Antikomunisti Kapiten Gjelosh Luli (1908-1946)
bir i denjë i fisit të Ded Gjo’ Lulit dhe Malësisë

Ishte jo më shumë se 34 vjeç, kur mbylli sytë në shpellat e ftohta të Alpeve shqiptare, pranë majes së Veleçikut. Quhet Kapiten Gjelosh Luli, njeriu me akademi universitare, të përfunduar në Itali. Pikërisht për vlerat e larta të atdhedashurisë, lirinë dhe shpirtin e thellë të demokracisë perëndimore luftoi me armë në dorë, pa iu dorëzuar Forcave të Ndjekjes së Sigurimit komunist.

Hienat e kuqe të prirë asokohe nga shefi famkeq i Forcave të Ndjekjes i quajtur Toger Baba, për territorin e Shqipërisë dhe Bajo Stanku që drejtonte si Komandant forcat e Brigadës së Pushkatimit në Mal të Zi, bënë të gjitha përpjekjet e përdoren forma dhe dredhi të stilit stalinist, për të shtënë në dorë të gjallë, sokolin e shkathet të maleve tona. Ata dështuan, mbasi idealet e Kapiten Gjelosh Lulit ishin shumë më të mëdha, se ato të shtypjes e nënshtrimit, që po përdorte në ditët e vitet e para dhe në vijim për pesë dhjetëvjeçarë sistemi bolshevik në Shqipëri.

Komandanti i Traboinit të Hotit në Malësi dhe ish - Komandanti i Përgjithshëm i Forcave Nacionaliste të Malësisë së Madhe Kapiten Gjelosh Luli, e ka zanafillën e traditës për liri dhe të drejta civile të komunitetit, ku jeton e punon nga dera e njohur e familjes së Ded Gjo’ Lulit (1840 - 1915), e mirënjohur në tërë Malësi e Shqipëri për burrëri, trimëri, urti e autoritet, cilësi me të cilat përballoi me armë në dorë ushtrinë pushtuese e sulmet malaziase, duke ruajtur me vendosmëri trojet e të parëve tanë, kundër ushtrisë më mizore të Perandorisë Otomane, që me gjak, dhunë, terror, shfarosje, u mundua të gjunjëzonte popuj dhe tokën e Arbërisë.

Në një familje, me tradita të hershme patriotike e historike, u lind në vitin 1912 Gjelosh Luli, në katundin Bardhaj të Traboinit në Hot, pikërisht në kullat e famshme, ku u lindën dhe babagjyshet e tij Ded Gjo’ Luli, Kol Ded Gjo’ Luli, Gjok Luli, Gjergj Deda, Nik Gjelosh Luli, Lek Nishi etj. , për të vijuar më pas me Mark Mirin, Mark Gjelosh Lula, Kol Miri, Lul Gjeloshi e Luk Gjeloshi. Deçiqi, ku valëviti Flamuri krenar i Gjergj Kastriotit dhe Dera e famshme e Ded Gjo’ Lulit, janë sinonim të njëra - tjetrës dhe pjesë e historisë së lavdishme nacionale të malësorëve kreshnikë të Shqipërisë së Veriut.

Gjelosh Luli, u lind dhe u rrit në atë oborrin heroik, në oden e burrave të moçëm e me tradita të Malësisë. Babai i Gjeloshit, Gjok Luli, ishte kushëriri i parë me djalin e Ded Gjo’ Lulit. Asokohe e gjithë familja e tyre jetonte bashkë në një kullë në katundin Traboin.

Që kur ishte i vogël, Gjelosh Lulin e përkundi në djep, e mirënjohura kreshnikja e Malësisë Nora e Hotit (1888 - 1965), të cilën Ded Gjo’ Luli e kishte nusen e djalit. Të dy djemtë e Dedës, Kola e Gjergji kishin luftuar krah për krah me babain e tyre. Kështu Kola, nuk e pati jetën e gjatë, mbasi u helmua nga serbët në një hotel të qytetit e Barit në Itali në vitin 1918, në shenjë hakmarrje ndaj prijësit të Kryengritjes së Malësisë Ded Gjo’ Lulit, ndërsa djali tjetër Gjergj mbeti i vrarë në Luftën e Malësisë të vitit 1910.

Gjatë kësaj beteje të madhe, luftëtari malësor Luc Nishi i vuri gjoksin topit të altilerisë dhe trupi i tij u bë copa copa. Kujtojmë nga historia, se në vitin 1913, kur u bë ndarja e kufijve nga Fuqitë e Mëdha, katundi Traboin mbeti nën juridiksionin e Malit të Zi, si shumë familje të tjera të atij katundi.

Familja e Ded Gjo’ Lulit u shpëngul që andej dhe erdhi e u vendos në një fushë në afërsi të qytetit të Shkodrës të quajtur Shtoj ose siç thirret nga të gjithë katundi i Hotit të Ri (Fusha e Mbishkodrës).

