Atë Gjergj Fishta nderi i kombit,
edhe i vdekur sfidon të gjallët

-- nga Ndue Bacaj

Kombi shqiptar në të gjithë kapërcyejt e moteve ka lindur bij e bija të cilët i ndriçuan e orientuan rrugën si meteor të pashuar, drejt qëndresës, por shpesh edhe mbijetesës tepër të vështirë, të kohëve të mjegulluara e errësuara si mos më keq nga lakmues e pushtues të afërt apo të largët, të hershëm apo të vonë. Gjithsesi këta Meteor briland të kombit tonë në të shumtën e rasteve i shërbyen jo vetëm bashkatdhetarëve të tyre e trojeve të veta, por shpesh edhe bsahkëqytetarëve të hershëm të Eurpës Plakë e qytetërimit të tyre, që padyshim ishte i njëjtë me atë të Shqiptarisë. Mjerisht këta meteor brilant të kombit tonë shpesh u kërkua të lihen në harresë ose më keq të “injorohen”, duke kërkuar që dritën e tyre të vërtetë ta errësojnë me ca “meteor” fallso që hyqametet dhe pushtetet e dhunshme i importonin ose krijonin, jo për të ndriçuar rrugën e mëtejme të shqiptarisë, por për ta mjegulluar në favor të qorrsokakut që e kishin futur armiqtë e përhershëm qofshin me çertifikatë shqiptare apo të huaj. E natyrisht Meteorët e vërtetë nuk mund të zihen nga ca meteoricë sado të shumtë që mund të prodhojnë një pushtues, shumë pushtues apo sisteme “shoqërore” që kërkuan ti bëjnë gropën shoqërisë e vetë njerëzisë, të cilët përkohësisht u dukën se “shëndritën”, por me “Dritën” e Parë të demokracisë u fashitën.

E kjo fashitje ka 12 vjet që nuk solli pastrimin e mbeturinave të “meteorëve” të rremë, që në fakt me kohë duhej t’u thyej qafa për tu lëshuar vendin Meteorëve të vërtetë, që edhe pse të vdekur fizikisht jo vetëm shëndrisin shumë më shumë, por edhe Sfidojnë dhumin e gjallë të kombit që tashmë edhe pse i rrëzuar disi përtokë me zvarrisje kërkon të pengojë ecjen përpara, drejt ëndrrës sonë të kahershme Europës së qytetëruar perëndimore së cilës i përkasim, me zhvillim, besim e mbi të gjitha qytetërim, për të cilin kanë kontribuar edhe vetë shqiptarët në rrugën e ndriçuar e orientuar të Meteorëve të tyre pa morte, deri sa rron e do të rrojë shqiptaria; kudo në trojet etnike që ja fali Zoti, e përkohësisht ja ka mohuar ropi. E një ndër Meteorët më brilant që lindi kombi jonë në motet e vështira të kapërcyejve të fundit shekullit 19-të e gjysmës së parë të shekullit 20-të është pa as më të voglin dyshim, Nacionalisti, Politikani, Poeti, veprimtari, Diplomati e mbi të gjitha modeli i shqiptarit të vërtetë, që i qëndroi besnik Binomit Fe e Atdhe, Atë Gjergj Fishta.

Veprimtaria e Fishtës ishte një veprimtari e gjithanëshme që totalisht i shërbeu Shqipërisë Etnike jo vetëm në ato kohë të vështira të mbijetesës, por i shërbeu edhe në kohët diçka më moderne sa ai ishte gjallë, e mbi të gjitha i shërbeu edhe i vdekur fizikisht asaj pjese të Shqipërisë që Europa jua kishte “lënë” si eksperiment ta “shkyenin” Qentë e Kuq me emrin e lemerishëm Komunist, e që në analet e politikës njihej si Shqipëria e 1913-ës që i bënte karshillëk vdekjes, vdekjes së kuqe të retushuar e mobiluar si për inatin tonë nga armiqtë tanë të përhershëm, Sllavët të zbritur vonë nga dikur larg nga stepat e Rusisë... E pikërisht pas kësaj gjëme që e zuri të mjerën Shqipëri, Atë Gjergj Fishta ishte “kurbani” më potent që komunistët shqiptarë bënë të qorruar e marruar nga dashnia që i kishte zënë për Titon e sllavizmin, për Stalinin e Komunizmin. Si fillim pas “urdhërit” që kishte marrë E. Hoxha nga padronët e tij në Beograd e Moskë, komunistët kishin kërkuar të ndalohet gjithë vepra e shkruar e Fishtës, me “justifikimin” se vepra letrare e Fishtës është tepër Nacionaliste, çfarë bie ndesh me parimet Internacionaliste të rendit “Ri”, si dhe u prishë “Qejfin” “miqve” të mëdhenj Sllavo-Ortodokso-komunist.

