontinentit të ri të shpresave mbarënjerëzore.

Amerika - toka e bekuar,
ku ëndrrat nuk kanë frikë të jetësohen

Ardhja në Amerikë ishte një zhvendosje e re, e cila përmban brenda vetes peripecitë e familjes; të strehimit, punësimit dhe shkollimit. Fillimi gjithandej është i vështirë dhe urimi, që shqiptarët i japin njëri- tjetrit sapo shkelin në kontinentin e largët: Ju marrtë Amerika me të mirë!, nuk është i pavend. Traboinët u vendosën në fillim në Filadelfia.
Pasi qëndruan tre muaj në atë qytet, prindërit, duke mos pasë kurrëfarë mundësie punësimi, u zhvendosën në veri, në Boston, ku komuniteti shqiptar ishte më i zgjeruar dhe mundësitë e punësimit e shkollimit ishin më të mëdha. Asgjë nuk është shlyer nga kujtesa.
Nëntor-dhjetori i vitit 1995 i priti me dëborë. Ishte dëbora e parë e dendur, e ftohtë, që Donaldi nuk e kishte parë kurrë në jetën e vet. E jeta edhe këtu për emigrantët fillon e vështirë. I mbetur i papunë, babai i Donaldit, kujton se në një ditë më dëborë të dendur merr dy lopata plastike e i thotë të birit të shkojnë e të kërkojnë se mos ka amerikanë të moshuar, që do të kishin nevojë për t'iu pastruar dëborën rreth e qark shtëpive. Gjetën dy-tre raste dhe në duart e tyre u mblodhën 22 dollarë. E çfarë ishin 22 dollarë?! Babai i thotë Donaldit të merrnin rrugën për ndonjë lagje të pasurish, e ndërsa ecnin, para një shtëpije shohin një fëmijë që pastronte dëborën.
- Donald, i thotë i ati, ti e di mirë anglishten, pyete këtë fëmijë se mos duan prindërit t'ua pastrojmë dëborën. Donaldi ngurron, kur papritur fëmija, që dëgjon bisedën e tyre, u afrohet e u thotë shqip:
- Po kam nevojë. Eja e më ndihmoni!
Babai i Donaldit e kuptoi dhe qeshi. Këtu nuk ishte fjala për të punuar e për të fituar ndonjë dollarë, por për solidaritet shqiptar. Ju përveshën oborrit e rrugës para shtëpisë dhe e pastruan. Fëmija ishte Marloni, djali i doktor Dritan Hysit, i cili më pas, si u tha faliminderit iu lut që të shkonte adhe ai bashkë me ta për të fituar diçka për familjen. Donaldi sa herë e kujton këtë episod buzëqesh. Jeta e fëmijëve shqiptarë në emigracion është e bashkëshoqëruar nga peripeci të tilla. Por me kohë gjërat ndryshojnë sepse Amerika është vendi i mundësive dhe i çudirave. E kjo çudi shprehet kështu. Donaldi që ndihmonte babain me lopatë plastike në dëborën e madhe të fundit të vitit 1995 është tani një inxhinjer i zoti e specialist i çmuar me të ardhme. Ndërsa Marloni i vogël sot është biznesmen, ka hapur jo larg vendit ku u takuan atë ditë dimri një lokal të bukur, bufe-restorant dhe e ka pagëzuar me një emër shqiptar: "Apolonia". Aty shkojnë dhe pijnë kafe shqiptarë e amerikane se bashku. Ja kjo është Amerika - thotë babai i Donaldit. - Të merr përdore si një fëmijë, t'i tregon të gjitha shtigjet e mundësive, pastaj të le, e mbase të braktis për të krijuar mundësinë tjetër, që gjithësecili të provojë forcat e veta.
Donaldi u regjistrua në vitin e dytë të Hight School në West Roxbury.