Në këtë familje të madhe, që u vendos në Hot të Ri, jetoi edhe familja e Gjok Lulit, babait të Gjeloshit, i cili kishte gjashtë fëmijë: Pjetrin, Gjeloshin, Rrokun, Nolin Gjelinën dhe Nocën. I dyti i fëmijëve Gjeloshi, kur ishte në moshën 7 vjeç shkon në qytetin e Shkodrës dhe fillon mësimet e para të shkollës fillore.

Më vonë, ai do të vijonte mësimet në gjimnazin klasik pranë konviktit të “Maleve tona” të atij qyteti, ku spikati për zellin e madh për librat, si një ndër nxënësit më të dalluar në shkollë, për rezultatet e larta në mësime. Pas viteve të adolishencës në shkollën e mesme, Gjeloshi i ri në vitin 1929, përfitoi një bursë shtetërore nga qeveria e mbretit Ahmet Zogu dhe menjëherë shkoi me anije në Itali, për të vijuar studimet e larta në Akademinë Ushtarake në Torino.

Gjatë viteve të Monarkisë së Zogut (1928 - 1939), familja e Gjok Lulit u respektua e nderua shumë nga rregjimi zogist, për arsyen bindëse, se ai ishte nip i heroit të madh, Ded Gjo’ Lulit. Për këtë arsye dhe duke vlerësuar kontributin e madh patriotik që ka dhënë kjo Derë e mirënjohur në tërë Shqipërinë, përveç djalit të madh Pjetrit, i cili qëndroi me prindërit e tij në shtëpi, tre djemtë e tjerë të Gjokës, Gjeloshi, Rroku e Noli, përfituan bursa shtëtërore nga qeveritë e Mbretit Ahmet Zogu dhe studiuan në universitetet e Akademitë e famshme të Italisë.

Ndërsa Gjeloshi me Nolin u diplomuan në shkollat dhe akademitë ushtarake, Rroku u diplomua në degën e Ekonomisë në një nga universitetet e Italisë. Kështu në Akademinë Ushtarake të Torinos pas katër viteve u diplomua me rezultate të shkëlqyera në degën e Artilerisë Gjelosh Luli. I etur për dije perëndimore dhe për t'u futur më në thellësi të artit të bukur ushtarak, pas mbarimit të studimeve të plota bëri edhe një vit tjetër specializim në kursin e Aplikacionit.

Në vitin 1934, Gjelosh Luli kthehet në Shqipëri dhe u emërua në një nga repartet e Regjimentit të Artilerisë në qytetin e Tiranës, ku iu dha edhe grada e Togerit. Pas disa viteve shërbim, ai tranferohet pranë familjes së tij në Shkodër, duke u caktuar përsëri në një repart Artilerie.

Viti 1936, për Gjeloshin ishte një vit shumë i rëndësishëm në jetën e tij, pasi ai hap familjen e re, duke u martuar me Helenën, e cila ishte bijë e mirënjohur e familjes Mirakaj nga rrethi i Pukës. Në atë kohë Helena, sapo kishte mbaruar gjimnazin pranë Insitutit Femëror “Nana Mbretëreshë” në qytetin e Tiranës, ku kishte diplomuar me rezultate shumë të larta në të gjithë disiplinat mësimore.

Gjatë viteve të shërbimit në qytetin e Shkodrës, ai u vlrësua shumë nga qeveria asokohe, për kontributin e madh në fushën ushtarake, ku mori graden e Kapitenit të Parë. Niveli i lartë intelektual dhe kulturor, bëri, që ai të vlerësohet edhe nga profesorët e shollës së mesme të gjuhëve të huaja, ku ai dha mësim në disa gjuhë si pedagog i shkollës, pranë gjimnazit klasik në qytetin e lashtë të kulturës Shkodër.

Nënshkrimet e shkrimeve të tij, fillojnë të zënë vend të rëndësishëm në shumë revista e gazeta të kohës, ku ai trajtonte tema të ditës, artit kulturës etj. Ai filloi të botonte vazhdimisht shkrime të ndryshme në shtypin periodik dhe në përkoshmet që botoheshin në qytet.

Më së shumti, ai botoi në revistën shkencore, kulturore e letrare “Hylli i Dritës” (1913). Tjetër pasion dhe dëshirë për fushën e letrave kishte Elena gruaja e tij, e cila shkruante poezi, që ende sot janë të pabotuara dhe ruhen me shumë kujdes e nostalgji nga e bija e vet, që jetoi në Shkodër Izabela Luli, tani në New York.

Mendoj, që do të ishte shumë mirë dhe fisnike, që miqtë, farefisi në vendlindje, Shkodër dhe në shumë shtete të ShBA - së, Europës të marrin përsipër botimin e tyre, që kanë shumë vlera letrare për kohën kur janë shkruar dhe në shenjë nderimi e respekti për këtë Derë shumë të mirënjohur në tërë trojet etnike shqiptare.

