“Vlora”, vendi ku shitet e ardhmja

Kam disa ditë që lexoj në gazetën “Shekulli” në internet mbi propozimin që një firmë italiane të marrë të drejtën e shfrytëzimit të portit të Vlorës në lidhje me depozitat dhe rrjetin e shpërndarjes të naftës. Unë jam një ish -pedagog në Fakultetin Ekonomik të Tiranës, që si shumë intelektualë të tjerë kam lënë prej shumë vitesh Shqipërinë. Duke u nisur nga jeta e interesave kapitaliste të cilën e përjetoj çdo ditë, nuk mund të rri pa bërë disa rreshta koment mbi këto propozime skandaloze. Siç thashë dhe më lart ky diskutim dhe investim është qesharak në çdo pikëpamje. Së pari në aspektin e interesit kombëtar dhe atë nacionalist më duket patetike se si ka mundësi që një firme të huaj i jepet e drejta të zotërojë për 30 vitet e ardhshme një arterie të tillë portuale të Shqipërisë.

Nuk ma merr mendja se një gjë e tillë do të ishte e mundur të futej për diskutim dhe jo me të aprovohej në Parlamentin italian në qoftë se një investitor shqiptar do të dëshironte të anasjelltën. Ndoshta të zhytur në vjedhjet momentale dhe interesat personale që gjithmonë në politikën shqiptare janë primare, harrohet konteksi dhe rëndësia e një vendimi të tillë. Disa investime nuk janë thjesht investime, por janë edhe interesa strategjike kombëtare që do të ndryshojnë dhe udhëheqin rrjedhën e zhvillimeve të ardhshme të kësaj industrie. Në Shqipëri mungojnë rrjete të mirëfillta shpërndarje për gazin e lëngët, naftën apo produkte të saj, por kjo nuk duhet të thotë që të merren vendime të gabuara. Akoma edhe sot që kanë kaluar 13-14 vjet nga koha e ndryshimeve të mëdha, në Shqipëria operohet sot për nesër, dhe i vetmi plan afatgjatë për çdo ministër apo kryeministër është mesa duket 1-2 vite, aq ç’është gjatësia mesatare e të qenit në karrige.

Si mund të shpjegohet ndryshe fakti që e drejta i jepet monopol një firme të vetme dhe kjo është e huaj? Çfarë interesash kombëtare po arrijmë me këtë? Kush e garanton qeverinë se si do operojë kjo firmë në vitet e ardhshme dhe për më tepër monopol? Dhe primarja, çdo qeveri në çfarëdo vendi europian apo amerikan kur sjell një investim të huaj ka dy objektiva bazë, punësimin e popullsisë vendase dhe rritjet e prurjeve të taksave për nivelin lokal apo qendror të qeverisjes. Me sa lexoj asnjë nga këto objektiva nuk synohet të realizohet. Nuk shoh asnjë deklarim qeveritar të përmendë hapjen e vendeve të punës për shqiptarët dhe asnjë llogaritje të të ardhurave vjetore që rrethi i Vlorës apo pushteti qendror do të marrë në 30 vitet e ardhshme nga ky investim.
Tani të kalojmë tek investimi. Eshtë vërtet qesharake dhe e padurueshme se çfarë logjike ekonomike përdoret në këtë investim. Shuma është qesharake, 1 milion euro në vit, pra 30 milionë eruo investim total, që është vetëm xhiroja vjetore e kompanisë që unë menaxhoj. Një investim që është shumë i mundshëm edhe për 3-4 biznesmenë shqiptarë të nivelit mesatar po të mblidhen së bashku dhe që është qesharak për shumë nga top milionerët shqiptarë. Arsyeja që nxjerr shteti është se ne nuk i kemi këto para, prandaj të lemë firmën italiane të investojë. Po mirë, akoma në vitin zero jemi dhe do jemi përgjithmonë? Çfarë përpjekje u bë t’i ofrohej ky investim një firme apo një grupi biznesmenësh vendash. Po sistemi i kreditit dhe i bankave nuk ekziston në Shqipëri?
Një llogaritje shumë e thjeshtë nxjerr që kjo firmë do të investojë një total prej 30 milionë euro dhe si çdo kompani private do të dojë të ketë një profit margin prej të paktën 25-30% minimum. Pse këto fitime duhet të jenë të pataksueshme dhe të përfundojnë në krahun tjetër të Adriatikut, këtë nuk arrij ta kuptoj. Në qoftë se investimi do të ishte shqiptar, edhe sikur me kredi nga bankat, së pari taksat do vileshin dhe nuk do përjashtoheshim me ligj. Së dyti, natyralisht, kjo firmë do punësonte fuqinë punëtore vendase dhe së treti do të prodhonte një fitim për kompanine që do mbetej në Shqipëri për t’u riinvestuar apo për t’u përdorur si kredi nga rezervat bankare për zhvillimin e një projekti të ri, pra ajo që quhet money-replicator.
