"MË FAL, BILAL XHAFERRI !"

Spiunimi publik i Bilal Xhaferrit dhe histeria e varrim-çvarrimit të dosjeve.
Fadil Paçrami, sërisht në rolin e persekutorit të Bilal Xhaferrit.

Për të bërë pendesen e persekutuesve të Bilal Xhaferrit nuk ka nevojë të hapen dosje... Madje edhe pse spiunimi i tij është publik dhe i hapur, askush nuk i tha shkrimtarit (të paktën për së vdekuri), "Më fal, Bilal Xhaferri!" Atëherë çfarë kërkojmë nëpër varreza dosjesh dhe çfarë është qellimi i hapjes së tyre?!

Mjerisht, ata që sot kërkojnë me insistim të quhen disidentë, dikur e martirizuan shkrimtarin, ndër më të talentuarit e letersisë shqipe. Thonë të hapen dosjet. Bukur le të hapen (paçka se u kujtuam si kofini pas të vjeli), nëse vertetë ka mbetur gjëkund ndonjë dosje?! Por për të gjetur persekutuesit e Bilal Xhaferrit nuk ka nevojë të hapen Arkivave te Shtetit, (prej ku nisin të gjitha spekullimet e sotme), as ato të Komitetit Qëndror e të Ministrisë së Brëndshme, sepse spiunimi i tij është bërë publikisht në Lidhjen e Shkrimtarëve, por edhe në gazeta e librat e atyre që jetojnë ende nëpër delire disidencash të paqëna.

Edhe pse diktatura është shëmbur dhe shkrimtari i deklaruar "armik" Bilal Xhaferri, ka afro dy dekada i tretur në dhè, ai vazhdon ende të jetë i persekutuar. Sigurisht jo nga lexuesit e dashamirësit e tij të shumtë, por nga ata që u përpoqën sa mundën t'ja nxijnë jetën njeriut, kolegut të vet shkrimtar.

Madje edhe këto ditë (sipas një shkrimi të Sadik Bejkos në gazetën "TemA"), ish këmbora e madhe e letërsisë që u katandis mjerimi i madhështisë së vet fodulle, Fadil Paçrami, paska thënë se paskërka fakte se Bilal Xhaferri na kish qënë "spiun i sigurimit". Po nuk thotë ky xhelat shkrimtarësh (para se të metamorfohej prej Enver Hoxhës në viktimë), se nga i mori këto të dhëna dhe a ka ndonjë të dhënë tjetër plotësuese se kush e plagosi me thikë e kush i dogji dy herë redaksinë e dorëshkrimet në Amerikë dhe më tej, kush e vrau në mënyrë misterioze në spitalin e Çikagos Bilal Xhaferrin? Mesa duket Fadil Paçrami, që e anatemoi Bilal Xhaferrin në Lidhjen e Shkrimtarëve, duke e nxjerrë jashtë nga salla me ulurimat "pinjoll i armikut të Partisë" kërkon ta persekutojë e anatemojë edhe pas vdekjes shkrimtarin Bilal Xhaferri. Mirëpo Fadil Paçrami harron se ky nuk është mision shkrimtarësh por nekrofagësh, është i njëjti mision që ai kishte si një nga llafeollogët e demagogët më të zellshëm të diktaturës. E nuk mund, mesa duket, të rrijë pa e ushtruar zanatin e vjetër edhe tani në fund të jetës zullumqare.