Përveç profesionit të tij, me të cilin ishte diplomuar jashtë shtetit Gjeloshi, falë kulturës së lartë që zotëronte ishte i dhënë shumë pas shkrimeve publicistike e gjuhëve të huaja, duke zotëruar shumë mirë me shkrim dhe të folur italishtën, frëngjishtën e gjermanishten.

Gjatë tërë kohës së shërbimit në këtë detyrë, ai mbeti i nderuar e respektuar nga populli fisnik i qytetit të Shkodrës, për të cilin ruhen kujtime të freskëta, si burrë i shquar për trimëri, zgjuarësi dhe një përgatitje të lartë profesionale në radhët e forcave të Ushtrisë Shqiptare asokohe.

Që herët, Kapiten Gjelosh Luli, kishte shfaqur hapur ndjenjat e tij antikomuniste dhe me anë të shkrimeve të ndryshme, që botonte herë pas here në shtypin e kohës, që njihej e ruhej me përkujdesje në çdo shtëpi shkodrane.

Ende sot, kur po mbushën plot 57 vjet nga vdekja e Kapiten Gjelosh Lulit, jeton në zemrat e kujtesën e malësorë dhe të gjithë trevave të Shqipërisë së Veriut, rezistenca me armë në dorë e fatosave të lirisë dhe demokracisë së popullit shqiptar, që kësaj radhe kishte një pushtues me gjuhë e gjak shqiptari, por që për disa aspra ishte shitur tek ideologjia boshe e stepave të Siberisë bolshevike.

Në luftra e beteja kundër synimeve shoviniste të shteteve fqinj, që kërkonin të gllabëronin tokat shqiptare, kishte shkrepur pushkën për “Liri a Vdekje” familja e Kapiten Gjelosh Lulit.

Pushtimi i Shqipërisë nga Italia fashiste më 7 Prill të vitit 1939, e gjeti Kapiten Gjelosh Lulin, me detyrën ushtarake si oficer në Regjimentin e Artilerisë në qytetin e Shkodrës. Si shumë luftëtarë të tjerë asokohe edhe ai iu kundërvu pushtimit të zi fashist, duke iu përgjigjur thirrjes së Atdheut.

Të gjithë ish - ushtarakët e Monarkisë së Ahmet Zogut asokohe, u rikthyen në Ushtrinë Nacionale, duke u emëruar në detyrat që kishin më parë. Këtë përkushtim e shprehu pa hetim Kapiten Gjelosh Luli, që rifilloi të shërbente përsëri në Regjimentin e Artilerisë, ku kishte shërbyer vite më parë.

Nga burimet historike dhe nga dëshmitë e të afërmeve të tij deri tek burimet e freskëta, që ka sjellë vajza e vet Izabela Luli, del se veprimtaria e tij antifashiste është shumë e madhe, duke luftuar me armë në dorë kundër këmishzinjve pushtues italianë. Kështu në vitet e para të pushtimit fashist, Gjeloshi nuk u përzie asnjëherë me punët e politikës, por vijoi të shërbente si ushtarak i Artilerisë dhe herë pas herë vijonte të shkruante shkrime letrare dhe historike në revistën e dashur të tij “Hylli i Dritës” dhe në ndonjë gazetë tjetër asokohe.

Ai urrente pushtuesit fashist dhe njëkohsisht shkruante dhe demaskonte komunizmin, frytet e zeza me male masakrash, të cilat i kishte shfaqur në ish - Bashkimin Sovjetik. Me këto shkrime dhe biseda të lira me qytetarët shkodranë, ai kërkonte të ndërgjegjësonte bashkëqytetarët, se një rrezik edhe më i madh po e pret Shqipërinë.

Gjeloshi, ishte me të vërtetë një nacionalist e antikomunist i flaktë, për të cilat dëshmon historia dhe njerëzit edhe sot e kësaj dite. Ai me kohë, kishte krijuar respekt dhe admirim nga shumë simpatizantë shkodranë nacionalistë e antikomunistë, që e dëgjonin me shumë respekt mendim e tij të lirë.

Kapiteni i Parë Luli, kishte shoqëri dhe miqësi të ngushtë me shumë intelektualë të njohur të qytetit, si: Mark Dredha, Kapiten Gjon Destanishtën e nacionalistin e mirënjohur të organizatës “Balli Kombëtar” të mirënjohur Gaspër Palin.

Duke qenë shumë i aftë dhe i përgatitur në profesionin e tij ushtarak, qeveritë shqiptare e respektonin dhe e ngrinin gjithnjë lart në karrierën ushtarake.

