Stuhia në gotë

Në periudhat historike që cilësohen si kthesa, shfaqen politikanë me vizione premtuese, me botëkuptime impresive që kanë një sugjestivitet religjioz, me skema përmes të cilave synojnë të sigurojnë profit maksimal për grupin që e përfaqësojnë. Nëse këto botëkuptime bien ndesh me realitetin, atëherë kohëzgjatja e tyre kryesisht ndërlidhet me mandatin e politikanit karizmatik, i cili doli rrëmbimshëm në skenë, plot premtime verbale. Pas largimit të tij zvetënohen edhe skemat e tij politike, por jo gjithkund, ngaqë këto ide, këto skema krijojnë efekte anësore që në filozofi njihen si epifenomene, si derivate të një procesi të caktuar.

Ish-presidenti i Republikës së Maqedonisë, z. Kiro Gligorov, si reprezent i formacioneve të ndryshme shoqërore komuniste kishte prirje të krijojë doktrina politike. Doktrina e tij mbështetej, kryesisht në këto premisa:
- Paraqitja e popullit maqedonas si një entitet transhedental, gjithëkohor që ka lënë gjurmë të vazhdimësisë gjatë periudhave të ndryshme historike.

Me këtë premisë ai hapi shtegun për një imperializëm unikal historik, përmes të cilit përvetësonte të gjitha ngjarjet, personazhet dhe vlerat që janë krijuar nën kuadratin e sotëm gjeopolitik që ndërkombëtarisht njihet me emrin FYROM. Kjo premisë, në doktrinën e tij po ashtu ka përuruar një metodë paradoksale hulumtuese që nënkupton projektimin e koncepteve të sotme në të kaluarën. Ky këndvështrim i "magjishëm" jep efekte interesante për psikologjinë, ngaqë efektet janë delirante. Në kuadër të këtij perceptimi z. Kiro Gligorov na del si gjyshi, Cirili dhe Metodi si djemtë e tij, ndërkaq Leka i Madh si nipi i tij. Por këto nuk janë efekte të vetme të këtij këndvështrimi interesant, por ka dhe elmentë të tjerë. Mbi këtë perceptim ndërtohen teori apo doktrina politike për revandikacione territoriale, aspirata për territoret që sot gjenden në Maqedoninë e Pirinit, të Egjeut madje dhe në disa pjesë të Shqipërisë. Aspiratat territoriale gjithnjë shoqërohen edhe me ato kulturore. Së këndejmi, kjo doktrinë rezulton edhe me përvetësim të personazheve të famshme historike, origjinash të ndryshme, duke filluar nga Leka i Madh, Cirili dhe Metodi, car Samuilli, Skënderbeu e deri te Nënë Tereza. Nga këta elementë dhe gjurmime të ndryshme arkeologjike ndërtohet një imazh pozitiv, i purpurt për Maqedoninë;

- Paraqitja e Maqedonisë si oazë e paqes, ku popujt e ndryshëm jetojnë në atmosferë idilike, ku të gjitha problemet janë zgjidhur sipas standardeve dhe vlerave demokratike evropiane, kështu që ajo ofrohet si model për gjithë botën. Ishte shumë vështirë të rrënohej ky imazh idilik politik, ngaqë bota parapëlqente të shihte pika të ndritshme në historinë tragjike të ballkanasve;
- Paraqitja e Maqedonisë si vlerë e jashtëzakonshme, biblike. Sipas këtij rrëfimi pozitiv maqedonasit janë të krishterë apostolikë dhe jo paganë që u krishterizuan në shekullin e 9-të. Ky pretendim has në një paradoks të pazgjidhshëm që i shpon sytë. Nuk mundet të përvetësohen njëkohësisht Shën Pali, që filloi të përhapë krishterizmin te fiset ilire dhe te banorët e Maqedonisë së lashtë, dhe Cirili dhe Metodi, që filluan ta përhapin krishterizmin te fiset pagane sllave, pothuaj 10 shekuj më vonë se Shën Pali. Nën një sqetull s'mbahen dot dy kunguj - thotë populli;

- Afirmimi i politikës racionale të mesit të artë, të ekuidistancës në marrëdhënie me fqinjtë "e tërbuar" dhe në planin global. Kjo politikë e ekuidistancës, le që ishte një modifikim, një plagiat i doktirinës titiste të mosinkuadrimit, por edhe një mashtrim arrogant që fshehte mungesën e distancës ndaj Jugosllavisë, pjesërisht Greqisë dhe që krijonte, pa hetuar, stërdistancën ndaj Bullgarisë dhe Shqipërisë;