I lindur në nëntor 1935 në fshatin Ninat të Konispolit, në një familje patriote çame, Bilal Xhaferri u rrit jetim, pa nënë e pa baba (baba te pushkatuar si armik nga shokët e idealeve komuniste të Fadil Paçramit), dhe e ndjeu që në fëmijëri varfërinë dhe përbuzjen klasore. Punoi që i ri nëpër kantjere, i dënuar për të mos ëndërruar arsimimin e lartë. Punëtori i Ulzës shumë shpejt do të binte në sy për talentin e madh letrar, për çfarë u pa, sa me simpati e dashamirësi nga lexuesit, aq më cmirë e ligësi nga shkrimtarët e përkëdhelur të regjimit, të cilët jetonin në fodullëk e në domenët e letersisë së partishme.
Nuk e lanë të botonte veç një libër me tregime, që gjithësesi i dha emër të nderuar tek lexuesi i thjeshtë por edhe tek disa kritikë e rrethe letrare dashamirëse që e përkrahnin.
Deri këtu e lejuan, por kur Bilal Xhaferri guxoi të mendonte e të shkruante një roman historik për periudhën e Skenderbeut si "Krastakraus" lindën plot ambicje të liga, plot fjalë nisin të qarkullohen për birin e një të pushkatuari, që kish guximin konkuronte me ballin e letersise se kohës. Këtë Partia e Punës (dhe e Lidhjes së Shkrimtarëve) nuk mund ta linte të ndodhte, prandaj prisnin vetëm rastin ta dënonim pinjollin e "armikut". Dhe rastin u a dha në dorë vetë Bilal Xhaferri, i cili duke jetuar e vuajtur bashkë me popullin e vet, dinte shumë më tepër se sa kritika zyrtare apo aparatçikët e Komitetit Qëndror për problemet e letersisë e artit dhe të lidhjeve të saj me realitetin e jetës.
Por çfarë tha Bilal Xhaferri në Lidhjen e Shkrimtarëve. Le të ngrihet e të thotë Fadil Paçrami (në është ende gjallë trupi se fryma e shpirti i kanë vdekur me kohë), se çfarë gjëme i bëri letërsisë shqiptare diskutimi i Bilal Xhaferrit?! Vetëm se tha që trajtimi i figurës të grave malësore në një roman (konformist me ideologjinë zyrtare të PPSH, që disa shkrimtarë mediokërr e quanin "hymni i letersisë së klasës punëtore"), ishte i gabuar. Kjo për faktin se vertetë gruaja malësore në shfaqje dukej e nështruar, e poshtëruar, por në thelb shoqëria dhe mjedisi shqiptar gjithnjë e kanë respektuar. Edhe analizat e Kanunit bëheshin prej pseudokritikëve të rregjimit gjithnjë me qëllimin e keq për ta nxjerrë si ana me e zezë e jetës shqiptare. Malësia e malësorët ishin bërë sinonimi i egersisë dhe i prapambetjes shekullore në letersinë e partisë. Edhe Kanuni lexohej dhe interpretohej së prapthi, duke mos gjetur tek ai kurrfarë vlere, të paktën historike për kohrat kur shoqëria shqiptare jetonte ende jashtë legjislacioneve civile dhe në kushte izolimi historik.
Duke jetuar në mes të malësorëve të zonave veriore ku dhuna komuniste ishte shfaqur me egersi të pashoqe, Bilal Xhaferri do të zbulonte tek ata jo vetëm vuajtjen e mjerimin ku e kish katandisur popullin regjimi monist popullin, por do të dallonte edhe tiparet e madhërishme të malësorëve shqiptarë si nderi, besnikëria, urtësia, mikëpritja, respekti njerëzor. Bilal Xhaferri nuk mund të mos i mbronte ato tipare e virtute të larta të njerëzve të vatrave malësore ku ai kishte ngrenë bukë e ishte pritur me bujari.
Bilal Xhaferri foli, tha të vertetën që buçiste jo vetën në shpirtin e tij por edhe në gjokset e malësorëve të martirizuar prej skuadroneve të ndjekjes (lexo vdekjes).
Bilal Xhaferrit deshen t'ia bënin varrin së gjalli duke e ndarë nga letersia.
Librin "Lirishta e kuqe" që ja vonuan të dilte (jo pa qëllim) ja kthyen në karton dhe romanin në dorëshkrim "Krastakraus" që shikohej me lente, thonë ,edhe nga vetë Ramiz Alia( fjalë e përhapur me qellim mbase), ja zhdukën që të mos i mbetej asnjë nishan sfidës qe i “deklasuari” I bënte një romanit historik( me kohë të përqasun) e që ishte ngritur aso kohe në peidesdal dhe hymnizohej prej kritikës shabllone të rregjimit.
Ajo çfarë i kishte mbetur Bilal Xhaferrit ishte, të shpëtonte të paktën jetën, para se ta shqyenin çakejt e diktaturës. Dhe falë njohjeve, miqëve të mirë, respektit që njerzit kishin për të, arriti të arratisej në fund të gushtit të vitit 1969.
Por më kot mendoi Bilal Xhaferri se do t'i shpëtonte egersisë e dinakrisë së rregjimit. Do ta gjenin edhe pse larg. Enigma e vdekjes së tij, pas një operacioni në kokë të deklaruar "i suksesshëm" ku, shkrimtari doli nga salla i vdekur e për të cilin kurrfarë hetimi i plotë nuk u bë, të lë të kuptosh se "parja e kuqe e hafijëllëkut" (siç më thoshte në të gjallë i ndjeri Preng Gruda, që e kishte strehuar mjaft kohë Bilal Xhaferrin në shtëpine e vet në Detroit e për këtë më ka lënë një kujtim me shkrim), ka shkuar pra, në dorën që duhej për të kryer punën e Sigurimit te Tiranës.
