T’i ikësh "Lindjes" nga Shkodra

Piktori Sytki Brahimi në vitet pas ’90-ës ndieu peshën e izolimit të dekadave dhe shkollës shqiptare të pikturës që më së shumti i përkiste Lindjes. Ç’do të ndodhte me “artistin e së kuqes”, kur ekspozoi për herë të parë në Perëndim? Reaksioni i Brahimit për dëbimin e komplekseve të një piktori lindor dhe zgjedhja për të jetuar e krijuar larg qendrës, në qytetin e tij Shkodër.

Të nisesh nga Shkodra në Perëndim me një tufë tablosh në sqetull, që në Shqipëri të janë dukur shumë të mira, mund t’i ketë ndodhur jo vetëm Sytki Brahimit. Dhe kur arrin në një qytet të ftohtë austriak si Klagenfurti, në një galeri plot dritë, atmosferë dhe luks, qëllon t’i heqësh punët nga muri. Ato që të ishin dukur aq të mira. “I refuzon muri, e jo më ti.” Kështu është ndier piktori Sytki Brahimi, në ekspozitën e parë personale në Austri, në vitin 1996. Historinë më sipër ai na e tregon për të argumentuar se si ishte përballja e parë me Perëndimin e një artisti të shkollës së Lindjes.

Si mund të hyjë një artist shqiptar në rrjedhën e artit bashkëkohor, kur muzetë dhe kryeveprat e artit botëror deri në vitin ’90 i ka parë vetëm në libra? Kur epoka që derdhej para kësaj ishte kundër estetikës dhe modeleve të artit modern, kur virusi i realizmit socialist, u mor nga rusët, dhe më pas ky “privilegj” u izolua? “Kurioziteti i parë i perëndimorëve për një artist nga Lindja, shembet menjëherë dhe je përballë një shije tjetër. Eshtë e vështirë, sepse klienti jep e merr me pikturën, e nëse edhe ajo e luan këtë rol, atëherë ata e blejnë. Ekzotika është momentale dhe humbet shpejt. Kurioziteti merr fund dhe ndien se duhet të ndjekësh rrjedhat e artit bashkëkohor.”

Për piktorin 52-vjeçar, që së fundmi ekspozon në Qendrën Kulturore “Lindart”, t’i ikësh shkollës së Lindjes, s’do të thotë ta mohosh atë, por të krijosh një tjetër pikënisje, një kërkesë rigorozisht brenda vetes. Të kërkosh të hysh në rrjedhën bashkëkohore apo të kapësh kohën e humbur, sfidë që ka kryqëzuar jo pak artistë shqiptarë, ekziston edhe rreziku i konformizmit apo plagjiaturës.

Piktori shkodran jo rrallë herë është ndeshur me përçmimin që perëndimorët, ose më saktë austriakët, mes të cilëve ka ekspozuar disa herë, i bëjnë artit që vjen nga Lindja, kryesisht nga Ballkani, ku artisti është e vështirë të jetë cilësor. Madje kur e marrin vesh se vjen nga një prej vendeve të tij, i kanë treguar me dorë edhe galeri të veçanta ku ekspozojnë piktorë nga Ballkani. Megjithatë Sytki Brahimi në këto vende ka lëvizur me motivet shqiptare, motive të traditës së jetesës dhe ato historike, por në një frymë ku dominon e kuqja dhe forma është lehtësuar, duke deheroizuar subjektet, njeriun, peizazhin.

Ai jeton në Shkodër dhe fjala bie në një tablo me titull “Rruga për në kala” motivi tradicional nuk do të thotë të shohësh qartë vizualisht një rrugë dhe një kala. Në këtë rast kanonet e traditës thyhen në memorien dhe përjetimin individual të artistit përballë kalasë. Këtë gjë Brahimi e bën me një lloj vetëdije, sepse siç edhe thotë “publiku nuk pëlqen t’i lexojë të gjitha para një pikture, si para një romani”. Në ciklin e stinëve të vitit, të cilat Brahimi i ka ekspozuar në “Lindart” ndodh që e verdha e stinës së verës ndër pemë, është kaq e forë sa mund të ndiesh diell të nxehtë në kokë.