Kështu deri në vitin 1943, Kapiten Gjelosh Luli, mbajti detyrën e Komandantit të Përgjithshëm të Forcave Ushtarake Nacionaliste të të gjithë Qarkut të Shkodrës, ndërsa më pas kur filloj konflikti i armatosur midis forcave komuniste (të ashtëquajtura të Ndjekjes) dhe atyre nacionaliste, ai doli në mal dhe u zgjodh me detyrën e Komandantit të Përgjithshëm të Forcave Nacionaliste të Malësisë së Madhe.

Si prijës i forcave nacionaliste, Kapiten Gjeloshi, qëndroi maleve me armë në dorë deri në mbarimin e Luftës së Dytë Botërore dhe në nëntor të vitit 1944, ai sëbashku me Major Llesh Marashin dhe njerëzit që udhëhiqnin, shkuan në qytezën e Koplikut dhe bënë një kuvend me popullin e asaj krahine. Ai mbajti një fjalim shumë të rëndësishëm.

Pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, qeveria komuniste dhe vetë Enver Hoxha, kërkonte, që të bënte takim me disa nga drejtuesit e ushtrisë së kohës së Zogut, me qëllim për t’i blerë mendjen e matur pulsin, se a ishin me ideologjinë komuniste apo në opozitë.

Mbledhja e krerëve të Hotit të Malësisë së Madhe, që u mbajt në muajin Qershor të vitit 1946, kur Kapiteni I-rë Gjelosh Luli gjendej i strehuar nëpër shpella, synonte (shumë të rëndësishme për fatet e gjithë Malësisë) të bëhej edhe një herë një ribashkim, sikurse në kohën e Ded Gjo’ Lulit, ku Kopliku, Hoti, Gruda e Malësia e Madhe, përmes trimave të njohur sikurse ishin vëllezërit trima antikomunistë Mark Miri e Kol Miri me Traboin, për të filluar pushkën kundër komunizmit.

Mark Miri, një burrë i urtë, i mençur, trim e besnik në idealet e larta atdhetare dhe antikomuniste mbylli sytë në vitin 1980 në Malësi, kurse vëllai i tij me të njëjtat cilësi dhe vlera të vëllait ndërroi jetë më 1985 në New York të ShBA - së.

Të dy gjatë gjithë kohës kanë qëndruar të strehuar nëpër shpellat e Malësisë. Më vonë Kol Miri, duke lypur të vëllanë e vet, për t’u takuar me njëri tjetrin, Kol Mirin e zënë në befasi forcat e ndjekjes së Malit të Zi dhe dërgojnë në burg. Mark Miri bën takime me Zef Prek Nikën Berishaj, i cili ishte deputet i Grudës bashkë me Zef Gjok Bacin Ivezaj.

Këto të dy Zef Prek Nik e Zef Gjok Baci, nisën për të bërë një takim të rëndësishëm me miqtë e tyre dhe me Ministrin e Malit të Zi, me dorëzu Mark Mirin me konditë, që ai të mos gjykohet në Shqipëri, por në gjyqin e Cetinës në Mal të Zi. Më vonë Shqipëria kërkon Mark Mirin, për t’a gjykuar në qytetin e Shkodrës, por Mali i Zi (Gjykata) kishte dhënë garanci, që Mark Miri të mos shkoj në Shqipëri për t’u gjykuar, se do të gjykohet në Cetinë…

I tillë ka qenë edhe Major Dod Nikoll Zefi Ivezajn të Grudës, që ka luftuar kundër komunizmit dhe synimeve grabiqare serbomalaziase ndaj trojeve shqiptare. Të njëjtën respekt ruan populli i Malësisë edhe për Zef Moliqin, bashkë me kumaren e tij prej Hotit dhe të tjerë selishtjanë, që i përballuan me stoicizëm të gjithë torturat e ndryshme, që bënë forcat malaziase, vetëm se ata kanë strehuar, sipas zakonit dhe traditës shqiptare trimin e maleve Kapiten Gjelosh Lulin.

Pikërisht për trimërinë e tyre kanë shkruar edhe shumë gazeta dhe revista në vendlindje dhe këtu në ShBA dhe nuk dua të ndalem shumë në këto trimëri të pashoq të paardhësve tanë trima.

Kapiten Gjelosh Luli, ruante lidhjet me të gjithë malësorët e vendosur antikomunistë përmes letrave, si me Prek Calin, Gjergj Lul Salcen, Llesh Marashin dhe krerët e Shkodrës. Më vonë një pjesë prej trimave të rezistencës antikomuniste do të kapen të gjalllë, torurohen në mënyrë shnjerëzore dhe më pas do të pushkatohen pa mëshirë në Zallin e Kirit në qytetin e Shkodrës, e njohur si qendra e rezistencës antikomuniste ose sikurse e kanë cilësuar historianët pas viteve ’90 si qendra e tërmetit antikomunist në të gjithë Shqipërinë.