Edhe bankat shqiptare do të kishin një fitim nga investimi në kredi. Më duket e pabesueshme që shteti i dorëzon me dëshirë burimet natyrore, portet shqiptare në duart e të huajve. Nuk e di se çfarë strategjie është kjo, por i bie që pas 30 viteve në Shqipëri të kërkojmë vizë për të hyrë në portin e Vlorës. Lind një pyetje, në qoftë se do të flasim për teorinë e globalizimit, hapjes së kufijve dhe pjesëmarrjen në Europë, pse ky globalizim duhet të bëhet në kurriz tonë dhe në favor të interesave greke apo italiane? A më jep dot një rast qeveria shqiptare kur një investitor shqiptar të jetë i suksesshëm për të hapur një biznes të madh që kërkon miratimin e qeverisë italiane apo greke dhe t’ia ketë dalë mbanë? Vërtet vlejmë kaq pak sa ta shesim veten kaq lirë? Duket sikur jemi akoma nga vitet 20 të shekullit të kaluar, ku Vlorën po ia japim vetë me duar italianëve për ta shfrytëzuar ndërsa Durrësin ia kemi dhënë me kohë grekëve.
Po si ka mundësi që depozitat greke janë mu në mes të portit të Durrësit dhe rrezikonin deri tani afër dhe planin e Bankës Botërore? Kompani greke që merr miratime nga qeveria shqiptare me një lehtësi që shumë investitorë shqiptarë vetëm e ëndërrojnë… Pse nuk kërkon kjo qeveri të drejtën të hapë filiale të Bankës së Kursimeve në gjithë qytetet greke ku ka prezencë shqiptare, por e kundërta ndodh shumë kollaj? Bankat greke janë kudo në Shqipëri.
Me kursimet shqiptare në Greqi punojnë bankat greke dhe nxjerrin fitimet e tyre. Me kursimet e shqiptarëve në Shqipëri punojnë përsëri bankat greke dhe përsëri nxjerrin fitimet e tyre. I bie që pavarësisht se në cilën anë të kufirit ndodhesh, në qoftë se do kredi, interesi bankar do të përfundojë në xhepin grek? Pse???? Edhe sikur të ishim kaq të paditur dhe injorantë (nuk jemi aspak), nuk do shumë të marrësh për ca kohë në punë grekë apo italianë apo çfarëdo që të mësosh procesin know-how dhe sistemet moderne të banking dhe clearing.
Çështja këtu është strategjike. Duke menduar vetëm short-term dhe për faktin që qeveritarët tanë e shesin veten shumë lirë dhe mbi të gjitha me të huaj pasi kështu është më vështirë të merren vesh praktikat korruptive, tashmë kemi arritur në atë gjendje që në shumë elementë të ekonomisë dhe industrisë jemi në dorë të të tjerëve. Dhe mbi të gjitha kjo po vazhdon dhe akoma më keq.
Duke u kthyer mbrapsh tek porti i Vlorës, siç e thashë nga ana monetare, investimi është qesharak, 30 milionë euro në 30 vite, i pataksueshëm dhe mbi të gjitha, kjo është vërtet që të ngre nervat, jepet porti për shfrytëzim, pronësi dhe operim BOO. Po mirë të falur e kishim ne portin e Vlorës, që duhet patjetër t’ia jepnim mbrapsh italianëve pa marrë asnjë taksë mbi aktivitetin tregtar në 30 vite dhe mbi të gjitha asnjë qira?
Çfarë parajse për investitorët që paraqitet Shqipëria. Lutem më thoni se cilën derë duhet të trokas dhe kujt duhet t’i lyej qerren që edhe unë si kanadez apo amerikan të vij dhe të më japin një port si psh. Sarandën, Shëngjinin apo ku di unë dhe do t’ju premtoj që do t’ua lë gati mbas 30 viteve pasi ta kem mjelë dhe nxjerrë 3 herë paratë e mia dhe pa paguar asnjë lekë si qira apo taksë. Me çfarë naiviteti merren këto vendime unë nuk e di, por çfarë faji kanë fëmijët dhe nipërit tanë që pas 30 vitesh kur të jenë rritur dhe të duan të bëjnë diçka më të mirë për këtë vend sesa kjo shtresë parazitësh politikanësh që kemi sot, të hapin arkivat dhe të thonë, oops - nuk bëjmë dot gjë se ish-kryeministri apo ministri shqiptar në 2004 vendosi që këto port shqiptar t’ia jepte falas kësaj kompanie italiane…
E marr me mend se sa herë në ditë i lutet Zotit kjo kompani e huaj që i erdhi fati në derë dhe se do të marrë një port strategjik të tillë dhe mbi të gjitha të vulosur në ligj si monopol. Një investim i garantuar.