Gjithësesi kjo vdekje mbeti enigmë e traumë për Komunitetin Shqiptar në Amerikë, ku Bilal Xhaferri ishte ndër intelektualët më aktive me revistën e tij "Krahu i Shqiponjës", dhe humbje e madhe për Letersinë Shqipe.
Në vend që të heshtej me dhëmbje për këtë vdekje tragjike, në një botim në ditët e fundit të monizmit, emri i Bilal Xhaferrit (edhe pse me iniciale), u satirizua në mënyrë makabre nga një shkrimtar i nderuar e i respektuar, por që megjithë talentin e admirueshëm kurr nuk i shpëtoi vogëlsirave ne te cilen e fuste ne ngacje ambicja.
Është e vertetë që "shkrimtarin B.XH. koha ja dha varrit" por jo për t'u harruar siç thuhet në atë libër botuar rreth vitit 90, përkundrazi për të shkëlqyer e admiruar nga populli shqiptar e për tu vendosur si talenti i madh dhe martir në altarin e letrave shqipe, që kurrsesi, megjithë dëshirat vetiake të ndokujt, nuk mund të përbëhët veç nga një dorë, veç nga një mëndje e kurrsesi vetëm nga një penë...
Në spitalin e Çikagos, në tetor të vitit 1986, në moshen 51 vjeçare vdiq njeriu, por mbeti gjallë në kujtesën e njerëzve krijuesi i martirizuar, krijimtaria e tij, që sot është pronë e gjithë lexuesve shqiptarë. Mirënjohjen prej lexuesve e meriton Ballkiz Halilin e cila e ruajti një kopje në dorëshkrim të atij romani. Duke shpëtuar vepren e Bilal Xhaferrit prej zhdukjes, permes rrezikut të jetës së vet, ajo bëri shumë më tepër se një akt aq shumë të përfolur e të dëshëruar, që quhet disidencë, e që në këtë rast, ruajtja e librit të "armikut", është shumë -s humë herë më e madhe nga ato "disidencat" e disa shkrimtarëve zyrtarë, që më kot perpiqen ti mësojnë lexuesve të sotëm, se si ti lexojnë si disidente e kundershtare, veprat që deri dje ishin konformiste të regjimit monist.
Miti i Martirit të letersisë Bilal Xhaferri, ndrit udhën e gjithe brezave shqiptarë, të atyre që artin e bëjnë nepermjet dhëmbjeve e sakrificave e vlerat i arrijnë arrijnë nepërmjet veprave të veta e jo nëpermjët mizanskenave, tarafeve, klaneve, të cilat (pse jo) të japin edhe çmime të mëdha kombëtare kur dhenesve u a do mideja dhe interesi.
Edhe hapja ose mos hapja e dosjeve, është një lojë (krahas tërë lojrave dinake pseudo-demokratike të tranzicionit) që po luhet prej 15 vjetësh, e po në këtë sens do të luhet akoma nga ata që diç duan të përfitojnë, qoftë nga varrimi apo çvarrimi i dosjeve në varrezat e diktaturës.
Ja nxinë jeten popullit duke varrosur të vertetat e jetët njerëzore, e tashmë kur populli ka plot halle të tjera, kur korrupsioni dhe krimi të zë sytë e varfëria e skajshme e ka prurë jetën në zgrip, u dashka një spektakel i ri; çvarrimi i dosjeve, zbulimi i shkrimtareve spiunë, atyre shkrimtarëve që sot nuk janë kurrgjë veç hija e vetvehtes dhe nuk përbëjnë më asnjë vlerë të qënësishme në pushtet e masmedia, të atyre pra që, si ekzistenca dhe mosegzistenca janë jashtë vëmendjes publike, qe tashme është të politizuar skajshëm, e për më tepër veprat e tyre, edhe sikur të duan, njerëzit nuk kanë para ti blejnë...
Të hapen dosjet thuhet me nje kumbim të bujshëm - Patjetër, se populli ka nevojë për spektakël e hashish informativ sensacional... O burra ti japim pra popullit delire të trëndafilta, ti ngrejmë sipare ngjarjesh të mëdha, ta ngopim me kufomat e një pjese mjerane shkrimtarësh, që t'ju rritet oreksi e lavdia një pjese tjetër, atyre që kanë bërë "qendresë" në kështjella ëndërrimesh.

Ashtu si për zbulimim e “bujshëm” të poemës "Pashallarët e kuq" që u bë çeshtje e madhe por u fry e çfry si tollumbacet e 1 Majit para tribunave, (me "urra" kur u ngrit e "urra" kur u rrëzua), ashtu do të përfundoje edhe kjo nismë zulmëmadhe dosjesh pas afro 14 vjeteve të vendosjes së pluralizmit.
Kemi një dosje të Bilal Xhaferrit me "spiunë" të vetëdeklaruar. Pse heshtet e nuk ka kurrfarë vrasje ndergjegje e reagimi publik?
Le ti marrim gjërat me rradhë, pra të lexohen së pari dosjet e hapura, pastaj gjejuani anën atyre të fshehura, se vertete duhen hapur të gjitha (në ju lëntë Komiteti Shqiptar i Helsinkit, që tashmë merr nën mbrojtje mafien zyrtare dhe banditët e qeverisjes per mosdeklarim e pasurive), pra të hapen nëse ka mbetur ende ndonjë dosje e pa u manipuluar gjëkund...
Por, në krye të fjalës të thuhet:
- Më fal, Bilal Xhaferri!

* Boston, 2004