Mark Gjelosh Ula, u burgos për 25 vjet me radhë. Më vonë pas dënimit pas dy javësh vdiq prej plagëve dhe masakrimeve të bërë mbi trupin e tij në burgje. Mark Gjeloshi mbas 25 vjetëve burg lirohet, internohet në kampet e Lushnjës dhe aty vdes.

Në atë takim, të gjithë pjesëmarrësit malësorë, u betuan në emër të simbolit të Krishtit, të luftohej kundër atyre, që kërkonin të prishin traditat, zakonet, fenë e të parë të lënë trashëgim nga të parët tanë brez pas brezi, duke përhapur një ideologji pa Zot dhe në emër të “drejtësisë” absurde të bëhej barazimi i njerëzve, njësoj sikurse i prodhonte fabrika në seri, duke krijuar hibritin e “njeriut të ri, si vepër e shkëlqyer e partisë komuniste në Shqipëri”.

Gjendja ekonomike, politike dhe shoqërore asokohe ishte shumë e rëndë dhe se populli shqiptar sapo kishte dalë nga Lufta e Dytë Botërore me humbje e shkatërrime në të gjitha drejtimet.

Njerëzit me shkollë, me kulturë dhe dituri perëndimore, përpiqeshin dita ditës që të bënin ndërgjegjësimin e popullit, krahinave dhe zonave antikomuniste, duke sjellë shembuj konkret, se çfarë pasojash do të kishin, nëse i nënshtroheshin diktaturës së proletariatit, që po korrte me draper dhe shtypte me çekan miliona njerëz të pafajshëm në Rusi, ku sundonin me dhunë komunistët bolshevik.

Këtë detyrë të vështirë me shumë rreziqe, e mori mbi shpinën e vet trimi i pamposhtur i Malësisë Kapiten Gjelosh Luli me shumë shokë miq dhe besnik të idealeve të pastra antikomuniste e atdhetare shqiptare.

Ne, thotë ndër të tjera Kapiten Gjelosh Luli të pranishmëve në mbledhjen antikomuniste të mbajtur në Malësi, gjithmonë ia kena zhbrazë pushkën pushtuesve të njëpasnjëshme që kanë prekur truallin tonë të mbuluar me gjakun e fatosave të lirisë së Atdheut tonë.

Edhe tashti, ka ardhur koha, që ta përsërisim të njëjtën gjë me këto gjakëpirësa të popullit, që me uniformë perëndimore dhe ruse, kërkojnë të mashtrojnë popullin, duke mbjellë farën e keqe të bolshevizmit të kuq.

Ai shton, se Partia Komuniste në Shqipëri, asnjëherë nuk ka fituar, por ka mashtruar e manipuluar edhe ato zgjedhje (2 Dhjetor 1945), që thotë se janë “demokratike”, dhe i ka hedh një hi syve popullit të vet fukara dhe vendeve të Europës Perendimore, që tashti sa kanë dalë nga Lufta e Dytë Botërore dhe kanë një mal të tërë me halle ne vendet e tyre.

Mbasi thotë këto fjalë, ai ngre pushkën lart dhe u bën thirrje si kushtrim trimave malësorë, që të vijojnë misionin e vështirë në shërbim të popullit shqiptar. Sapo të filloj pushka e parë kundër komunistëve, ne menjëherë duhet t’u përgjigjemi trimave tanë.

Trimat e Malësisë bashkohen dhe nisën për në kishën e Trieshit. Hotianë, grudas dhe malësorë të Trabonit dhe Malësisë së Madhe ngjeshin pas krahut pushkët me fishekë dhe marrin udhën e vështirë të maleve, duke e “çitë cekën për me dekë dhe assesi për mue me u kthyer mbrapa pa lirin e popullit shqiptar”, sikurse ishte shpreh komandi i tyre Kapiten Gjelosh Luli.

Kapiteni i Parë Gjelosh Luli, qëndroi për tre vjet me radhë mes maleve të Veriut nga nëntori i vitit 1944 - 1947, për t’i shpëtuar hakmarrjës së komunistëve, që nuk e ndërronin, sikurse thotë populli me “mishin e dashit”.

Gjelosh Luli, u thotë në bjeshkë trimave, se: “Vet jam betue ne emen t’Madhit Zot, qi komunizmi të shporret nga tokat shqiptare. Un asnjiher nuk i shelboj të pafeve, intrigantve, analfabetve, por kam me dek bashk me ju në shpella e kto male të mbulueme me bor. Un nuk i bie komunizmit në dor”.

Duke qenë i vendosur, për të luftuar deri në pikën e fundit të gjakut, për të mbajtur lart moralin e shokëve e për t’i treguar komunistëve, se ne nuk jemi pak, që luftojmë kundër shtypjes tuaj, u thotë disa trimave, që të krijojmë shumë çeta nacionaliste me mbi 20 vullnetarë secila dhe t’i dërgojmë për t’u takuar herë pas here me ushtrin e ashtëqujtun Nacional-Çlirimtare të vetëshpallunit “komandant gjeneral” Enver Hoxha (pa asnjë shkollë e akademi ushtarake), që të shohin, se kanë të bëjnë me zemërin në rritje të popullit shqiptar.

