HYRJE | HISTORI | LETĖRSI | FOTOGRAFI | LAJME | INFO | RRETH NESH |     FJALA e LIRĖ


Kontakto: [ ] ose [ Kontakti ]

 
  [ Prapa ]


Demokracia dhe ushtrimi i saj nė praktikė

-- nga Edita Kuēi-Ukaj*)

Demokracia ėshtė njė sistem vlerash tė pėrbashkėta, qė intencė tė fundit kanė interesin (tė kuptuar kėtu nga prizmi i qytetarit) pra njė ushtrimin tė pushtetit nepėrmjet qytetarit, nė tė cilin pushtet, kėto vlera tė pėrbashkėta sintetizohen nė tė mirė tė pėrbashkėt, pėr njė jetė mė tė mirė dhe pėr njė shoqėri thelbėsisht demokratike, njė liberalizim tė jetėes, nė tė cilėn shoqėri dominon nė ēdo segment tė jetės liria tė menduarit, liria tė shprehurit, liria e besimit, kėto principe edhe fundamentale tė vlerave qė praktikon demokracia e avancuar e tipit perėndimor. Sė kėndjemi na imponohet pyetja: ēka nėnkupton demokracia, por njė pėrgjegjėsi tė nivelit tė lartė, njė tolerancė tė shkallės sė kėnaqėshme, dhe njė kompromis nė ēėshtje jetike. Pra, pėrgjithėsisht demokarcia ėshtė njė model i qeverisjės, qė pėrfaqėson interesat jetike tė qytetarit, nepėrmjet tė zgjedhurve tė vetė, nė mėnyrė tė drejtėpėrdejtė, pra njė ushtrim tė pushtetit nga populli. Sė kėndejmi, ėshtė me rėndėsi tė tėrhjekim njė paralele nė mes demokracisė tė praktikuar dhe retorikės demokratike (pra kamuflimit nė emėr tė demokracisė, apo sė paku tė mendojmė pėr kėtė fenomen).

Nė princip, shumė vende tė dalura nga monizmi politik dhe monizmi besa edhe intelektual, sikundėr qėndron puna edhe me rajonin tonė, pjesė e sė cilės nė njė formė apo nė njė jetėr jemi edhe ne, flitet shumė pėr demokracinė, por jo thelbėsisht, madje demokracinė e kanė vetėm mbulojė pėr tė fshehur orjentimet politike moniste tė sistemeve tė kaluara, madje nė kėtė kategori hyjnė edhe alamet “intelektualcat”, “patriotat”.
Ngase demokracia, mė shumė se retorikė (model ky komunist) ėshtė praktikė, dhe pikėrisht kjo duhet tė jetė njė mėnyrė pėr tė kuptuar demokracinė nė prizmė tė ushtrimit praktik, prandaj edhe duhet tė kalohet nė veprime praktike, tė operacionalizuara nė jetėn e pėrditėshme, e tė flaket fjalorin sterotip folklorik, tė mbushur pėrplot makropolitikė, duke e fuqizuar nė ēdo aspekt tė organizmit shoqėror, demokracinė praktike.

Pra pėr ata politikanė qė e kanė gojėn pėrplotė me retorikė demokratike (ndėrsa nė veprime dhe nė tė menduar shohim shenjat e restaurimit monist), pėrfundimisht duhet tė kuptojnė kėtė fakt, dhe gjėrat duhet t’i zhvendosin nė praktikė, nė mėnyrė qė proceset jo vetėm poltike tė shkojnė ndryshe, pra nė kahje pozitive. Sė kendejmi, duhet theksuar se vlerėsimet pėr demokracinė nė ushtrimin praktikė, nė dimesnionet shqiptare (mendoj gjithnjė nė Kosovė), janė shumė tė zbehta, sidomos me theksime, nė ato parime fundamentale, tė lartėcekura.