Por kur komunistët shqiptarë e kuptuan se vepra e Fishtës nuk mund të ndalohet, pasi ajo tashma ishte mësuar “përmendësh” nga shumica e shqiptarëve patriotë, madje kjo vepër ishte historia e lavdia e një kombi të tërë që i frymëzonte në ditët me diell, por edhe në ditët e errësuara edhe nga Retë e kuqe që kishte sjellë vetë komunizmi. E kur këlyshët e kuq dështuan në ndalimin e mohimin e veprës, u lëshuan si qentë e verdhë dikur (Otomanët) të çvarrosin trupin e këtij meteori që pushonte në paqe, që pushonte hirëplotë pa asnjë pendesë për veprën e tij madhështore që i kishte lënë atdheut e njerëzimit, e këtë trup (eshtrat) si për inat i hodhën diku në lumin Buna, i cili i treti aq mirë sa i ktheu në avuj uji të bekuar nga ky atdhetar e meshtar i pashoq, ku padashje të shetetarëve e dreqtarëve komunistë “bekoi” Shqipërinë e Shqiptarët, për të qëndruar e mbijetuar në ferri e tmerrshëm plot terr e tmerr të djajve të kuq, që donin të përçudnonin e mohonin gjithë Shqipërinë Londineze e Etnike. Padyshim në këtë tmerr e terr vepra e Fishtës ishte ndër të paktat shpresa-drite që mbante gjallë shpirtin e nacionalizmit, krenarinë e lavdinë e të shkuarës, por edhe të ardhmes që na e kishte falur Zoti e nuk mund të na e mohonte Ropi...

Vepra gjeniale e Fishtës përbëhej nga një prodhimtari letrare e pashoq, ku bënin pjesë edhe Proza dhe Poezia (Epike, Lirike, Dramatike, saterike e tjerë). Ai Botoi mbi 20 vepra origjinale, dhe ka lënë në dorëshkrime dhjetra të tjera. Por një kontribut të çmuar Fishta ka dhënë edhe në Publicistikë, ku kjo është e pasqyruar në mbi 50 organe shtypi të kohës (madje disa prej tyre të themeluar e të drejtuar po nga ai vetë). Pader Gjergji, ndonëse meshtar u vu në shërbim të politikës të atdheut të tij, ku z. Ernest Koliqi konfirmon se Fishta qëndronte gjithmonë në rradhët e para të ngjarjeve të rëndësishme të kombit tonë (në kongrese, mbledhje, konferenca, kuvende, parlament e tjerë)... Vepra madhore e Fishtës kishte marrë vlerësime të rëndësishme të kohës, ku u përfshin në “fondin e Artë” të leteraturës Botërore, duke vënë epitete superlative si për: “Lahutën e Malësisë” – Homeri i shqiptarëve, dhe ungjilli i shqiptarizmës, për “Mrizi i Zanave” e “Vallen e Parrizit” – Gëtja Shqiptar, për “Judën Makabe” e “Jorinën” si Shileri shqiptar, për “Anzat e Pernasit” e “Gomarin e Babatasit” u mbiquajt Juventali... “Lahuta e Malësisë” u përkthye në Italisht, Gjermanisht, Anglisht e tjerë duke u bërë kështu pjesë e pandarë e artit, kulturës e qytetërimit Europian e më gjerë.