Gjeloshi, qëndroi i fshehur mes maleve, mbasi komunistët e forcat e ndjekjes së tyre e kishin shpallur “armik të popullit”. Pas arratisjes së tij, familja e Gjeloshit, gruaja Elena, Izabela dhe Klara, që asokohe ishin shumë të vogla, qëndruan shumë pak në shtëpinë e tyre, sepse qysh në muajin e ftohtë të janarit të vitit 1945, qeveria komuniste i internon në vendin e quajtur Katër Rrugët e Shijakut.

Ata i nxorën pa mëshirë nga shtëpia e tyre, ku ishte ruajtur me stoicizëm një histori plot tradita për luftë dhe liri të trojeve etnike shqiptare. Elena me dy vajzat e vogla i nxjerrin me forcë nga shtëpia, duke mos i lënë kohë për të marrë sendet e nevojshme dhe të domosdoshme për jetesë.

Familja, si pasuri kishte marrë vetëm teshat e trupit dhe shijen e hidhur të mosmirënjohjes, që qeveria komuniste kishte filluar të ushtronte ndaj Derës së mirënjohur të kryetrimit të Malësisë Ded Gjo’Lulit. Vajza e vogël Klara, kjante me dënesë, sepse kërkonte të merrte me vete kujtimin një dhuratën e bukur, që i kishte sjellë babai i vet Gjeloshi nga Italia. Ishte fjala për një fustan italian për fëmijë.

Izabela, tashmë në moshë, sot kujton atë ditë të trishtuar të kalvarit për tërë familjen e vet: “…Në atë kohë njeri nga ushtarët e ndjekjes, që po kontrollonin shtëpinë, doli në dritare dhe pasi pyeti nënën, se kë fustan kërkonte motra (Klara), e gjeti dhe ia hodhi atë nga dritarja, e motra pushoi së qari.

Në Shijak (që përfshihej në Qarku i Durrësi asokohe), ne na lanë në një stallë bagëtish dhe më pas na internuan përsëri në Kalanë e Beratit dhe në qytezën e Kuçovës. Në atë kohë që ne ishim të internuar atje, babai qëndronte i fshehur nëpër male, sëbashku me mikun e tij Major Llesh Marashin.

Pas arrestimit të Lleshit, babai qëndroi vetëm me mikun e tij të ngushtë (probatinin) Marash Dodën nga Kastrati, duke u strehuar ndër miqtë e tij në atë krahinë.

Llesh Marashi ishte Major i Xhandarmarisë dhe Komandant i Qarkut të Shkodrës në kohën e Mornarkisë së Zogut. Ai doli në arrati mes maleve me një grup në zonën jo larg shtëpisë së tij në Zagorë. Ai udhëhoqi Kryengritjen e armatosur të Malësisë së Madhe kundër rregjimit komunist dhe ishte shok i ngushtë i Kapiten Gjelosh Lulit. Në atë kohë edhe pse ishte në mal, ai mbante lidhje me shumë krerë të Veriut që ishin në arrati dhe luftonin me armë kundër komunizmit. Komunistët e kapën Major Lleshin dhe e varën në litar tek vendi i quajtur Truma e Dugajve të Reja në Shkodër…

Aty nga viti 1945, dymbëdhjetë burra të Hotit shkuan në Kastrat dhe morën takim me parinë e kësaj krahine, duke iu thënë: “Na e dorëzoni kapiten Gjelosh Lulin, se është marre për ne, që ai të strehohet këtu në Kastrat dhe jo në Hot, që është edhe vendlindja e tij”. Pas kësaj kërkese, paria e Kastratit, iu përgjigj burrave të Hotit, duke iu thënë: “Po edhe ne me bukë e kemi mbajtur Kapiten Gjelosh Lulin”.

Kastratasit, nuk pranuan me e dorëzu Kapiten Gjelosh Lulin dhe e mbajtën të strehuar edhe për shumë kohë në atë krahinë. Kur u dha një amnisti nga qeveria komuniste e Tiranës, babai detyroi probatin e tij, Marash Dodën, të dorëzohet dhe vetë qëndroi përsëri i fshehur në një shpellë të Kastratit.

Nga viti 1945 deri në vitin 1947, atë e strehuan dy familje vëllezërit Mark Miri e Kolë Miri, të fisit të të madh të mirënjohur me emrin Dedëvukaj, bijtë e të cilëve jetojnë e punojnë prej disa vitesh sot në New York dhe Detroit të ShBA-së. Ndërsa këtej kufirit (Shqipëri), ai ka qëndruar i fshehur tek dy vëllezërit, Mark e Lul Gjeloshi…”.

