Ndeshja në mes civilizimeve

Fundi i shek XX, dhe fillimi i shekullti të ri (XXI) ka sfidaur botën në shumë aspkekte. Tashmë natyra e konflikteve dhe e rreziqeve nga shumë analistë mund të zhvendoset në rrafshet kulturore dhe civilizuese, si përcaktuese të shumë politikave globale, prandaj edhe të ridefinimit të strategjive, intresave të kombeve të mëdha. Sidomos kjo është theksuar në përmasa globale kur ndodhi tragjedia e 11 Shtatorit që deshëm s’deshëm ta pranojmë e ndryshojë klimën kulturoro-politike dhe kështu vetë alenacat e mundëshme në të ardhëmen. Në këto kontekste pak a shumë sot janë orjentimet politike globale. Kështu që sot shumë shkencëtarë mendojnë bazat e një konflikti në këtë botë të re nuk janë më të natyrave ideologjike ose ekonomike.

Prandaj thyrja më e madhe njerzore dhe baza dominuese e konflikteve do të jenë kulturore-civilizuese. Shtetet nacionale do të mbeten aktorët me të rëndesishmet në ridefinimin marrëdhenieve botërore, prandaj konfliktet në esnecë do të jenë dhe janë të fokusuara në parim në politiken globale: në mes shteteve dhe grupeve që janë të ndryshëm në pikëpamje civilizuese (këtu mund të ilustrojmë konfliktin Izraelit dhe grupe terroriste si psh. Hamas, disa shtete ne Afrikë psh. Algjeria dhe grupe radikale ekstremiste, SHBA dhe grupet terroriste, Rusia më Çeçeninë etj).

Nga kjo rrjedhë e zhvillimeve politike globale ka arrdhur si rrjedhojë teza e shumfolur se konfliktet e ardhëshme do jenë të përmasave civilizuese, që nis në verën 1993, kur Samuel P. Huntington (prof. i Universitetin të Harvardit) shtron pikëpamjet për të ardhmen e konflikteve në botë, që sipas tij do të jenë pikërisht në ndeshjen e civilizimeve (The Clash of Civlizations). Kjo teori në fillim u duk absurde, autori duke u quajt edhe nacist, por, pas 11 shtatorit 2001, pas akteve terroriste në Shtetet e Bashkuara te Amerikës, fillojë të rindezet duke u konsideruar reale, dhe autori një lloj “profeti”, kështu që sot shume njerëz në gjithë botën besojnë në këtë teori dhe e marrin shumë me rëndesi, në definimin e politikave të ardhëshme. Ndërkaq për ne shqiptarët konsiderojë se kjo do të ketë një imperativ, jo vetëm pse edhe ne si shoqëri jemi në këtë pikë të ndeshjës, por edhe për faktin se jemi shumë jounik në këtë aspekt.

Pas Luftes së Ftohtë, thotë Huntington, politika ndërkomëtare e Perëndimit përqendron në rishikmin e politikave në themel mes civilizimit përendimor dhe jo-perëndimor, duke dhënë njëkohësisht edhe shumë argumente. Huntington e spjegon termin Civilizim: fshatra, regjione, grupe etnike, nacionalitete, grupe fetare, të gjitha kanë kulturë që reprezentohet në nivele të ndryshme. Kultura në një fshati në Jug të Italisë ndryshon nga një fshat në Italinë e Veriut, por të dyjat e kan të përbashket kulturen Italiane dhe dallohen nga fshatrat gjermane. Civilizimi është kulturë e përbashkët, që shenjohet në segmente të veçanta, por që ndërlidhen me diçka të përbashkët. Çka mund të themi në në këtë kontekst për relaitetin shqiptar, sa kanë të përbashkët një fshat në dukagjin më një në karadak, dhe këto së bashku më një fshat në jug të Shqiprisë. Pyetja tjeter për ne shqiptaret është se ku po mbetemi ne? Një fshat në Kosovë nuk ka shumë të përbashkët me ndonje fshat në Itali apo në Gjermani. Por në anën tjeter nuk ka as shumë të përbashkët me ndonje fashat në botën arabe.

Shoqerit evropiane në anën tjeter dallojnë shumë nga kultura Arabe ose Kineze, në të gjitha sferat, sin ë botekuptim, në mendësi, në kulturë, në veshje... Kështu që del përfundimi se Arabet, Kinezet dhe Perëndimi nuk janë pjesë e ndonjë kulturë te përbashkt (bashkohore). Një civilizim është grupi kulturorë më i madh dhe identiteti i njerzve dhe nivelet kulturore janë ato se e ndan njerzimin nga kafshet. Është e dalluar nga dy objekte elementare si gjuha, historia, feja, traditat, institucionet dher nga vet-identiteti i njerzëve.

Njerzit kanë nivele të identitetit të ndryshme: një qytetar i Romës e definon vetveten nga niveleve si Romas, Italian, Katolik, i Krishterë, Evropian, dhe Perëndimor. Civilizimi ku ai është niveli me i madh i identifikimit me ku ai menjeherë identifikohet dhe dallohen në shumë pika që përbëjnë identitetin e përgjithshëm nga psh. ai ne Indonezi.