Një shembull i shkëlqyer se çfarë na pret nesër për më tepër. Hajde Europë dhe merr çfarë do, ne vdesim të jemi shërbëtorë, kjo është toka jonë po ne duam shumë ta falim dhe nuk duam asnjë taksë apo pagesë vjetore për këtë shfrytëzim të natyrës, portit, ndotjes së ambientit dhe të tjera.
Në çdo punë që unë kam pasur rastin të jem i përfshirë, mund të them me siguri të plotë se asnjëherë nuk mund të ndodhë që një firmë private të këtë të njëjtat interesa me qeverinë. I vetmi objektiv i çdo firme është maksimizimi i fitimit. Eshtë qeveria ajo që duhet të mendojë për të tjerat, të vjelë taksat dhe të kontrollojë nëse ka abuzim fiskal, të shohë nëse firma nuk po ndot ambientin, që paguan kontributet shoqërore për punëtorët e saj, dhe që merret në punë fuqi punëtore vendase, duke bërë shpërndarjen e të ardhurave në rrethin e Vlorës.
Ajo çfarë do të ndodhë me këtë rast qesharak dhe patetik që nuk e di se si propozohet për kalim në Parlament, është që kjo firmë që premton 30 milionë euro investim për 30 vite, pra vetëm 1 milion euro në vit, do të fillojë të investojë 3-4 milionë euro për 4 vitet e para, pastaj vetëm 800,000 euro për vitet në vazhdim derisa kur të vijë fundi investimi vjetor do të jetë 200 - 300 mijë euro dhe asnjë investim për 2-3 vitet e fundit në mënyrë që të maksimizojë fitimin. Dhe mbi të gjitha e bukura e kësaj pune është që pas 30 vitesh, Vlora jo vetëm s’ka marrë asnjë para nga kjo punë, por që do t’i kushtojë 300 - 400 milionë euro në paranë e vitit 2034 që të pastrojë portin nga një projekt karakatinë që do të ketë mbetur në portin e saj si një relikë e Luftës së Dytë Botërore. Dhe do shajnë dhe do shfryjnë qeveria e asaj kohe për idiotësirat dhe mashtrimet e sotme që kjo qeveri po bën, por – “hey, who cares, right?” - sepse në 2034 gjysma e qeverisë së sotme do të ketë lule përsipër dhe pjesa tjetër do të jetë në azile për pleq duke shijuar frytet e parave të vjedhura në 2004 dhe borxhin dhe koston e kësaj qeverie do e paguajnë fëmijët dhe nipërit tanë me punën dhe paratë e tyre.
Morali: çdo gjë duhet të paguhet në kohën dhe vendin e duhur.
Në qoftë se ne krijojmë një dikça të mirë që mund t’ua lëmë fëmijëve tani, mirë, por në të kundërt, ky popull që fle dhe duron shumë për veten e tij, dhe nuk lë që qerpiku të mos preket tek fëmija, duhet të çohet, të ulërijë kundër kësaj shtrese aliene qeveritarësh që po vjedhin të tashmen dhe të ardhmen e fëmijëve të tyre.
Dhe mbi të gjitha, nuk ka rëndësi nëse këta politikanë janë të kuq, rozë apo blu, qofshin dhe jeshil. Një gjë duhet të jetë e qartë dhe përgjithmonë, kjo tokë nuk është pronë private e një qeverie 4 –vjeçare, por shtëpia jonë edhe për shumë shekuj që vijnë. Nuk duhet dhe s’mund ta lëmë të vazhdojë ky realitet. Shitje hotelesh, fabrika, porte dhe pasurim pafund për këtë elitë, kurse 90% jeton në mjerim dhe nisin fëmijët rrugëve të botës sepse janë të huaj në vendin e tyre, kështu që çfarë ndryshim bën nëse punon refugjat në Itali, Greqi apo refugjat në Tiranë.

* Autori është ish-pedagog, i specializuar për Financë, Kontabilitet dhe Auditim - MBA/CPA