Mbase fushat qė pėrbėjnė pėrditshmėrinė e qytetarit, pėrditshmėri me tė cilėn fillon ditėn: radio, gazeta, deklaratat pompoze poltitike, me premtime megalomane, pastaj takimet e ndryshme shoqėrore, universitet, tė krijojnė njė imazh shumė skeptik pėr demokracinė nė masa, shohim njė jotolerancė, jotelerancė kjo qė e ka bazėn nė veprime tė shumė udhėheqėsve, qė kanė marrė barrėn pėr t’i shpirė pėrpara proceset demokratike, barrė kėtė, pėr cilėn shumė pretendentė nuk kanė kapacitet pėr ta pėrparuar. Ngase, duhet kuptuar se rezultatet demokratike duhet tė jetėsohen nė jetėn e pėrditėshme, e jo nėpėr media, konfernca, mbase edhe institucione, aty ku nė njė formė janė tė “detyruar’ tė sillen si demokratė. Pra tipi i tė mendcuarit monist ekziston, ekzisston edhe nė shumė sfera tė larta.

Nė kėtė kontest ėshtė me rėndėsi tė bėhet njė analizė e parimeve fundmentale tė demokracisė, dhe tė kontekstalizohen nė rrethanat aktuale shqiptare, pa kurfarė paragjykimi, duke flakur njėherė e pėrgjithėmonė tė metėn, qė tė mos mendojmė, se ne jemi shoqėria mė demokratike, por tė pėrpiqemi tė instalojmė njė demokraci perėndimore esencialisht, ngase nė realitetin e pėrditėshėm, gjėrat jo vetėm qė rrjedhin ndryshe, por edhe ka pėrplotė diversitete nė tė gjitha nivelet shoqėrore tė ushtrimit tė pushtetit, nė Institucione, nė shkolla, nė media, nė art, nė universitet, nė rrugė.

Ne mund tė flasim pėr ushtrim tė demokracisė atėherė kur ekziston lira e tė menduarit, kur tė ekziston lira e tė shprehurit ashtu siē mendon ēdo qytetar, pa marrė parasysh se a do i pelqen kėtij apo atij, a do t’i pelqejė dikut apo jo. Dhe ēka ėshtė mė tragjike tė frigohet se a mund tė shantazhohet a jo, a mund tė pėsojė edhe mė keq? Nė disa segmente, sidomos tė pasluftės, ekziston tendenca, qė disa gjėra tė “shenjtėrohen”, pa marrė pparasysh veprimet ndoshta tė dėmėshme, dhe populli tė pėrpijė medoemos kėtė fakt. E ēka mund tė themi nė kėtė kontest pėr demokracinė?

Vlerėsimet reale gjithnjė mbetėn tė zbehta. Prandaj tė gjitha ato forca qofshin politike, qofshin mediale, qofshin intelektuale, duhet tė kėndellėn, nė mėnyrė qė mos tė ikin nga realiteti, mos tė fshehin realitetin, por me energji tė shėndosha dhe duke e vlerėsuar pozitive, tė fillojnė debatin pa paragjykime, pa tema tabu, sepse pėrderisa tė ketė tema tabu edhe shumė procese nė Kosovė do tė mbetėn tabu, apo do tė mbetėn vetėm nė mendjet e dashamirėsve tė mėdhenj tė kombit, e tė cilėt janė tė shumtė, porse janė tė shtėrnguar, qė me dashje apo pa tė, tė jenė pjesė e njė konteksti tė dhunuar intelektual, e besa edhe politik.

Prandaj pėr hirė tė njė tė ardhme vėrtetė demokratike, pėr hirė tė avancimit tė procesve demokratike, procese kėto qė do t’i determiojnė tė gjitha komponentet e rėndėsishme tė shtetėsisė sė Kosovės, ėshtė e domosdoshme qė tė mendohet dhe tė veprohet demokratikisht, nga tė gjithė ata qė kanė marrė kėtė proces nė vete, ndėrsa pėr ata, qė kanė marrė kėtė barrė, dhe qė nė princip, nuk mund tė avancojnė, madje as ta praktikojnė, ngase janė formim tjetėr, ėshtė mė mirė qė tė tėrhjekėn, nė favor tė njė progresi nacional, drejtė rrugės sė integrimve tė Kosovės nė tė gjitha mekanizmat Perėndimorė, rrugė kjo qė do tė shkurtohet, nė qoftė se do tė pėrshpejtohen proceset demokratike.

* Autorja ka pėrfundaur studimet pėr Shkencat pėr Paqe dhe konflikte, dhe tash ndjek studimet pėr Marrėdhėniet ndėrkombėtare, nė Malmo tė Suedisė

Shkoder.net... - Fjala e Lirė | Tė drejtat e rezervuara