Civilizimi mund të jetë një numër i madh i njerzëve ose një numër i vogël, që kanë shenja të përbashkëta. Një civilizim mund të ketë shumë shtete në vete, siç p.sh. Perëndimi, Amerika Latine dhe civilizimi Arab ose vetëm një civilizimi, siç është rasti me japonezët, që në vetvete përfaqsojnë një specifitet, e që të gjithë ne vetë përfaqësojnë dicka të veçantë. Civilizimi perëndimor ka dy variante të mëdha që përfaqësohen përmes Evropës dhe Amerikës Veriore, pastaj sipas autorit dhe Islami i ka gjithashtu vendet ku shenjohen pika të njëjta civilizuese, që janë Arabia, Turqia dhe Malajzia. Në këtë kontekst shtrohet pra pyetja për ne shqiptarët apo kosovarët, çfarë identiteti kemi, cilat janë shenjat tona dalluese, po njëkohësisht cilat janë sferat që determinojne civilizimin që na identifikon, cilës rrugë po ecim, çfarë standardesh po promovojmë, për të ardhur atëherë që të dalim tek çështja globale: cilit civilizim i takojmë? Civilizimit Perëndimor, atij Islam apo do ta krijojmë një tjetër ashtu siç është rasti specific me Japoninë? Në jetën poltike, publike dhe kulturore shqiptare tentohet të paraqitet një qytetrim dhe civilizim perëndimor, por shpeshhere me vetëdije apo pa të në jemi jo koshient me atë që e kërkojmë dhe në atë me të cilin jetojmë.

Problemi i identitetve civilizuese është një problem shumë i madh në botë sot, por ne shqiptaret, për arsyë tepër të ulta dhe në emër të një proklamimi më së naiv e anashkalojmë këtë dhe fare nuk debatojmë. Kjo mund të jetë gjëja më e rendësishme e shqiptarve, që të identifikohem dhe te drejtohem në atë civilizim siç duhet.

Një gjë është me rendësishme, a do të ndeshën civilizimet, dhe në çfarë niveli do të dijnë shqiptarët të gjenden në këtë përthyrje? Duke u nisur nga kjo tezë, studiuesi Samuel P. Huntington thotë se bota është dhe do te jetë e ndarë mbese gjashtë ose tetë civilizime të mëdha. Ato janë: Perëndimi, Kinezet, Japonezët, Islami, Hindutë, Slav-otrodoksët, Latino-Amerikanët dhe mundësisht civilizimi Afrikan. Ka shumë dallime në mes këtyre civilizimeve dhe nuk janë vetëm të verteta, por bazë në zvillimet e mëtutjeshme. Ato janë të ndryshme prej historisë, gjuhës, kulturës, traditave, dhe më e rëndesishmja nga feja. Njerëzit nga civilizimet të ndryshme nuk i shofin njejtë relacionet mes Zotit dhe njeriut, individit dhe grupit, qytetarit dhe shtetit, prindit dhe fëmijut, burrit dhe gruas, drejtës dhe përgjigjësisë, lirisë dhe autokracisë, njejtësisë dhe hierarkisë.

Bota është duke u zvogëluar dhe kontaktet mes civilizimeve të ndryshme vetem po rriten, dhe kjo e sheh realitetin, si dhe dallimet mes civilizimeve më të theksuara se më parë.

Proceset moderne dhe ndryshimet sociale në botë janë duke i ndarë njerzit dhe civilizimet, në përmasa që vetmë para pak viteve as që kanë mundër të imagjinohen.
Në rreziqet e konflikteve mes civilizimeve, studijuesi Huntigton shtron problemin dhe pyetjën: çka je, si dhe kush je ti? Prandaj kjo në një farë mënyre duhet të konceptohet si diçka që e kemi prandaj edhe nuk mundem ta ndryshojmë. Ky autor shtron pikëpamjen se globalizmi ekonomik është duke ngritur, kështu që edhe feja I lidh civilizimet në ekonomi.

Pra e shohim botën pas 11 shtatorit 2001, lufta mes Perëndimit dhe terrorizmit ose më mirë te them në këtë rast, lufta mes civilizimit perëndimor dhe atij lindor. E shohim luften kundër terrorizmit në Afganistan, Irak dhe shumë e mundshme në Iran, Siri dhe në Arabin Saudite gjë qe lenë shumë të hamendemi në tezën e sigurtë të Hantigtonit për ndeshjën e civilizimeve. Po që se nuk kemi shume euforizëm dhe emocione këtë lehtë mund ta kuptojmë si një fillim të ndeshjës civilizimeve, të cilin në mënyrë profetike na ka sugjeruar mendimtari Hantigton.

Pyetja tjeter për ne shqiptaret është se ku po mbetemi ne në këto përthyrje dhe në këtë ndeshje? Cili është identiteti ynë, cilit civilizim do i përkasim?
Shumica e shqiptarve sot bëjne përpjekje te hyjmë në civilizmin perëndimor, duke e dëshmuar këtë shpeshherë me nervozizëm, por në anen tjeter janë disa që veprojnë të kundertën, por edhe është një që qytetrimin shqiptar nuk e ka të qartë. Ndoshta perfundimisht ka ardhur koha qe të vendosim për të ardhmën tonë civilizuese. Të vendosim për identitetin tonë, fenë tonë, gjuhën, kulturën, traditat dhe në fund civilizimin tonë, duke u ndërlidhë me permëndimin jo vetmë teorikisht, por edhe praktikisht. Ne jemi Evropë gjeografikisht, por duhet dhe do të jemi edhe shpirtërisht dhe mendërisht.