E duke e konsideruar si të tillë këtë vepër shqiptarie e më gjerë, Fishta nderohet nga institucionet shqiptare e të huaja menjë sërë dekoratash, çmimesh e titujsh, si: “Klubi gjuha Shqipe” më 1911 i dha kurorën e argjendë. Qyteti i Beratit më 1917 i dhuroi “Pendën e Artë”. Shteti Austro-Hungarez e nderoi më 1912 me titullin “Riterkreuz”, Turqia po më 1912 i dha dekoratën “Mearif Kl. II”, Papa Piu i IX-të me “Medaglia al Merito” në vitin 1925. Greqia në vitin 1931 e nderoi me çmimin “Phoenix”. Paria e Përgjithshme e Urdhërit Françeskan i dhe titullin “Lector Jubilatus” në vitin 1929. Ndërsa në vitin 1939 e bënë anëtar të Akademisë Italiane. Por vlen fakti se Fishta është shqiptari i Parë i propozuar për çmimin Nobel. Por për “çudi” kur vepra e Fishtës ndalohej në atdheun e tij, nëpër universitetet e Europës e Botës ai studiohet përkrah Homerit, Dantes, Gëtes e tjerë, duke u realizuar kështu edhe fjalët e Gjonit, Apostull e Ungjilltarë që thotë: Vetë Jezusi tha se asnjë Profet nuk Nderohet në Vendin e Vet”...

E nuk kishte si ndodhte ndryshe, kur në vendin e “Profetit” Fishta sundonin Djajtë, madje raca më e keqe e tyre, djajtë e Kuq... Por edhe Djajtë kanë një fund... E pas 62 vjetëve që kishte vdekur, por edhe pas 12 vjetëve të ardhjes së pluralizmit të këtij themeli (të lëkundur për ne) të Demokracisë ky Meteor Dekorohet, me urdhërin më të lartë e plotësisht të merituar “Nderi i Kombit”. E kjo vërteton më së miri se Historia dhe e drejta ndoshta përkohësisht vonon, por përjetësisht nuk harron, pasi harresa e përjetshme është simboli i pandarë i “meteorëve”, horrucëve e idhujve të rremë që krijojë me buallëk llumi i shqiptarisë komunizmi i mjerimit e Zisë. Tashmë një president; ndoshta presidenti i vetëm që është më afër fjalës “magjike” i të gjithë shqiptarëve, Alfred Moisiu është protagonisti që historia e “caktoi” që meteorin tonë Atë Gjergj Fishtën ta vendosë në panteonin e shëndritshëm të historisë e lavdisë mbarë kombëtare (de jure se defakto ai ishte), duke e paisur me këtë rast me “çertifikatën” përkatëse që quhet (dekorata) “Nderi i Kombit”. E me këtë rast që ja kishim borxh Fishtës së madh, jo vetëm ndërruam çfarë duhej bërë me kohë, por mbi të gjitha u sfiduan e shpërfillën ato zëra e llumra të kombit, që pas kësaj shpresojmë që e zeza të marrë vërtetë këto llumra...

Vepra e Fishtës është aq e madhe sa për ta përshkruar do të duheshin mijëra faqe, madje për këtë kolos të fjalës e veprës kam shkruar edhe unë dy shkrime modeste në dy organe shtypi, dhe për të mos përsëritur veten po filloj të kujtoj disa vepra patriotike e nacionaliste që nuk shkëlqejnë më pak se veprat artistike, madje këto vepra shkëlqejnë dhe i shërbejnë kombit edhe sot e deri në pavdekësi... Si fillim dua të kujtoj se Atë Fishta në kongresin e Manastirit të vitit 1908, ishte zgjedhur Kryetar i komisionit të alfabetit të Shqipes sonë, ku duhet sqaruar se nëpër natën e gjatë turkoshake alfabeti jonë ishte hallakatur si mos më keq. E përkundër ca filoturkoshakëve që pretendonin alfabetin Arab, Fishta me shumicën e komisionerëve të alfabetit përcaktoi atë Alfabet që kemi sot, por që në fakt ishte trashëgimi e mohuar dhunshëm pas pushtimit Otoman. Ku ky alfabet është edhe një ndër argumentat që vërteton përkatësinë tonë Europerëndimore.