Fillimisht për të përballuar shpenzimet familiare u detyrua që të nisë një punë në supermarketin Rosh Brothers me orë të reduktuara. Mirëpo prindërit e tij, me merakun se djali nuk do të kishte mundësintë të shkëlqente ashtu si edhe në shkollat e Athinës, i thonë që ta lërë punën. Puna e tij do të ishte vetëm mësimi e shkolla. Duke qenë në gjendje ekonomike të varfër e të pamundur për të paguar shkollimin e lartë, Donaldi duhej të luftonte për të marrë sa më shumë schoolar-shipe, siç i thonë në anglisht ndihmave që u japin studentëve me përparim të mirë.
Donaldi e vlerësoi me seriozitetin e një të rrituri propozimin e prindërve. E pranoi kushtin, madje kurrë, në asnjë rast nuk kërkoi, qoftë dhe një dollar, ndihmë nga familja. Tre vitet e High School-it për të ishin përkushtim. I vuri vetes detyrë të mësonte përditë. Asnjë mësim nuk duhej nënvleftësuar.
Ai kishte disavantazhin se kishte një vit në shkollën greke dhe ky vit i parë nuk kishte kurr fare pikë që mund të mblidhej në rezultatin përfundimtar të katër vjetëve. Pra ai duhej që këtë disavantazh ta mbulonte nëpërmjet marrjes së vlerësimeve maksimale. Në vitin e dytë ishte një nxënës normal, por në të tretin nis përparimi dhe përsëritja e sukseseve të Athinës. Merr diploma vlerësimi për thuaj të gjitha lëndët. I japin dhe dy medalje, një prej të cilave ka në reliev fytyrën e Franklinit. Madje e caktojnë, ashtu si dikur në Shqipëri dhe në Athinë, që të përkujdesej për nxënësit më të dobët nëpërmjet marrjes në patronazh. Kështu Donaldi mori dy nxënës, të cilëve u spjegonte mësimet si të ishte mësuesi i tyre. Në shkollë ai fitoi respektin e të gjithë mësuesëve dhe të nxënësve. Dhe ishte e natyrshme se ai të dilte nxënësi më i mirë i shkollës së tij dhe ndër nxënësit më të mirë të shkollave të Bostonit.
Fotografia e Donaldit u botua në faqen e gazetës "Boston Globe" në vitin 1998 bashkë me nxënësit më të mirë të qytetit ,si krenaria e qytetit për atë vit mësimor. Bashkia e Bostonit çdo vit organizon ndarjen e trofeve mësimore në Citi Hall. Në këtë ceremoni Donaldi e mori kupën vlerësuese nga dora e Kryetarit të Bashkisë së Bostonit Tomas Menini, moment që u fiksua në fotografi. Por trofeja më e madhe për Donaldin do të ishte fitimi i katër viteve studime falas në Boston University. E kjo është një gjë e madhe për një familje emigrantësh shqiptarë, që kishin jo më shumë se tre vjet në Amerikë.
Karakteristikë e Donaldit gjithnjë ka qenë të qenit modest. Nuk e vlerëson vetveten të jashzakonshëm, përkundrazi nga më të zakonshmit madje suksesin e konsideron vetëm vullnet, sakrificë e përkushtim. Pa këto cilësi nuk mund të arrihet kurrgjë. Njeriu i ditur, specialisti, shkencëtari nuk kanë lindur e nuk krijohen me një ditë. Janë shumë ditë e netë, muaj e vite të mbledhura së bashku, si copëzat e një mozaiku, që e bëjnë njeriun personalitet në fushën e tij.
Thjeshtësia është premisa që të shtyn të gërmosh në fushat e dijeve, në kërkim për të mësuar gjëra që ende e pafundësisisht nuk i di njeriu me natyrë studioze. Njeriu kurrë nuk është i ditur sepse të fshehtat e shkencës janë të pafundme.

