UDHËTIM NË HISTORINË AMERIKANE

Përsëri publicistja shkrimtare, Albana Melyshi-Lifcshin vjen në atdhe nga mërgimi, tashmë qytetare amerikane, me një libër të ri; kësaj radhe me një varg copëzash publicistike, shkrime të natyrës ese, reportazhe dhe të disa llojeve të publicistikës letrare: përshkrim, portret, skicë, nën titullin “Udhëtim në historinë e Amerikës”.

Autorja ka ditur të shtrojë në një linjë një lëndë të pasur: ngjarje, episode, shënime publicistike me të dhëna e fakte, tipa dhe karaktere shoqërore, që, në tërësinë e tyre, përftojnë një histori të dritshme të Shteteve të Bashkuara të Amerikës që prej më shumë se katër shekujsh e në vijim në ditët tona, kanë tërhequr dhe tërheqin njërëz nga anë e kënd i rruzullit tokësor.

Janë 60 fragmente në një të tërë. Një punë sa e vështirë, aq e arrirë dhe e vyer. Përvoja shumëvjeçare në gazetari, në publicistikë dhe në fushën e krijimtarisë letrare ka ndikuar që autorja të orientohet në morinë e ngjarjeve, të fakteve dhe të faktorëve politikë, ekonomikë, ushtarakë, kulturorë e shoqërorë.

Me synim të qartë, për të dhënë njohuri të përgjithshme dhe dituri mbi historinë, zhvillimet dhe botën e madhe të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, Albana Mëlyshi ka bërë një punë të madhe hulumtuese e përzgjedhëse për të paraqitur tipikën e tipikes, thelbësoren e thelbësores së realiteteve e të dukurive në rrjedhat e jetës së qytetërimit amerikan.

Mënyra e pasqyrimit, rrëfimtaria, motivohet nga fragmenti në fragment. Kësisoj lexuesi njihet me prejardhjen e amerikanëve të sotëm nga një botë e qytetëruar dhe e kultivuar, duke nënvizuar se “Njerëzit filluan ta linin Anglinë jo për floririn, por për lirinë”; se ata, të nxitur edhe nga kompanitë tregtare të Londrës, që u siguruan anije e gjithçka duhej për lundrimet e largëta, “guxuan të ndërrojnë Europën mbretërore me një botë të re, në gjendje të egër, por të lirë”.

Nën titullin “Ato ishin 13 koloni” mësojmë se gjatë një shekulli u ngulitën 13 koloni: e para, Xhejmstaun (1607), dhe e trembëdhjeta, Xhorxhia, emër i mbretit të Anglisë(1713). Ata u bashkuan mbi parimin themelor: të gjithë njerëzit janë krijuar të barabartë. Pasyrohen në libër vështirësitë e zhvillimet e kolonive. Në Jamestovn dimri i egër i vitit 1607 e përgjysmoi numrin e kolonëve. Vetëm 60 burra dolën në pranverë. Secila koloni ka historinë e vet. Dhe këto i gjejmë në libër, pasqyruar përmës rrjedhës së ngjarjeve të dhimbshme e të gëzuara në kohëra. Lexuesit i jepet mundësia të ndjekë zhvillimet e kolonive, përpjekjet e luftrat e mërgimtarëve të ardhur nga Europa, proceset më themelore dhe ngjarjet më kulmore deri në themelimin e shteteve dhe të Amerikës në tërësi.
Jepen të dhëna interesante për lindjen e jetës qytetare, politike, ekonomike e shoqërore. Kolonët e parë ishin të gjithë djem e burra. Më 1619 “Virxhinia Company”” dërgoi në tokën “e egër” një anije të mbushur vetëm me gra, duke krijuar kështu familjet pararendëse të breznive të ardhshme të shtetit Virxhinia. Autorja është përpjekur të njihet e të pasqyrojë edhe veçoritë më karakteristike të kolonive. Merilendi, bie fjala, koloni e themeluar nga pasaniku anglez Xhorxh Kalvert, u shqua që në orët e para të jetës së saj për marrëdhënie shoqërore e qytetare mbi bazën e tolerancës e harmonisë, mbështetur në parime të besimit katolik. Toleranca dhe harmonia u formuluan si ligje të detyruara për të gjithë në dokumentin juridik “Toleration act”, miratuar në Asamblenë e Merilendit në vitin 1649.
Historia, ngjarjet e rrjedhat e tyre janë pasqyruar me mjeshtëri nën tituj, si: ”Puritanët dhe themelimi i Bostonit”, “Si u krijua Nju Jorku?”, “Dy Karolinat dhe Xhorxhia”, “Jeta në Koloni”, “Ligje të padrejta nga vendi “mëmë””, “Masakra në Xhejmstaun”, “Djemtë e Lirisë”, etj.
Vëmendje e merituar u është kushtuar personaliteteve të rëndësishëm, duke filluar nga “Pesë burrat që ndryshuan historinë e Amerikës”: Xhorxh Uashington, Benxhamin Frenklin, Tomas Xheferson, Aleksandër Hamilton dhe Xhon Adams.
Figurat më të shquara që i dhanë jetë, emër e madhështi Amerikës deri në ditët tona, paraqiten jo thjesht me skica, vizatime a jetëshkrime “biografike”, por përmes veprave e veprimtarive të tyre politike, etatiste, ekonomike, kulturore apo shoqërore.
Lexuesi, jo vetëm shuan kërshërinë, por mëson dhe pajiset me dije e kulturë për Amerikën përmes shkrimeve, si: “Lindja e shtypit të lirë Amerikan”, “Çdo të thotë të jesh Amerikan?”, “Lindja e hymnit të flamurit amerikan”, “Si lindi “Shtëpia e Bardhë”, “Zbulimi i floririt në Kaliforni”, “Statuja e lirisë”, “Si u ndërtua Kanali i Panamasë”, “Plani Marshall”, “Bomba atomike”, “Lindja e Doktrinës Monro”, etj.
Për hartimin e këtij libri, publicistja Albana Mëlyshi ka punuar me ngulm, ka shfrytëzuar literaturë të gjerë e të pasur; ka vizituar shumë muzeume dhe ekspozita.
Shqiptaro-amerikani i mirënjohur, profesor Nikolla Pano, në parathënien e librit “Udhëtim në historinë amerikane” të Albana Mëlyshit-Lifschin, bën këtë vlerësim dhe sugjerim: “Vepër e një kërkimi të kujdesshëm, shkruar në mënyrë të gjallë. Libri do të shërbejë si një prezantim me vlerë për historinë e SHBA-ve për lexuesit shqiptarë, duke u dhënë atyre një bazë solide për lexime apo studime të mëtejshme”.