Fishta ka edhe një kontribut të pashlyeshëm edhe në ditët e stuhishme të luftrave për pavarësi e flamurë, të viteve 1910, 1911, 1912 e vijim. Por nuk duhet të harrojmë se kulmi i aktivitetit të Atë Gjergj Fishtës arrin në vitin 1919 kur fillon konferenca e Paqes në Paris e cila kërkonte thuajse të shkatërronte edhe atë copë Shqipëri Londineze (1913), me qëllim që të kënaqte përfundimisht grykësinë e pashoqe të fqinjëve Sllavo-Ortodoksë e tjerë... E në këtë konferencë Fishta nga anëtar i delegacionit shqiptar zgjidhet Sekretar i Kryetarit të Delegacionit, imzot Luigj Bumçi, ku edhe mban në këtë konferencë fjalimin më impresionant, më të argumentuar dhe më bindës në favor të shtetit Shqiptar, ku vlerat e këtij fjalimi Diplomatik janë të papërsëritshme edhe sot pas 84 vjetëve, madje asnjë diplomat edhe sot nuk ka aftësinë e as kurajon që t’i dalë zot vendit të tij para kancelarive e diplomacive herë dashakeqe e herë të painformuara mirë, ku ende gatuhen fatet e shqiptarisë. Për ta bërë a më konkrete këtë “superlativë” timen unë po ripërsëris pjesë të këtij fjalimi fishtjan, ku ndër të tjera Fishta thotë: “...Cili popull ka ndjesi më të kthjellëta në Ballkan se populli Shqiptar?

A mos vallë sllavi i ngadalshëm e i ngathtë, që i përkulur mbi shatë deri dje nuk merrte frymë pa urdhër të Carit të vet autokrat? Apo Greku, ajo skilja e vjetër që gjithmonë si një bimë parazitare iu ngjesh më të fortit për të mbajtur gjallë shpirtin e vet? A po është Shqiptari që është mbështetur në fuqitë e veta, që është i drejtë me miqtë, bukëdhënës me të huajt, dhe i rreptë me armiqtë? Balli madhështor i shqiptarit nuk ju përkul kërkujt përveçse Zotit të vet. Ishin pushtuesit mbi Shqipërinë, por kurrë nuk u bënë zotërues mbi shqiptarët. Për liri të vet zoni shqiptari, bën Fli shtëpinë, Tokën e mjerisht edhe Besimin. Derisa shqiptarët luftonin kundra Turkut për Liri të Shqipërisë e Europës mbarë, çfarë bënin Grekët e Serbët, ata që sot konferenca e Paqes është duke mbajtur nën sqetull si djem dëshiri? Grekët edhe atëherë kur Turqit kishin mbërritur në dyert e Kostandinopojës, rrinin duke u marrë me çështje fetare kundër Kishës Romës.

Kështu edhe despotio i Serbisë niste krushqi me turq duke i dhënë të bijën për grua sulltanit, dhe ndaloi bashkimn e ushtrive të Skënderbeut me ata të Huniadit, duke shkaktuar thyerjen e ushtrive të Krishtera në Varna që mori në qafë gjysmën e Europës. E tani pikërisht këta Grekë e Serbë janë ata që më fort se kërkush tjetër shpifin kundër shqiptarëve e thonë se këta s’kanë bërë asgjë për liri e pamvarësi të kombit të vet. Historia e perandorisë Osmane ka shënuar jo më pak se 54 kryengritje të mëdha që gjatë 400 vjetëve kombi shqiptar i bëri Qeverisë otomane. Edhe Greqia është një lule e rritur me gjak shqiptari. Xhavellat e Boçarët kanë qenë trima shqiptarë; e këtë punë me pasë me e pyet Venizollosinsi dijetar e jo si diplomat do t’ua kishte treguar vetë, por edhe në mos dashtë me jua tregue ua kallxon Lamartini...

