Koha është e qytetarëve

Si qytetar dhe si drejtor ekzekutiv i Fondacionit Soros çmoj idenë për partneritet mes PD-së dhe shoqërisë civile. Në të njëjtën kohë mendoj se diskutimet rreth kësaj teme janë me dobi për të gjitha palët. Gjithsesi, për të qenë i qetë moralisht, më duhet të them qysh në fillim se, duke shkruar këto rreshta, kam patur një ndjesi të trazuar: më njërën anë çmoj idenë e partneritetit, me anë tjetër jam skeptik për një varg gjërash që lidhen kryesisht me funksionimin e kësaj ideje.

Në vazhdim po diskutoj fare shkurt në këta dy binarë: pse e pëlqej idenë dhe ç'më shtyn të jem skeptik. Përfund do përpiqem të propozoj ndonjë fushë bashkëpunimi dhe të veçoj disa nga parimet mbi të cilat mund të mbështetet ky partneritet.
Iniciativa e PD-së për partneritet me shoqërinë civile nxit të shpresosh për një hapje të partisë më të madhe të opozitës. Hapja kësaj radhe nuk është konceptuar thjesht si kthim i anëtarësisë së ikur apo të përjashtuar, por është konceptuar në radhë të parë si marrëdhënie partneriteti me gjithë strukturat e interesuara. Kjo është ide e bukur dhe, si çdo gjë e bukur, duket se fqinjëron me ëndrrën. Gjithsesi, në kushtet e Shqipërisë, me një traditë akoma të pagroposur të partisë shtet, ia vlen qoftë edhe të ëndërrosh për parti politike moderne, për parti elektorale që paraqesin alternativa, dalin në tregun e votave dhe pastaj tërhiqen për t'ua lënë fjalën grupeve parlamentare dhe gjithë strukturave të ligjshme që sovrani u ka besuar përfaqësimin.

Çdo përpjekje për ndërtim partneritetesh sociale në Shqipëri është e mirëpritur si shiu në gusht. Me sa duket në kulturën tonë gjallojnë akoma përbërës anarkikë e feudalë që ushqejnë një frymë protagonizmi të individëve dhe klaneve, protagonizëm që pavarësisht nga dekoret moderne, në thelbin e vet të kujton belegët me bajlozë e heronj. Hapi i parë që prin çdo iniciativë për partneritet social është të pranosh publikisht se po perëndon koha e heronjve dhe e belegëve dhe se po vjen koha e qytetarëve dhe e institucioneve.
Skepticizmi duket se gjallon mbi një varg faktesh. Po përmend shkurt disa prej tyre.
PD-ja është e vonuar në iniciativën për partneritet me shoqërinë civile. Dihet që shoqëria civile është një tërësi grupesh e institucionesh që shtrihen mes shtetit dhe qytetarit dhe synojnë të mbrojnë këtë të fundit nga prirjet tjetërsuese të shtetit. Ky funksion e orienton shoqërinë civile në pozita oponence dhe natyrshëm e sjell edhe më afër opozitës politike.

PD-ja ka shtatë vjet në opozitë, por gjatë gjithë kësaj kohë kanë munguar qoftë edhe aktet thjesht formale për të ndërtuar marrëdhënie me këtë pjesë të shoqërisë civile. Mund që gaboj, por marrëdhëniet e PD-së me organizatat joqeveritare kanë vuajtur në këto shtatë vjet një mosbesim reciprok, mosbesim i krijuar në kohën kur PD-ja ishte në pushtet dhe filloi të shfaqte prirje autoritariste, gjë që, në mos gaboj, ndodhi kryesisht pas nëntorit '94. Unë dua të besoj se thirrja që bëhet tani për partneritet është e sinqertë, por historia e marrëdhënieve tona më bën të jem i ndruajtur.