Historia plot tragjedi dhe të papritura në jetën e vështirë të maleve me dëborë, në dimër dhe acar si në bjeshkët e Alpeve tona, nuk e mposhtën rezistencën e tij. Kapitenit i vinte keq për keqtrajtimet, që po pësonin familja, të afërmit, miqtë dhe shokët e ngushtë e idealeve antikomuniste, por pësëri gjente forcë dhe gjithnjë shpresonte, se komunistët do të rrëzohen keqas nga pushteti, që e morën me dhunë, gjak, terror e mashtrime bolshevike.

Në vitin 1946, forcat shqiptare të Sigurimit (siç quheshin asokohe Forcat e Ndjekjes Ushtarake), rrethuan shtëpinë e Mark e Kol Mirit në Traboin të Malit të Zi, por përsëri Kapiten Gjelosh Luli mundi të shpëtonte dhe iku nëpër male. Pas kësaj, forcat e Sigurimit e lidhën Kol Mirin këmbë e duar dhe i ndezën menjëherë dy zajrre anash tij.

Ndërsa filloj ti fryhej mishi i trupit nga flakët e zjarrit, Kola bërtiti që ta zgjidhnin, sepse do t’u “tregonte” vendin ku fshihej Gjelosh Luli. Ndërsa Kola bërtiste nga dhimbjet, vëllai i tij, Marku, që ishte i lidhur në një trung lisi aty pranë, i bënte me shenjë që të mos tregonte.

Pasi e zgjidhën, Kola i sorollati Forcat e Ndjekjes nëpër male pa u treguar vendin ku fshihej Kapiten Gjelosh Luli dhe ai mundi kësisoj që të shpëtonte prej tyre, duke u arratisur nga një shtëpi, ku ata kishin shkuar për të kaluar natën.

Pas kësaj Kola mundi që të arratisej nga Shqipëria, ndërsa vëllanë e tij, Markun, e burgosën me dënime të gjata.

Pas kësaj ngjarje, Kapiten Gjelosh Luli, iku nga Hoti dhe u strehua në Kastrat (i mbajtur në vig nga katundarët, pasi i kishin ngrirë këmbët), ku në dhjetorin e vitit 1947 atë e rrethuan dy herë Forcat e Ndjekjes. Në rrethimin e dytë, ai iku nga shpella pa e kapur, ku mbeti i ngrirë në dëborë, ku edhe e gjetën forcat e Sigurimit…

Me të marrë vesh, se ishte kufoma e Kapiten Gjelosh Lulit, që qëndronte përpara tyre i shtrirë mbi dëborën e bardhë, ata menjeherë filluan masakrimin, sepse nuk kishin mundur ta kapinin gjallë e ta dënonin në gjyqet e inkuizicionit të tyre komunist.

Duke ua kaluar edhe nazistëve për llojet e krimeve të tyre (mbasi nazistët, nuk kanë vrarë kombasit e tyre) ata (komunistët), ia prenë kryet Kapiten Gjeloshit, pikërisht natën e Vitit të Ri 1947 dhe trupin e tij e lanë aty mbi dëborë, që ta shqyenin kafshët e egra.

Kryetin e tij, ata e sollën në qëndrën e Malësisë së Madhe, në Koplik, dhe aty mblodhën shumë katundarë që e kishin njohur atë, për të ribërë verifikimin, nëse ishte ajo kryet e Kapiten Gjelosh Lulit.

Aty nga pranvera e vitit 1948, trupin e tij e gjeti një çoban i atyre maleve, i cili e varrosi me dhimbje dhe vuri një shenjë që të mos harronte vendin e varrit të tij. Po në këtë vit, familjen e Gjeloshit Elenën dhe dy vajzat e vogla Izabelën e Klara Lulin, i hoqën nga internimi, ku po vuanin dënimin dhe i sollën me makinën e policisë në qytetin e Shkodrës.

Familja e kuptoj se nuk do ta shihte më të parin e shtëpisë së tyre trimin e paepur Kapiten Gjelosh Lulin, mbasi komunistët kufomën e gjetur në male e masakruan, duke shprehur në këtë mënyrë urretjen e thellë, që ata kishin për të gjithë nacionalistët e vërtetë, që nuk iu mposhtën servilizmit, mashtrimeve dhe ideologjisë së tyre të hurit dhe litarit.

Komunistët përdornin një metotë të tillë, pas çdo vrasje në shumicën e rasteve familjet e nacionalistëve ose i kthenin në vendlindje ose i dërgonin në ndonjë zonë tjetër afër vendlindjes. Sipas kësaj logjike familja (në shumicën e rasteve) gratë, vajzat e djemtë e vegjël nuk përbënin rrezik për pushtetin “popullor”.

Me t’u kthyer në qytetin e tyre, familja e Kapiten Gjeloshit, gjetën ngrohtësinë dhe dashurinë në shtëpitë e Norës së Hotit me Katrinën, vajzën e Luc Nishit dhe tek ato gruaja e Gjeloshit dhe dy vajzat kanë qëndruar si në shtëpinë e tyre gjatë gjithë kohës së rregjimit komunist..