Serbët në kohën e luftës Ballkanike me shpata kanë therur nënat shqiptare e foshnjat e nxjerra nga barku i tyre i kanë djegur me pishë për të ndriçuar vendin me to, dhe sot konferenca ka trefishuar shtetin e tyre. Grekët kanë kryqëzuar popullin shqiptar tani në shekullin e 20-të, ndërsa konferenca ka menduar t’u japë mandatin më të qytetëruar... Pse nuk duhet të dalë shqiptari i lirië dhe i pavarur kur ai nuk njeh dhe nuk i bën këto mizori? Por edhe sikur të marrim e të krahasojmë popujt, unë mund t’ju them se kombi shqiptar nuk është treguar kurrë më i egër e më barbar se disa kombe të tjerë të qytetëruar. Po ju përmend se si Spanjollët kanë vrarë më tepër se 15 milion Indian të Amerikës, si tregon imzot De la Casa në një relacion që i dërgon mbretit të Spanjës.

Nuk po ju përmend në ç’mënyrë Henrikët e Elizabetat e Anglisë kanë kryer reformat e besimit në vendin e tyre, vetëm po dëshiroj t’ju kujtoj kobin e Zi që mbuloi vendin tuaj të bukur, kur populli i Francës në kryengritjen e 1789 arrin të marrë armët në dorë për të rrëzuar autoritetet e nderuara. Ju zotëri e dini fort mirë se si ky popull francez që deri atëherë ishte pasqyrë dhe modeli i Elegancës e mirësjelljes jo vetëm e lau me gjak të vëllezërve të vet të tërë Francën, por nuk i fali as eshtnat e fatosave të vet që i kishin sjellë aq nderë këtij kombi të madh. Kështu duhet t’ju kujtoj se gjakderdhja dhe përdorimi i dhunës bëhet tamam në kohët tona në Europën e lulëzuar siç është Italia, ku e përkohshmja “La civilta cattolica” në numrin e vet të gjysmës së parë të dhjetorit të 1914 botonte një artikull interesant, në të cilin me statistikë në dorë thotë se në Itali për 20 vjet rresht nga viti 1894 deri më 1914 çdo vit kanë ndodhur nga 100 mijë vrasje me 3% të numrit të popullsisë.

Ndodhin kaq shumë në një vend ku ka xhandarmëri, ushtri, flotë e polici, gjykata, shkolla e Institucione të tjera kulturore, atëherë përse nuk u dashka t’i njihet pamvarësia Shqipërisë ku numri i të vrarëve siç dihet prej statistikave me zor mbërrin 1%, kur nuk ka asnjë nga Institucionet që përmenda më lart? ...Tani të themi pse shqiptarët nuk u bashkuan kurrë në një shtet. Kush i mban mend Grekët edhe në kohët më të lumtura të tij të kenë qenë të bashkuar në një shtet para shekullit të 19-të? Ata edhe në kohët më të mira kanë kërkuar ushtri të huaja për të vrarë njëri-tjetrin, ndërsa shqiptarët i kthyen pushkën të huajit dhe u kthyen në faktor të parë të pamvarësisë së Greqisë... Unë do t’ju vërtetoj se psiqika e kombit shqiptar nuk është kurrë më e ngathët se ajo e sllavëve.

Roli i poezisë që zotëron më shumë tek sllavët është legjenda. Fatosat e kombit sllav, ashtu si i paraqet poezia popullore nuk janë njerëz të një fuqie të jashtëzakonshme si Akili, Diomedi apo Ajaksi të Iliadës, por janë disda përbindësha të përçudnuar që s’di njeriu nëse janë kuçedra apo katallaj e maluketër të trishtueshëm. Kështu bie fjala Krajleviç Marku tani kërcen me kalin e vet nga një mal në tjetrin e tani han 50 okë groshë në një vakt, tani pin verën me legena 12 okëshe, e tash e hedh topuzin tre ditë udhë larg. Kisha me thanë se madhësia e këtyre fatosave që i përgjigjet një sfinksi që nuk është as shtazë e as njeri e asgjësendi që të ketë natyrë ose mendje njeriu veçse një qenie e çuditshme që s’thotë asgjë e s’duhet për kurrgjë. Duke dëgjuar ato këngë herë të duket se jeton në ato kohë, kur flisnin hardhucat e zogjtë, e ujku e dhelpra ishin ndrikull e kumbarë, në periudhën indiane që përzjeu dhe bëri pshesh sendet e mbinatyrshme me ato të natyrshme.

