A funksionon e majta politike në traditën shqiptare?

Mentaliteti i një populli e përcakton të shumtën e herave edhe politiken udhëheqse, modelet qeverisëse, sistemet poltike-ideologjike. Kjo çështje ndërlidhet pashmangshmërisht me kontekstin e përgjithshëm të kombit të caktuar, traditën dhe synimet e tij, që në dimensionet tona nacionale, na ndërlidhin me një autokracizëm, të shtresuar së pari në familje, pastaj të bartur edhe në rrafshe të larta politike e qeverisëse. Për realitetin shqiptar në tërësi, kjo do të thotë se modelet qeverisëse, kanë një traditë, të cilën duhet ta avancojme, në të mirë të proceseve të përgjithëshme, traditë që mbështetet në kode popullore, në traditën e principatave.

Ndërkaq në aspektin universal, kemi shembuj dhe modele të shumta që na dëshmojnë politikën e djathtë si një model të veçantë dhe që bën jetën e vet në një komb, që nënkuton drejtpërdrejtë një ndërlidhje të fuqishme të një popull apo kombi (shteti) me tradita të forta aristokrate si p.sh. këto poltika i kemi të sforcuara në shtetet si Anglia e Gjermania, madje edhe SHBA–të. Te këto kombe vërehet qartë se qevrisja e majtë nuk mund te funkcionojë, përveç në udhëheqjën e partive të djathta, që përqëndrohet ne përmasa të mëdha në sistemet kapitaliste (p.sh. ideologji konservative dhe liberale), por që modele dhe si sferë e popullit ka edhe dimensione psikologjike, që siç thamë ndërlidhen me traditën aristokrate të kaluarës, dhe të mbajtjës së privilegjeve të tilla.

Kur shteti është i udhëhequr nga ideologjitë me koncepte të majta, që në politikat e tyra synojne shtetin social, populli (kombi) i mësuar dhe i formuar mbi principe të gjata dhe me gjenerata të shumta, nuk mund t’iu përballojë ndryshimeve të mëdha. Kjo don të thotë se shteti, i udhëhequr me gjenerata të tëra në politikë të djathtë, qoftë kjo edhe vetëm si kulturë nacionale, nuk mund t’i përballojë ndryshimet që rezultojnë nga politikat e ndryshuara të përqëndruara nga e majta.

Sepse kjo ideologji, nëpër kohë të ndryshme, fillon të formësohet si kulturë, mentalitet, menyrë e të menduarit, një menyrë e jetesës, një ideal shtetëror, një përcaktim në poltikat globale dhe problemet që paraqesin marrëdhëniet e politikave botërore etj.
Ndodh shpesherë në kombet e mëdha apo edhe të vogëla, bëhen transforime të pushtetit, që shfaqet si pasojë e kërkesave për transformime, dhe kërkimit të risive, ashtu siç mund të ndodh tek njeriu, i cili si individ, nuk është kurrë i kënaqur me atë që ka, prandaj dëshiron të ndryshojë realitetin, gjendjen e tij. Një ndërrim dhe transformim i madh, në aspektin e politikës globale, ndodhi tek gjermanët, që kanë tradita aristokrate dhe si e tillë është udhëhequr me dekada të tëra nga parti të djathta, ku edhe kombi arriti reputacion ndërkombëtar dhe u shënuan kthesa të mëdha; por, atëherë kur populli preferoi ta ndrsyhojë sistemin dhe partia socialdemokrate (e majta udhëheqëse) erdhi në pushtet, që edhe sot udhëheqë, u paraqitën shumë kriza, të cilan mund të shihen në këndvështrimin e humbjës së djathtizmit politik të qeverisjës. Sepse, në fund të fundit, shteti social nuk është në natyrën e kombit gjerman, dhe si i tillë është i paqëndrueshëm.
Por tashmë populli shpejt e kuptoi se më mirë ka qenë modeli i poltikës djathtiste, që psikologjikisht domethënë, populli aty e ndjen veten më mire, e sheh vetvetën dhe të ardhmen e tij.
Një shembull ilustrativ në përsiatjet tona paraqet edhe modeli i qeverisjës në një shtet skandinav, siç është Suedia, ku revolta të ndryshme kundër mbretërisë dhe aristokrateve kanë filluar në shek. XIX, që rezultuan më thellimin e poltikës sociale në qeverisje, që si system sot funksion shumë fuqishëm dhe me rezultate të kënaqëshme.

Në këtë kontekst mund të shihet edhe një varg shtetesh, që kanë këtë tip sistemi poltik, por që si veçanti mund të shpjegohet edhe në formësimin e mentaliteti dhe kulturës suedeze, e cila parasegjithash është mësuar me dekada të tëra të udhëhiqet nga tipi i demokracisë socialdemokrate (parti e majtë). Në të kundërtën, vërtetohet se ky popull do të kishte shumë vështirë të udhëhiqet nga parti të djathta, që nuk i përgjigjen as psikologjisë, as mentalitetit, as synimeve politike të këtij kombi.