Ai përdor me densitet, veçanërisht ngjyrën e kuqe, dhe përgjithësisht ngjyrat e forta. Eshtë quajtur “piktor i së kuqes”, një ngjyrë që për të është “instiktive, plotësuese”. Megjithatë “motivet e mia janë krejtësisht shqiptare”, - thotë Brahimi. “Të akumulosh traditën e artit botëror dhe shqiptar është thjesht nevojë, kulturë. Ndërsa të kërkosh rrugë të reja në art, ku suksesi është gjithmonë i dyshimtë, është krejt normale për çdo artist.”

Kokë e madhe
“Kthim”, e ka quajtur Sytki Brahimi ekspozitën që ka hapur në Tiranë, pas disa vitesh udhëtim në vende të ndryshme. Janë 22 piktura në vaj, ku e vetmja gjë që nuk shkon qysh në vështrimin e parë janë kornizat. Ato gjithmonë kushtojnë dhe shpesh tabloja humbet apo fiton për shkak të tyre. Një cikël interesant ndër tablotë e vajit, me një të kuqe të pakursyer, është cikli “Kokat”, që nisin disi figurative dhe abstragohen natyrshëm. Në vitin ’96 kur ekspozon për herë të parë në Galerinë Kombëtare të Arteve, mes të tjerash kishte edhe tablonë e një koke të madhe. Brahimi e ka zhvilluar më tej “gjetjen” dhe tani kemi përballë serinë e “kokave të mëdha”. “Rreth kokës sillen të gjitha: politika, ekonomia, arti, pasionet e mira e të mbrapshta. Rreth saj koncentrohet gjithë ajo që ka shkuar dhe gjithë ajo që ka për të ardhur, ajo që duket se jashtmi dhe ajo që sillet së brendshmi, dy gjendje që bien në kundërshtim.” Ky është shpjegimi filozofik i Brahimit për ciklin e kokave që nuk mbyllet me kaq, pasi edhe rruga për tek njeriu, sipas piktorit shkodran, mbetet gjithmonë e hapur.

Pa Tiranën
Sytki Brahimi është lloji i artistit që nuk ka parë shumë libra arti dhe nuk ka pasur ndonjëherë ndonjë idhull, sepse i është frikësuar konformizmit. Ai beson se artisti është i vetëdijshëm për artin që bën, si kur krijon për të mbijetuar dhe këtu hyn shumica e artistëve, ashtu edhe kur zgjedh rrugën më të vështirë. Kjo e dyta s’pyet në jeton në Shkodër apo Tiranë, në krijon në mirëqënie apo mbijetesë.
I lindur në Shkodër në vitin 1951, Brahimi ndoqi studimet në Institutin e Lartë të Arteve, me pedagogë Sali Shijakun, Niko Progrin, Danish Jukniun, Maks Velon. Me përfundimin e studimeve në vitin ’76 kthehet përfundimisht në qytetin e tij ku jeton sot e kësaj dite. Megjithëse qendra, në këtë rast Tirana, për një artist është aty ku janë institucionet, ku janë edhe shanset më të mëdha, Sytki Brahimi nuk preferon qendrën. Nuk i pëlqen zhurma. Pastaj, për të ka rëndësi të ketë zhurmë së brendshmi. “Tirana është në proces dhe të gjithë mendojnë dhe duan të jetojnë brenda këtij procesi. Por me qendrën mund të komunikosh edhe pse je larg saj.”

Vetëm një rebel
Sytki Brahimi është edukuar në një shkollë të mesme të rreptë ku edhe fitoi tërheqjen prej ngjyrave, të cilat nuk janë të përfshira në spektrin normal të ngjyrave. Duke i mbetur besnik “mollës së ndalueme” të kujtimeve të fëmijërisë së tij, e cila ishte edhe dashuria e tij e parë, ai nuk dëshiron të bëhet i modës. Nuk është rebel, por është i kënaqur nëse pikturat shprehin rebelim me anë të prekjes së penelit të tij, me anë të paqëndrueshmërisë së linjës dhe shprehjes së një ngjyre.

Ai beson në pikturën e tij pasi e di që ato kanë shumë për të shprehur. Sipas mendimit të tij, piktorët janë mjeshtra, që kanë aftësi të shprehin e të prekin ndjenjat më të thella. Ai është i kënaqur me aftësinë e tij për të krijuar harmoni, të paqëndrueshme dhe të balancuar, një harmoni meditative brenda universit të tij. Sytki Brahimi është një rebel dhe vetëm një rebel!