- Pika vijuese e rëndësishme e kësaj doktrine ishte antishqiptarizmi. Kjo politikë nuk shfaqej vetëm në raport me shqiptarët e Maqedonisë, të drejtat e të të cilëve ngulfateshin vazhdimisht, por edhe në relacion me çështjen e përgjithshme shqiptare. Vetë z. Gligorov në disa raste është shprehur kundër pavarësisë së Kosovës me argumentin se Kosova e pavarur do të ishte rrezik i drejtpërdrejtë për Maqedoninë. Nga ai kemi dëgjuar dhe lexuar dhe teza të tjera antishqiptare lidhur me involvimin e shqiptarëve në krimin e organizuar, lidhur me korrupsionin, me bashkëpunimin e tyre me rrjetin fondamentalist islamik etj. Ky disponim antishqiptar shfaqej lehtë, pa dilema morale dhe në vazhdimësi, madje edhe në situata më tragjike për popullin shqiptar, siç ishte lufta në Kosovë, kur ai, me një ligësi të dalldisur ofronte projektin e korridorit sanitar për ta zbrazur sa më lehtë Kosovën.

- Veçori tjetër e politikës gligoroviane ishte lehtësia për krijim të analogjive pretencioze, të paqëndrueshme që synonin t'i relativizonin fenomenet dhe realitetet. Bie fjala krahasimi i Maqedonisë, ende pa emër të zyrtarizuar me SHBA- të, përkatësisht të shqiptarëve me hispanikët e atjeshëm, ose me Francën, krahasimi i shqiptarëve me arabët. Në këtë kategori të sajimeve të lehta hyn edhe përvetësimi i sllavofonëve myslimanë, i torbeshëve që si fenomen u shfaq pak më herët, në vitet e tetëdhjeta. Ky grup i veçantë etnik, që tregonte prirje për asimilim në shqiptarë ose turq, në kuadër të fushatës totale antishqiptare, që nënkuptonte krijimin e një aleance, të një fronti sa më të gjerë kundër shqiptarëve filloi të instrumentalizohet, të kategorizohet si maqedonas-mysliman që krijoi indinjatë dhe nxiti protesta te vetë torbeshët.

Kjo doktrinë, ky botëkuptim i shtrembëruar për fenomenet historike, shoqërore dhe politike, krijoi atë gabim strategjik që sot e kësaj dite e molis Maqedoninë. Gligorovizmi nuk ishte fenomen i izoluar meqë atë e ndiqnin këmba-këmbës karrieristë, politikanë, shkencëtarë, gazetarë të ndryshëm si brenda ashtu edhe jashtë Maqedonisë. Gligorovit i kaloi mandati, por gligorovizmi vegjeton si epifenomen nëpër qarqe ku ende s'ka arritur kjo informatë.

Janë tejet interesante për analizë epifenomenet gligoroviane në Shqipëri. Këto ditë lexova një tekst të një përfaqësuesi apo kryetarit të njërës prej shoqatave të ashtuquajtura të Unionit të maqedonasve të Shqipërisë, të një shoqate që me gjasë grumbullon qytetarë të Shqipërisë që pandehin se iu rritet nami nëse identifikohen me atë sajesë politike, maqedonas-mysliman, që nuk zuri vend as në vetë Maqedoninë. Si duket lajmet vijnë vonë në Shqipëri" Natyrisht se ai, vetvetiu në këtë polemikë tendencioze me tekstin e Kadaresë "Poshtërime në Ballkan" nuk do të ngjallte kurrfarë interesi, por përkundrazi një shpërfillje ashtu si shumë opinione të ngjashme që hyjnë në rubrikën e "letrave të lexuesve".

Por, ky tekst është interesant nëse shikohet si pjesë më ilustruese e sindromit të krijuar nga doktrina gligoroviane, që në thelb është krejtësisht artificiale dhe që vetë popullin maqedonas e fut në ngatërresa si me vetveten ashtu edhe me popujt e tjerë të Ballkanit. Ky shkrim vlen të analizohet vetëm e vetëm për ta kuptuar absurdin e maqedonizmës, të paktën të perceptuar me syzet e doktrinës së Gligorovit. Maqedonizma e tillë nuk ka mbështetje mbi faktet historike, kështu që sa më shumë që do të insistohet për të trashëguar ngjarje, grupe etnike, figura, simbole nga e kaluara, aq më absurde do të duken këto kërkesa.

Çka dëshmojnë faktet elementare historike?
Ideja e Maqedonisë lindi pas luftës ruso-turke, krizës së ashtuquajtur të lindjes, ose konkretisht pas refuzimit që të legalizohet ndërkombëtarisht Bullgaria e ekspanduar e Shën Stefanit. Tërheqja e Bullgarisë prej Maqedonisë ndikoi në paraqitjen e një lëvizje të fuqishme politike, që sot njihet me akronimin VMRO. Ideja parësore e kësaj lëvizjeje politike ishte krijimi i një formacioni shtetëror në hapësirën gjeografike që sërish nisi të njihet me emrin Maqedoni. Natyrisht, as në atë kohë as tani Golloborda e Shqipërisë ishte jashtë fushës së perceptimit politik. Kjo Maqedoni, sipas platformës politike të VMRO-së do të duhej të ishte Zvicra ballkanike, ku do të jetonin në barazi të plotë bullgarët, shqiptarët, grekët, turqit, vllehët etj.