Si i zuri studenti dy miq nga Kosova

Në vitin 1998 babai i Donaldit që kishte lidhjet e veta me veprimtarë nga Kosova, merr në shtëpinë e tij delegacionin kosovar që vinte në Kongresin 8-të Botëror të Infektologeve, që zhvillohej në Boston. Ata thjeshtë ishin interesuar për një hotel, por babai i Donaldit kurrësesi nuk kishte pranuar një zgjidhje të tillë. Për delegacionin e Kosovës do të ishte rezidencë shtëpia e tij, paçka se me qera dhe e vogël, por gjithësesi ishte shtëpi shqiptare. Për Donaldin dhe Denisën njohja me dy intelektualët shqiptarë të Kosovës ishte një rast i veçantë dhe pse jo i lumtur.
Kishin dëgjuar për Kosovën, madje kish edhe njerëz në shtypin shqiptar, që teorizonin për ndryshimet kolosale në mes të shqiptarëve të Shqipërisë e atyre të Kosovës. Donaldi konstatoi nga njohja me Profesor Kajmak Gazidedën dhe doktor Ilir Tolaj, se jo vetëm që nuk kishte kurrfarë dallimi, por përkundrazi një afri të jashzakonshme si të ishin të një familje.
Duke e pyetur babain e Donaldit, shkrimtarin Kolec Traboini se si i erdhi rasti për të bërë strehë shtëpinë e tij për delegacionin e mjekëve nga Kosova, kur në Boston kishte shqiptaro-amerikanë në gjendje shumë më të mirë ekonomike se një emigrant 3 vjeçar në Amerikë, ai thotë se e-maili që i kishte dërguar Selim Qazim Tolaj nga Sllovenia, ishte si një dhuratë prej zotit. Kjo edhe për faktin se Koleci e ka patur babain e vet mësues të gjuhës shqipe në Prizren në vitin 1911.
I ishte përgjigjur menjëherë Selimit se i priste mjekët nga Kosova në shtëpinë e tij. Edhe pse ishte ngushtë, të ishin të sigurtë se do ta ndjenin veten në Boston si në Prishtinë. E kështu ndodhi. Madje kur erdhën në atë apartament të vogël (tani familja Traboini ka shtëpinë e vet tre katëshe të marrë me kredi), Profesor Kajmaku dhe Doktor Iliri ishin gjendur vërtetë në një mjedis të ngrohtë dhe në ballë të shtëpisë kishin parë fotografinë me ngjyra të Adem Jasharit, që kishte veç një muaj që ishte vetmohuar në emër të lirisë së Kosovës. I ndjeri Profesor Kajmaku është ndalur para fotografisë, e ka soditur gjatë dhe pastaj, si kishte thënë se e shihte për herë të parë atë foto, kishte shtuar fjalët: "po e ndjej veten si në Kosovë".
Për shtatë ditë që qëndruan në Boston në shtëpinë e tij, Donaldi i shoqëroi me makinë për të parë qytetin, i çoi në Kishën e Shën Gjergjit të Fan Nolit, në takimin me At Arthur Liolinin dhe zuri me të dy intelektualët kosovarë një miqësi të paharruar. Motra e Donaldit, Denisa do t'i shoqëronte të dy intelektualët e Kosovës tek patrioti Athony Athanas, që do t'u shtronte një drekë me respekt të jashtëzakonshëm për shqiptarët e Kosovës. Babai i Donaldit u bëri fotografi të shumta madje edhe një film rreth 20 minuta pa harruar të shtypte një buletin të posaçëm për këtë delegacion, duke e shpërndarë në tri kishat shqiptare në South Boston.
Koleci nuk mund të mbajë brenda vetes një ngjarje të dhimbëshme që ndodhi ato ditë: Në Kishën e Shën Trinisë, Kolec Traboinit i ishte afruar shqiptaro-amerikani Xhon Josef, me origjinë nga Korça e i kishte thënë se donte t'i takonte kosovarët dhe do t'u jepte si dhuratë 200 dollarë. E kështu u la që do të bashkoheshin ndonjë ditë për të pirë bashkë një kafe ku do t'ua bënte edhe dhuratën.
Po kjo kafe nuk u pi kurrë. Dy ditë pasi që mjekët nga Kosova kishin ardhur në Boston, i miri Xhon Jozef kishte ndërruar jetë, çfarë krijoj pikëllim për tërë komunitetin shqiptar të Bostonit.
Një lajm të tillë të hidhur do të merrej vite më pas edhe për Profesorin Kajmak Gazideda që ndërroi jetë në Prishtinë, e që familjes Traboini në Boston u solli dhembje e pikëllim. Pak muaj më parë nga Konektikati, në familjen Traboini telefonoi e shoqja Flora dhe vajzat Albana e Dardana. Ishin biseda ngushëlluese për dhembjen që ende qëndron në zemrat e familjarëve, të afërmeve e miqëve për profesorin e paharruar. Ndërsa për Doktor Ilir Tolajn, Donaldi ka njoftimin se pa ju ndarë mjeksisë ka nisur udhën e veprimtarisë politike duke krijuar një parti të re në Kosovë. Donaldi ëndërron që një ditë të shkojë e ta shohë Kosovën, se sidoqoftë e ka një mik në Prishtinë.
Në atë kohë të tensionuar për çështjen e Kosovës, Donaldi duke parë propogandën antishqiptare që bëhej në Internet me shpifje historike, shkruan një shkrim të gjatë në anglisht mbi prejardhjen ilire dhe autoktoninë e shqiptarëve në Ballkan, shkrim që u shpërnda nëpër të gjitha faqet e internetit.

