ISMAIL KADARE - PASHA I LETRAVE

-- nga Migjen Kelmendi, JavaOnline

Shkrimtari Ismail Kadare, ose thanë ma mirë, emni ISMAIL KADARE, asht nji emën i rrallë, nji emën që sa herë shqiptohet: tingëllon, ban zhurmë, rrapllon, t'habitë, t'ban me vjellë, t'huton, t'mrekullon. Janë të rrallë njerëzit në historinë moderne të shqiptarëve emni i të cilëve ka shkaktue e shkakton (fatkeqësisht) ende ndjesi t'përplasuna: adhurim përzie me urrejtje, respekt përzie me tutë, mrekullim përzie me dyshime.
Qëkur u shfaq për herë të parë në gjuhën shqipe, gjuhë e cila kishte nisë asokohe me u shkrue n'bojë e n'kajde të Enver Hoxhës, ky emën s'u hoq ma nga gojë-kqijtë e gojë-amblit. I gjetun mbrenda nji diktature të tmerrshme, ai s'donte gja tjetër, pos me jetue sa ma mirë e sa ma me kualitet mbrenda atij realiteti të krijuem me dhunë. Dhe, s'e kishte fajin ky njeri që ishte me talent, i prekun, mjeshtër. Ai bile e kishte kuptue dhe diktue prezencën e omenit, shejit n'shkrimin e tij. Nuk ishte farë njeriu me sens t'naltë për barazi e drejtësi n'botë. Kush jam une me e rregullue e me e barazue këtë botë? Talentin ky njeri deshti me e shfrytëzue vetëm për me jetue ma mirë mbrenda asaj bote që e kishte gjetë hutue, ku jetohej shumë keq. Ma keq s'bahet.

Ishte nji njeri i rëndomtë, me nji opt plake gjirokastre me probleme hormonale. Dikush e quente të shëmtuem. Dikush të lezetshëm n'shëmtinë e vet. Por askush s'e pandehte për t'lanun. Përkundrazi. Ishte me nji intelegjencë të rrallë. I ftoftë. Kalkulant. Pragmatist. Strateg. Ai qysh atëherë, në fillim, e kishte të ndërtueme strategjinë e të mbetunit gjallë, e mbijetesës, mbrenda nji vendi ku të shkonte kryet për hajgare. Ai s'kishte ideale të mëdha. Nuk e mundonte dhembja e të qenit, s'e ndiente weltshmerzt'in. As e mundonin pyetjet e gjithmonshme. Ai s'kishte nisë me shkrue i cytun nga kotësia e të qenmit, nga mungesa e kuptimit, nga enigma. Letërsinë s'e kuptonte ashtu. Letërsia për te ishte vetëm nji mjet për me mbijetue e me jetue pak ma mirë se ata tjerët mbrenda atij bunkeri të madh si Shqipnia e Enverit. Ai shkruente tue ikë prej llogoreve, prej jetës ku buka mezi del.

Ai duhej me qenë i sukseshëm, sepse opcionet tjera ishin të tmerrshme. Ai donte vetëm me pasë ushqime ma të mira atëherë kur pritej në radhë e ushqimet s'dilshin për të tanë. Ai donte me qenë i ftuem nëpër ndeja e me e pasë nji emën, nji personë publike, atëherë kur diçka e tillë pandehej privilegj vetëm i Politbyrosë dhe Xhaxhit. Ai donte me udhëtue jashtë shtetit e me krijue familje normale atëherë kur diçka e tillë ishte e pamundun, sidomos familjen me e krijue si normale. Ai s'donte me e ndryshue botën. Donte me e jetue botën. Si tanë ne tjerët. Nuk lypke shumë. Ishte i vocërr si njeri. Ngihej me pak.

Kadare s'ishte as asht intelektual në kuptimin francez të kësaj fjale. As asht biografi e jetë e cila duhet marrë si shembull, si ta zamë Havelin, Solzhenjicinin, e mos ta krahasoj me nji shembulli të madh si Kundera. Shumëçka prej njeriu e prej intelektuali ka qenë dashtë me flijue ky njeri për me qenë ky që asht sot - shkrimtar. Akuzohej nji kohë të gjatë për kompromiset, veprat ku madhnon diktatorin dhe jetën e lumtun socialiste. Ku bahet i verbët kur duhet me i pa e hetue gjanat. Ku bahet i shurdhët kur duhet me e ndigjue piskamën dhe ulurimën e miqve, e bashkëqytetqarëve të vet, e kolegëve të vet të dhunuem e keqtrajtuem.

Na vinte me vjellë mbas shembjes së komunizmit tue e pa se si shtihohej e reklamohej si disident. Si ai që gjithmnonë ka qenë kundër. Shembull. Model. Por, kur e lexon vetëkritikën e tij shkaku i poezisë "Në mesditë Byroja Politike u mblodh", ate përulje që njeriu ishte i detyruem me ia ba vedi, ate vetëshuplakosje e vetëpshtymje, e kupton se në çfarë rreziku e në çfarë shteti e realiteti ka jetue e mbijetue nji shtetas shqiptar.

Vetëkritika nuk e kompromiton Kadarenë, s'e keni kuptue. Ai s'ka qenë njeri i madh si Kundera e Haveli. Ai ka dashtë vetëm me jetue pak ma mirë, me dalë jashtë shteti, me u dukë i madh në sytë e grues së tij të bukur. Asgja ma shumë. Dhe, po e ka pasë vetëm nji borxh: talentin e tij. Ai i kishte borxh talentit. E letërsia, nime, s'asht realitet. Asht trillim, fiksion, andërr. Andaj, ky njeri edhe u fsheh edhe iku andej, n'fiksion, n'parabolë, n'andërr. Ky njeri gjatë kohës së diktaturës nuk lypi azil n'vendet e perëndimit, sepse nji gja e tillë ishte shumë e guximshme dhe ambicie që i bie tamam njerëzve të mëdhej e trima, e jo Kadaresë. Ai zgjodhi nji azil tjetër, hiç ma pak t'randësishëm e të guximshëm - letërsinë. Iku e u fsheh aty. Mbeti shkrimtar. Vetëm shkrimtar. Kjo jo vetëm më mjafton, por edhe më tepron, deklaroi ai.

Por, deklaroi vetëm mbasi filluen me u shfaq në sipërfaqe mbeturinat e personës së tij publike. Mbasi u shfaq në sipërfaqe kurmi i tij prej Intelektuali dhe Disidenti.

Mediat shqiptare, miletë intelektuale në Shqipni e Kosovë po merren si forenzigët me diçka që moti ka qenë e vdekun dhe e kalbun: Kadarenë Intelektual. Kadarenë Disident.

Por, s'asht faji i tij se kjo kulturë e vocërr, e hutueme dhe e trullueme me komunizëm e me të vërtetën për veten, do ngapak me u rrejtë, do me projektue në njerëz të rëndomtë, në njerëz të vocërr por me talent si Kadare, që dojshin vetëm me jetue pak ma mirë, tana mangësitë, pamundësitë e dëshirat e parealizueme të veta.