Tradita shqiptare e qeverisjës në kuptimin që i japin sot teoritë e ndryshme, është relativisht e vonë. Kjo ndodh për arsye të pushtimeve të shumta që pati kombi ynë përgjatë rrugëtimeve hisotrike, por shqiptaret në përgjithësi, psikologjikisht kanë një mentalitet dhe kulturë aristokrat. Këto teori mund të evidencohet edhe në shumë luftëra të rezistencës shqiptare, të cilat kryesisht kanë qenë me prejardhje aristokrate, të famljeve me namë. Këtë edhe mund ta vërejmë më saktë në dokumente ndryshme historiografike, por me një rëndësi të veçantë, në tekste të ndryshme te kodifikuara si ligje në librin “Kanuni i Lekë Dukagjinit”, që në të gjitha rrafshet e funksionimit shoqëror e mbithekson pozitën aristokrate të udhëheqjes.

Prandaj, tashmë kur në konstulacionin e forcave poltike që veprojnë në poltikën euro-amerikane, ka shumë modele, tipe të demokracisë, të qeverisjës, është në interes të shqiptarëve të shqyrtojnë edhe alternativat edhe sfidat që dalin nga pranimi, apo mohimi i një sistemi të caktuar poltik. Pas ndryshimeve që ndodhën në rajonin e ballkanit në përgjithësi, edhe në trojet shqiptare kanë filluar të fryejnë erërat e demokracisë euro–amerikane, edhe pse esencialisht konceptet politike të pozicionimit në demokraci të djathtë, apo të majtë nuk njihën shumë, janë në fazën embrionale, por që në interesa afatgjata janë prokalamim i fuqishëm i poltikës nacionale. Por nëse i bëjmë një analzë psikologjike dhe antropologjike fenomentit në fjalë, mund të vlerësojmë se përkundër pranimit absolut të pluralizmit politik, si kusht fundamental të demokracisë, tek ne më funksionalisht mund të udëheqë poltika e djathë, që grupohet rreth koncepteve kapitaliste.

Psikologjikisht edhe në formim, ne jemi shoqëri me mentalitet dhe kulturë aristokrate, prandaj mund të jetë fakt se ndoshta socializmi tek ne nuk funksionon. Këtë fenomen mund të vërjemë në poltikën e shtetit Shqiptar. Edhe pse regjimi komunist ka qenë më se i ashpër, dhe e udhëheqi këtë vend afër pesë dekadave, prapëseprapë klima e përgjithëshme lenë të kuptohet se mentaliteti dhe kultura janë esnecialisht aristokrate. Pra edhe pse socialistat sot e udhëheqin Shqipërinë, ky shtet askund nuk i përngjan një sisitemi socialist apo ideologjie socialiste. Është më shumë kapitalist (i djathtë), ku shfaqen dallime diamteralisht të kundërta në shtresat e shoqërisë, të cilat janë shumë të dalluara, kontrast që nuk i përgjigjet modelit social të shtetit në asnjë mënyrë: të pasur shumë dhe të varfër në ekstrem, ndaj edhe nuk ka balancë, d.m.th. nuk është vend social, që pas një vështrimi të jashtëm në të gjitha aspektet shihet se i ngjan një vendi kapitalist.

Prandaj shtrohet pyetja edhe dilema pse nuk mund të bëhet Shqipëria shtet social?
Sepse kultura e popullit është aq e lashtë dhe nuk e lejon atë, madje mund të jetë edhe se vetë ndoshta politikanët socialistë nuk e njofin, apo nuk duan të sistemojnë ideologjinë socialiste, sipas principeve dhe poltikës së objektivave të tyre. Për realitetet shqiptare kudo, ky është një paradoks i madh. Ndoshta edhe për spektrin poltik në Kosovë mund të jetë i njëjti problem, edhe pse këtu nuk kemi pozicionime të qartë në skenën poltike, ku mund të vërehet një konglomerat idesh dhe konceptesh të asimiluara në partitë poltike.
Por në esencë, poltika e ardhëshme kosovare dhe shqiptare në përgjithësi, duhet të orjentohet të konceptet e djatha qeverisëse. ¨

Kosova e pasluftës, shihet qartë se po zhvillon në përmasa të mëdha kapitalizmin, që është i theksuar, prandaj edhe mund të jetë reale se nuk mund te funksionojë mirë një udhëheqje me sistem me elemente sociale (poltika e majtë) për arsye të mentalitetit dhe kulturës sonë nacionale, e cila esencialisht është kulturë e formësuar mbi principe aristokrate, prandaj edhe e kërkon modelin e politikës djathtiste, sidomos të tipit anglo-amerikan.