Studenti i shkëlqyer në Boston University

Katër vite në Universitetin e Bostonit, në fakultetin e inxhinjerisë elektronike, padyshim që ishin vite me lodhje e përkushtim.
Volumi i jashtëzakonshëm i lëndëve kërkonte studim të përhershëm. Humbja e një ore mësimi t'i sjell pasojat e moskuptimeve varg, prandaj Donaldi u përqëndrua akoma më shumë në mënyrën e tij të veçantë të mësimit, sistematikisht pa nënvleftësuar edhe mësimin më të thjeshtë. Sepse nuk ka mësim të thjeshtë e të vështirë. Ka moskuptim nga shkëputja e vemendjes e krijimi i boshëllëqeve që të çorientojnë. Por kjo nuk do të thotë që të humbësh tërë kohën pas librave se edhe jeta duhet jetuar. Kanë edhe studentët botën e tyre. Diku një mbrëmje-parti me Lida e Valdi Margaritin, Ledina Lopcin, Elton Kurunin, Andi Dhimitrin që ka mbaruar Konservatorin Berkli për muzikë e plot të tjerë. Një turne në Kanada, apo një javë pushimi në Florida - edhe këto janë pjesë e jetës së tyre rinore.
Në një dasëm shqiptarësh në Roslindale, rajon i Bostonit, ku Donaldi ishte ftuar familiarisht, disa të njohur që ishin në një tavolinë afër, merreshin me djalin e vet 10 vjeçar dhe në një rast e pyesin, siç pyesin gjithë prindërit, se çfarë do të bëhesh kur të rritesh. Fëmija hodhi sytë përqark dhe si e ndaloi vështrimin tek Donaldi tha me një zë të prerë: "Si ky!".
Aty në tavolinë qeshën me përzemërsi duke thënë" U bëfsh!", e duke parë nga prindërit e Donaldit me ndjenjë respekti.
Donaldi kish nisur të kuptonte se përparimi e sukseset e tij nuk ishin në anonimitet. Në komunitetin shqiptar, në rajonion e Roslindales por edhe në përgjithësi në Boston kishte tashmë jehonë përparimi i tij, dhe e shihnin këtë përparim si një shembull për fëmijët e tyre.
Gjatë viteve të studimit, Donald Traboini kishte formuar një rreth shumë të mirë shokësh me të cilët formuan shoqatën e studentëve shqiptarë, ku merrnin pjesë aktive studentët Eriola Kruja, Kreshnik Bejko, Artin Spahiu, Adnan Derti, Suela Lika që tani është përkthyese me ushtrinë amerikane në Kosovë e të tjerë.
Në kuadrin e njohjes të studentëve me arritje në fusha të ndryshme të shkencave shoqërore historike, Universiteti i Bostonit kishte një fond që mbulonte shpenzimet për seminare, apo sesione shkencore. Për veprimtarinë e vitit 1999, Donaldi propozon që të ftohej në Universitet shkrimtari arvanitas Aristidh Kola, për t'u mbajtur studentëve shqiptare në ketë universitet disa biseda mbi rrënjët pellazgjike e ilire të shqiptarëve në Ballkan.
Shkrimtari Aristidh Kola e kishte pranuar ofertën për një udhëtim në SHBA në kohën kur universiteti ta shihte të mundëshme. Mirëpo askush nuk e di çfarë realisht ndodh pas kuintave. Lobi grek që ka ndikimn e vet në këtë universitet, mesa duket e nuhati këtë perpjekje te studenteve shqiptare dhe kështu nga zyrat e universitetit u tha se për atë vit do të bëhej vetëm një aktivitet, pra ftesa për arvanitasin e madh do të shtyhej për një kohë tjetër. Donaldin kjo e dëshpëroi, por dëshpërimin më të madh e pësoi kur mori lajmin e hidhur se Aristidh Kola vdiq në rrethana misterioze në prag të vjeshtës së vitit 2000. Për këtë vdekje babai i Donaldit shkroi një shkrim shumë tronditës "Vrasja e dytë e Aristidh Koles" që u botua në gazetën "Dielli" dhe "IIlyria".