Pra vjershëtori sllav ka qenë i shtrënguar të përftonte disa forma krejt shpellare me fatosa matrahula e maluketër. Duhet të themi se mentaliteti i atij populli nuk është zhdërvjelluar aq sa të plotësojë proporcionet e numrit, peshës e masës, e se prandaj ka mbetur akoma në një shkallë mjaft të ulët qytetërimi... Poezia popullore shqipe është krejt ndryshe. Shqiptari ndër poezitë e veta nuk këndon për të tjerët, ai këndon për vete. Ndër luftëra e në punë trimërie, ai nuk përqëndrohet tek faktet por shqyrton vetëm rrezet e namit e të lumturisë, ai shkreptinë. Prej fakteve, nami e lumturia janë ideali i tij, e prej këtij ideali i mbushet shpirti me entuziazëm duke i gufuar zemra me këngët që këndon si ai zogu i verës që këndon jo për të tjerët, por vetëm se nuk i rrihet pa kënduar ndër blerime e hije të lugjeve mbi ato shkëmbenj gurrash të argjendta.

E me gjithë forma e jashtme dhe e brendshme ecin lirisht, ëmbëlsisht si pranverat e Arbërit... s’ka shumë vjet që profesori i Universitetit të Gracit, filologu i përmendur Majer thoshte se poezia popullore shqipe, pre pikpamjes estetike është më e bukura ndër të gjithë të tjerat e Europës. Është punë e arsyeshme që shteti shqiptar të përtërihet gjeografikisht deri ku arrin kombësia e tij në mënyrë të pandashme prej qendrës së vet, sepse e drejta e vetvendosjes nuk është e lidhur me individ, as me grupe njerëzish, por me bashkimin e përgjithshëm prej të cilit përbëhet kombi. Populli shqiptar flet gjuhën e vet, e prej këtej rrjedh se të gjithë ata që flasin këtë gjuhë, kanë kombësi krejt të vetën, të ndarë prej kombeve të tjera të Europës.

E tërë krahina e Kosovës, pra që prej Konferencës së Londrës (1913) i qe lëshuar Serbisë, e mbarë Epiri i Veriut të cilin e lakmon Greqia, janë banuar kryekëput prej shqitparësh, e prandaj e drejta kërkon që të njihet si shtet shqiptar, se e vërteta duket qartë sipas statistikave që prej vitit 1909 e këtej janë bërë proporcionet Entologjike të popullsisë të Shqipërisë. Prej statistikave del në shesh, se ndër krahinat e lëshuara prej Konferencës së Londrës, serbëve e grekëve sadopak 80% e popullsisë është thjeshtë shqiptare. Serbët duan të thonë se banorët e Kosovës me rracë janë të gjithë sllavë, por me kohë janë bërë shqiptarë. Këtë fjalë thonë edhe Grekët për banorët e Epirit të Veriut, por nuk flasin të vërtetën. Po të ishte kështu përse Serbia vrau 200 mijë Kosovarë e Greqia djeg 360 fshatra e vret e vdes urie mbi 50 mijë vetë? Qyshse serbët kanë vrarë qindra mijëra vetë dhe grekët kanë vrarë e djegur, njëri në Kosovë e tjetri në Epirin e Veriut duket açik se as Kosovarët nuk janë slalvë e as banorët e Epirit të Veriut nuk janë Grekë...”

E pas këtij “Riprodhimi” të pjesshëm të fjalimit brilant të Atë Gjergj Fishtës, fjalim i cili tronditi mjaft nga skutat e errëta të Konferencës “Paqes”, nuk na mbetet gjë tjetër veçse të urojmë që ky fjalim i “Nderit të Kombit” të bëhet këshilltari më i mirë i të gjithë atyre Diplomatëve e shtetarëve që janë vërtetë në Shërbim të Kombit e Shqipëris, të mbetur padrejtësisht pas dyerve të Europës, për Qytetërimin e së cilës u sakrifikuam... deri në pafundësi.