Trashëgimia frenuese e së kaluarës bëhet më vepruese për faktin se, sipas gjasash, situata që po jetojmë nuk është shumë në favor të një partneriteti midis PD-së dhe shoqërisë civile. E kam fjalën për protestat.
Eshtë e drejtë e qytetarëve të protestojnë kundër varfërisë në rritje, kundër thellimit të pabarazisë, kundër korrupsionit galopant, kundër përpjekjeve të krimit për të zaptuar shtetin. Eshtë e drejtë legjitime e opozitës të artikulojë kërkesat e qytetarëve dhe të udhëheqë protestat paqësore duke synuar që trysnia qytetare të bëhet burim reflektimi e ndryshimesh brenda institucioneve dhe në rrugë institucionale. Parë në këtë kontekst, protestat janë jo vetëm legjitime por rezultojnë edhe shoqërisht të dobishme.

Megjithatë ndruaj se situata të tilla, le t'i quajmë revolucionare, forcojnë pozitat e militantëve dhe të klaneve të tyre brenda partive politike dhe vënë në surdinë elitat. Periudhat kur militantët dalin në ballkon, kurse elitat shtyhen në gjysmë mugëtirën e platesë, nuk besoj se janë periudhat më të favorshme për hapjen e partive e rrjedhimisht nuk janë as periudhat më të favorshme për ndërtim partneritetesh me shoqërinë civile.

Duket se ka edhe një pengesë tjetër. Shumica e organizatave joqeveritare kanë statusin "jo partizani politik". PD, veçanërisht në këtë periudhë protestash i ngjan mbretit të Midias, mbreti shndërronte në ar çdo gjë që prekte, kurse PD-ja është e interesuar që gjithçka ta shndërrojë në politikë. Protestat qytetare, pavarësisht nëse janë për drita, ujë, bukë, telefoni etj. vihen nën emëruesin e përbashkët: rotacion pushteti. Ju kërkoj ndjesë të përsëris se kjo është prirje e justifikuar e opozitës, mjafton që rotacioni të bëhet në rrugë institucionale dhe pa dobësuar - apo qoftë larg, shkatërruar institucionet. Gjithsesi një partneritet i vërtetë mes shoqërisë civile dhe PD-së mund të zhvillohet në troje të tjera, jo mirëfilli politike, në troje që unë do t'i quaja të interesit qytetar.

Politizimi ekstrem që përpiqet të mbulojë çdo sferë të jetës shqiptare është tejet i dëmshëm sepse gjeneron tensione aq të dëmshme për një shoqëri si kjo jona me kohezion tejet të dobët social. Pork ky politizim i skajshëm bëhet edhe ilegjitim në kushtet kur më shumë se 40 për qind e qytetarëve nuk dalin në zgjedhje nga që, sipas gjasash, nuk besojnë në klasën aktuale politike. Boshllëqe të tilla thërrasin në skenë aktorët e shoqërisë civile dhe lëvizjet e mirëfillta qytetare.
Pavarësisht nga dyzimet e pengesat, partneriteti midis PD-së dhe shoqatave joqeveritare është i mundshëm. PD-ja psh mund të përdorë ekspertizën që buron nga kërkimet dhe studimet e thinktankeve më në zë për të përpunuar alternativat e qeverisjes. Organizatat joqeveritare, që merren me avokati e lobime, mund të bashkëpunojnë me përfaqësues të PD-së në qeverisje për të lobuar ose për të bërë trysni për probleme të interesit qytetar.

Natyrisht fushat e bashkëpunimit janë të shumta, unë solla vetëm dy shembuj per të thënë së përkundër pengesave partneriteti është i mundshëm.
Shpresoj që në themel të këtij partneriteti të jenë disa nga parimet që sidokudo i përmenda më lart si: palët të pranojnë se ka kaluar koha e heronjve dhe e dueleve folklorike dhe se ka ardhur koha e qytetarit dhe e institucioneve; të shmanget politizimi i tejskajshëm për t'i lënë hapësirë më të madhe pjesëmarrjes qytetare të drejtpërdrejtë; partneriteti të konceptohet si një strukturë pa komandant, me fjalë të tjera të konceptohet si bashkëpunim subjektesh të pavaruara në dobi të disa interesave të përbashkëta etj.
Endrra të bukura por le të shpresojmë!