Inxhinjeri i ri i "Raytheon" - kompanisë elektronike
ndër më të mëdhatë në botë

Duke ruajtur vazhdimësinë, me studime sistematike, Donald Traboini merr dipllomën universitare duke u cilësuar si një nga studentët më rezultativë e me të ardhme, çfarë ishte një premisë e mirë rekomanduese për sistemimin në ndonjë kompani elektronike.
Megjithatë duhet thënë se koha në të cilën Donaldi e mbaroi universitetin, nuk ishte më e përshtatshmja. Ngjarjet e 11 shtatorit 2001 do të sillnin një gjendje kolapsi për shumë kompani duke përfshirë ato elektronike. Herë pas here njoftoheshin mbyllje apo kufizim të veprimtarisë së tyre, çfarë për Donaldin ishte sfidë shumë më e madhe se sa tërë vitet e studimeve. E megjithatë pas disa aplikimeve në institucione e ndërmarrje të ndryshme, kompania "Raytheon" e thërret dhe pasi e teston, duke parë edhe rezultatet e studimeve, vendos ta marrë në punë.
Kështu Donaldi filloi punën si inxhinjer elektronik në moshën 22 vjeçare. Kompania bëri edhe disa shkurtime në efektivin e saj, por megjithatë duke parë perspektivën e tij, Donaldin e mbajti. Madje e futi në një kurs special që ai e përfundoi me sukses. Donaldi ka sadifaksionin të jetë shqiptari i dytë i punësuar në këtë kompani të vjetër. Deri tani vonë aty ka punuar një inxhinier shqiptaro-amerikan, që konsiderohej veterani i "Raytheonit", një nga kompanitë elektronikë të sofistikuara ndër më të mëdhatë në Amerikë dhe në botë, e me degë të shtrira në Europë e gjetkë.
Se çfarë është "Raytheon" në Amerikë mjafton të sjellim shembullin se në fillim të luftës në Irak, gazetat amerikane shkruanin se drejtuesit e specialistët e kësaj kompanie ishin në ankth sepse në luftë do të testoheshin pajisjet e saj elektronike të raketave "Patriot". Por fusha e prodhimit te "Raytheonit" është e gjërë dhe e pafund, që nga avionet e raketat deri tek radarët e nëndetëset. Por mbase nuk është vendi këtu të flasim për këtë temë, për të mos hyrë në sekretet e teknologjisë së sofistikuar.