Por edhe pas vrasjes së Gjeloshit, fatkeqësitë e familjes nuk mbaruan. Kështu në vitin 1953, forcat e Sigurimit komunist arrestuan Helenën, të cilën e denuan me dhjetë vjet burg përmes nenit famkeq 55, që përmbante pikën “Për agjitacion e propagandë kundër pushtetit popullor”.

Elenën e dënuan menjëherë pas ditës që ngordhi J.V.Stalini diktatori i kuq i ish - Bashkimit Sovjetik “në kuadrin e masave paraprake kundër elementit armik në popull”. Meqenëse Helena u dënua, pra iu dha pretenca e heqjes së lirisë civile ditën e ngordhjes së Stalinit, ajo me gjithë dufin e urretjes, që kishte të grumbulluar për bolshevikët shqiptarë tha: “Shyqyr që ngordhi ky kriminel, por kur po i vjen radha këtij tonit (ishte fjala për diktatorin Enver Hoxha)”.

Shumë enigëm mbeti për dekada për familjen Luli zhdukja e historisë së vërtetë të heroit e trimit të demokracisë shqiptare Kapiten Gjelosh Lulit, të cilën histori familja do ta mësonte vetëm pas shëmbjes së sistemit komunist në vitin 1991…

Familja, gjithnjë është lutur për shpirtin e Kapiten Gjelosh Lulit. Të njëjtën gjë ka bërë edhe bariu i maleve, që në vitin 1948 gjeti kufomën e Kapiten Gjelosh Lulit pa krye mbi dëborë të masakruar nga komunistët. Aty nga viti 1991, vetë çobani tashmë i moshuar që jetonte në shtëpinë e tij në Malësi, i dërgon fjalë familjes Luli, për t’u treguar historinë e vertëtë dhe për të marrë eshtrat e mbetur pas masakrimit të Forcave të Ndjekjes në vitin 1947.

Ai e kishte mbajtur sekret vendin dhe historinë pa ia treguar askujt. Ndonëse për arsye të ndryshme, familja Luli, nuk mundi të shkonte menjëherë sapo bariu u çoi fjalë. Bariu i gëzuar, se demokracia për të cilin kishte luftuar një jetë të tërë Kapiten Gjelosh Luli, më së fundi erdhi në tokën shqiptare, kishte një muaj që kishte mbyllur sytë. Kur familja shkoi, për të takuar çobanin, të afërmit e tij i treguan se ai kishte ndërruar jetë, dhe e ka lënë amanet historin dhe eshtrat e Kapiten Gjelosh Lulit.

Pas shumë kërkimesh, u gjetën eshtrat e Kapiten Gjelosh Lulit pa krye dhe pas një ceremonie që familja, miqtë, të afërmit bënë në katundin Kushe, eshtrat e tij i sollën në varresat katolike në Vorret e Rrmajve në qytetin e Shkodrës, ku prehen edhe sot e kësaj dite…

Kur është rivarrosë Kapiten Gjelosh Luli, fisi Dedvukaj, Gjokë Mark Miri, djemtë e Mark Mirit, një burrë i ndërshëm dhe i dalluar për tradita kombëtare, janë bashkuar të gjithë kushërinjtë, vllaznitë, Malësia e Mbishkodrës me Hot e Grudë, të cilët me nderime, respekt dhe mirënjohje e kanë përcjellë me të gjitha nderimet fetare e kombëtare në banesën e fundit pranë vendlindjes, që aq shumë e deshti dhe për të cilën dha edhe jetën e çmuar.

Në këtë ceremoni, kanë marrë pjesë edhe tre fëmijët e Kolë Mirit, Marashi, Deda dhe Ndoci (që prej shumë dekadash ndodhen në ShBA) me fise të tjera, duke çuar me sa duket një amanet të babait të tyre që e ka dashtë, duke ndarë përgjysëm të gjithë gëzimet e hidhërimet. Këto janë varrezat e heronjve kombëtarë, që ruajnë në gjirin e tyre bijtë më të mirë të Atdheut.

Dhe këtij fisi të njohur të Malësisë, i mbetet ndera dhe lavdia ndër shekuj. Një shembull është edhe djali i Marash Kolës, Simon Marashi Dedvukaj (1975 - 2001), i cili humbi jetën në mënyrë tragjike në Cendren Tregtare Botërore (World Trade Center) më 11 Shtator 2001 në Manhattan New York. Nëna e Simonit e bija e Frani Zefi Ivezaj (1927 - 2001) e fisit Ivezaj, është dalluar ndër shekuj si Bajraktar të Grudës, udhëheqësa të kryengritjeve të njëpanjëshme, që Malësia bëri kundër pushtuesve shekullorë të Perandorisë Otomane.