Rrugëtim nëpër Shkodrën mijëvjeçare

Shkodra kryeqendër e kulturës shqiptare, kryeqendër e dijës shqiptare, kryeqendër e kujtesës së pastër nacionale shqiptare. Shkodra qyteti me lashtësi 2500 vjeçare, në fillim shekullin XXI, gjendet vetëm nëpër kujtesën e dashamirëve të pasionuar të etnisë, vend i shenjtë, vend që mbajti gjallë gjallimin e kombit, që mbajti gjallë gjakimin për liri, për kulturë burimore, për identitet e civilizim unik nacional.

Duke shëtitur rrugëve të Shokdrës së përbaltësuar nga regjimet antinjerëzore, nga ideologjia atiqytetëruese, më dukej se takoja sa e sa njerëz të mëdhenj, që dha ky vend: më dukej se Fishta i pezmatur me tehun e satirës së tij, sikundër apelonte për gjallëri, gjallëri kjo që edhe sot e gjithë ditën e mbyti ideologjia dhe sistemi politikë i shtetit shqiptar, që nga ardhja e barbarëve turq, të cilët shkatërruan çdo gjë brumore, që e lanë në harresë këtë vend të shentjë, madje edhe atëherë kur u krijua shteti Shqiptar.

Kryenece qëndronte kalaja e Famëshme e Shkodrës, sikundër dëshironte të shprehte gjithë atë lashtësi të pasur, atë krenari e atë mallë, atë gjallëri të luftërëva të mëdha, që bëri për qëndresë historike. Në rrazë të Kalasë, është ndërtuar me mund të madh Kisha e Zojës së Skodrës, të cilës i besuan gjithmonë shkodranët, e të cilën e vunë në ballë të rezistencës nga barbaria Turke. Ajo në vete ngërthen një histori, një legjendë, legjendë të cilës në letrat shqipe i kënduan shumë artistë të mëdhenj, së fundi edhe Kadare, në versionin e fundit të "Kështjellës". Ishte pikëlluese të shihej gjithë ajo madhështi e Kalasë, dhe të kujtohet ajo histori që e përshkruan Barleti në dy rrethimet e Shkodrës, kur edhe filloi shpartallimi, dhe kur mori teposhtën qenia shqiptare, kur mijëra arbëreshë, vetëm për të ruajtur të pastër gjuhë, kulturë, e fe emigruan përtej detit, për në Itali.

Sot rrazë asaj Kalaje qëndrojnë lypës të shumtë, të cilët regjimi i ka hedhur rrugës, vetëm sepse kanë ruajtë shenjat identifikuese nacional-kuntinuitive, duke u flijuar, duke u persekutar.
Rrugëve shoh figura malësorësh, nëpër varfërinë që e rëdnon këtë kryeqnedër të kulturës sonë, të mllefosur, jo vetëm ndaj padrejtësive të së kaluarës, por edhe ndaj diskriminimit të së sotmes.

Ata kanë vetëm një shpresë, shpresë kjo më së tragjike, të lënë atdheun e shtrenjtë, për të cilin u flijuan… E qeveria shqiptare, në heshtje sikundër e pranon këtë fakt. Shkodra edhe në demokraci vazhdon të përsektuhet, të diskriminohet.
Mendoja, sikur të ishte ky qytet pjesë e kulturës Gjermane, Italiane, do të ishte qendra më e madhe, më e përkrahur, më e avancuar në çdo pikëpamje. E sot ata kishin edhe një shpresë, besimin në Zotin, të manifestuar përmes Kishës, e cila edhe sot ruante dicka nga kjo kujtesë.

Vizitoj Kishën ku shërbyen etrit Franceskanë, ata që dhanë shumë për letrat shqipe. Vizitoj varrin e Fishtës, një varr i improvizuar, të cilit regjimi edhe eshtrat ia hodhi në Bunë, dhe sot e kësaj dite, Fishta qëndron pa varr. Aty qëndron një flamur, një kryq. Kaq! Dhe askush nuk ndjehet përgjegjës.

Më tutje është Biblioteka Përsonale e Atit të Madh. I mahnitur hyj në të. Shoh, me mijëra libra, një infrastrukturë shumë estetike, ashtu siç ishte edhe vete jeta e tij, përplotë art, përplotë harmoni. Aty ka libra të zhanreve të ndryshme, të kohërave të ndryshme. Kjo të bindë për një erudit të pakrahasueshëm në kulturën shqiptare, për një enciklopedi shqiptare, të cilës duhet t'i përkulemi.
Sa del rrugëve, të kujtohen autorë të mëdhenj, Barleti ynë, Luigj Gurakuqi, Pashko Vasa, Ndre Mjeda, Gaspër Pali, Vincens Prendushi, Gjergj Fishta, Ernest Koliqi, Arshi Pipa, Migjeni, Martin Camaj, e shumë e shumë kolosë të tjerë, pa të cilët vështirë do kishim këtë kulturë, këtë letërsi, këtë shkrim që e kemi sot.

Ndërsa sot kjo kulturë vazhdon të përdhosët, nga ata që as dje, as sot nuk e duan kombin, ata që për bajraktarizëm, për fudollëk, pranuan çdo gjë në kurriz të qënies shqiptare, nga ata që i ekskomunikuan dhe në heshjte i ekskomunikojnë. Ndërsa edhe sot Shkodra nuk pushon se rujaturi ato vlera, të përbuzura nga një pjesë e konsiderueshme. Në Malësi të thellë të Shkodrës, ende është i freskët kujtimi i persekutimit të tyre, i vrasjeve më mizore, i pushkatimit të qindra priftërinjve, rrëzimit të objekteve fetare ose të shëndërruara në uzina komuniste. Por sot falë klerit, që me tërë qenien punon për të mirën e gjithëmbarëshme, për gjuhë e kulturë të pastër nacionale, ato kanë filluart të restaurohen, të rindërtohen, në mënyrë që Shokdrës t'i kthehet imazhi që ka dhe duhet të ketë.

Shkodrën sot e rëndojnë shumë faktorë ekonomikë, apo poltikë. Sot Shkodra ka nevojë për gjithë kombin, të cilit i dha shumë. Sot Shkodra duhet të këndellet nga harresa e turpëshme që po i bën kombi shqiptar, nga distancimi që po i bën shteti shqiptar i sotëm. Aty as sot e gjithë ditën nuk investohet asgjë. Porse varfëria nuk i pengon shkodranët të ruajnë traditën, gjuhën e kulturën dhe të ndjehen krenarë për vlerat e tyre. Porse gjaku i atyre që është derdhur për këtë vend, nuk prehet i qetë, përderisa asaj nuk ia kthejmë respektin, nderimin e duhur.
Nga dashmirët e dijes, nga dashamirët e kulturës, nga ata që kultivojnë traditën e shkrimit shqip, duhet të bëhet një solidarizim, në mënyrë, që kështu ta respektojmë më shumë Shkodrën, sepse kështu e respektojmë vetvetën tonë.