Një herë në këtë kompani kishte ardhë një ekip shqiptar i Ministrisë së Mbrojtjes. Donaldi që e mori vesh këtë njoftim, (ishte mesa duket ndonjë tentativë për kontratë biznesi), shpresoi pra që marrvëshja të arrihej, çfare do t'i krijonte mundësi që bashkë me ekipet e "Raytheonit" të shkonte dhe ai në Shqipëri për zbatimin e kontratave. Ishte një rast i mirë që ai të shkonte në Atdhe si specialist. E kishte dëshirë këtë kontribut. E gjithashtu do të kishte rastin të kthehej sërisht në ato rrugë, në ato sheshe e në atë shtëpi të fëmijërisë së tij, që nuk e ka parë që nga viti 1993. Mirëpo kjo nuk ndodhi dhe gjasat janë që kontrata u firmos me ndonjë kompani tjetër rivale andej nga Detroiti a Michigani.
Donaldi, që këto ditë ka shkuar në Florida, ku do të punojë disa muaj në filialin e atjeshëm, shprehet se ai gjithesesi shpreson se zyrtarët shqiptarë do të bëjnë në të ardhmen ndonjë kontratë me kompaninë me emër në botë "Raytheon", e kontributi i tij për Shqipërinë nuk do të mungojë.

Ndërsa motra e tij Denisa, që ka mbaruar studimet e Clark University në Worcester, (ku jep kontribut me schoolar-shipe për shqiptarët shqiptaro-amerikani i mirënjohur Peter Cole, me të cilin Denisa ka një fotografi të botuar në gazetën Illyria), ishte në Shqipëri verën e vitit të kaluar dhe qëndroi një javë në Shkodër e Tiranë. Shëtiti nëpër të gjitha vendet e fëmijërisë.

Madje ngasja e çoi dhe në Greqi të shihte njerëzit dhe shtëpizën e vjetër prej qerpiçi të ëndrrave të dikurshme si fëmijë emigrantësh. Shkoi tek Platia e Kesarianise, u takua me pronaren e restorantit, ku prindët e saj punonin e rropateshin dymbëdhjetë orë në ditë (nënës së saj Liliana desh iu paralizuan duart), e çuditërisht pronarja Zoi e njohu edhe pse kishin kaluar aq vite nga koha kur i zbonte nga lokali, e si pasojë me vëllain Donaldin i ngrysnin netët plot drithërime në vetmi.

Denisa kishte nevojë t'i kthehej atyre kujtimeve për të ndjerë vërtetë mrekullinë e atij vendi që quhet Amerikë dhe që e transformoi jetën e saj. Pas mbarimit të Universitetit ka filluar punën në një zyrë avokature, me shpresë që të vazhdojë studimet për avokaturë, çfarë është shumë e vështirë, sigurisht, por të rinjtë shqiptarë në botë gjithmonë janë shfaqur me virtutin e guximit, prandaj dhe shkëlqejnë si në universitetet e Amerikës, Europës e kudo në botë.

Shqipëria kurrë nuk duhet të harrojë se nëpër botë ka një potencial të jashtëzakonshëm intelektual. Ka këta bijë emigrantësh që shkëlqejnë...
Dashtë Zoti, që si baticat që i risjellin ujrat brigjeve, t'i kthehet prapë Atdheut ky brez rinor me dije të pafundme e energji të pashtershme.

Shkurt 2004

"Illyria"- Albanian - American Newspaper, New York
Nr. 1316 & 1317, 13-15 & 17-19 February 2004

-- Më tepër tek www.traboini.com