Pra, një pjesë e elitës bullgare synonte që përmes një koncepti të ri të një shteti si Zvicra të rikthente pozicionin dominues bullgar mbi një territor strategjik që e humbën në sajë të arbitrazhit ndërkombëtar. Kur ky projekt hasi në pengesa të shumta, nën ndikimin e krahinizmave të ndryshme filloi të çahet në dy pjesë, në atë probullgare dhe në promaqedone. Sipas disa të dhënave historike faktori vllah, që thellë është i mpleksur në indin bullgar, e ushqente këtë ide të Maqedonisë si shtet të pavarur për të krijuar kështu një krijesë shtetërore ku do të zhvilloheshin idetë dhe vlerat vllehe apo arumune. Të gjitha këto planifikime dhe aspirata i prishi Lufta e Parë Botërore dhe aleancat ushtarake gjatë kësaj periudhe.

Serbët, të sulmuar nga austro-hungarezët kërkuan shpëtim në ombrellën franceze dhe ndonëse nuk dhanë ndonjë kontribut të madh ushtarak, megjithatë ata si aleatë të ngadhënjyesve fituan të drejtën e zgjerimit. Në këtë mënyrë aneksuan si territore të ish-perandorisë osmane, Maqedoninë gjeografike, Kosovën dhe Sanxhakun dhe territorre të ish-perandorisë austro-hungareze, Vojvodinën, Bosnjën, Kroacinë dhe Slloveninë, duke formuar kështu mbretërinë serbo-kroato-sllovene. Në këtë shtet të ri nuk funksiononte ideja e maqedonizmës as në Maqedoni, por as në zonat e tjera, aq më pak në Shqipëri, e gjithsesi aspak në Gollobordë të Shqipërisë.

Me krijimin e Jugosllavisë së parë, me aneksimet arbitrare nuk u pajtuan shumë popuj të tjerë. Populli shqiptar zhvillonte luftë përmes kryengritjeve të organizuara nga Hasan Prishtina, Azem Bejta e të tjerë, ndërkaq në Maqedoni VMRO-ja probullgare organizonte atentate të njëpasnjëshme. Shërbimet sekrete të kundërzbulimit serb nuk arritën dot që të depërtojnë në substancën e kësaj organizate, por zgjodhën rrugën tjetër, krijimin e një VMRO-je antibullgare dhe promaqedone, në thelb proserbe, për të relativizuar çdo gjë dhe për të futur grindjen mes krahëve të ndryshëm politikë të VMRO-së. Kur filluan ngatërresat e brendshme qeveria bullgare i nxorri jashtë ligjit të dy krahët e VMRO-së. Në këtë kohë në Gollobordë, në Gorë në Kosovës nuk flitej për maqedonizëm. Nisur nga kjo vetvetiu imponohet pyetja: kur lindi ideja e maqedonizmës, apo nevoja e krijimit të një vargu të shoqatave të unionit të maqedonasve në Shqipëri?!

Ideja e maqedonizmës, identitetit të veçantë etnik është kontestuar dhe vazhdon të kontestohet nga shumë fqinj si dhe hulumtues të paanshëm botërorë. Ndërkaq, shqiptarët tani për tani qëndrojnë anash këtij fenomeni. Nëse brenda në Maqedoni kjo ide kontestohet, rasti i fundit i krizës shfaqet në radhët e klerit ortodoks, kur një pjesë e tij shfaq luajalitet ndaj kishës ortodokse serbe, atëherë shtrohet pyetja tjetër: prej nga buron ajo energji, ajo gatishmëri për krijim të një "kauze maqedonase" në Gollobordë të Shqipërisë?! Përgjigjen duhet ta kërkojnë gjithsesi jo në histori, as në traditë por në projektet politike të liderëve të matufosur, apo te projektet e shërbimeve sekrete maqedonase që synojnë ta relativizojnë çështjen shqiptare në hapësirat e ish-Jugosllavisë. Por, ky relativizim është i pamundur, ngaqë kauza shqiptare mbështetet në një realitet të dëshmuar etnik dhe historik. Origjina e shqiptarëve nuk është e konstestueshme. Për të mbajtur këtë mëvetësi etnike shqiptarët organizuan me qindra kryengritje si kundër romakëve po ashtu dhe ndaj turqve dhe sllavëve.

Shqiptarët për kuazën e tyre u vranë, u burgosën u persekutuan. Gjithsesi kauza shqiptare nuk do të dilte në shesh nëse nuk do të shkatërrohej Jugosllavia. "Kauza maqedonase" në Gollobordë, më saktësisht ajo maqedonaso-myslimane është sajesë në kuadër të projekteve jugosllave, pra dhe maqedonase për relativizim të kauzës shqiptare ngaqë, në Gollobordë nuk ka patur lëvizje politike me premisa maqedonase. Në Gollobordë dhe në vende të tjera nuk ka pasur kryengritje, vdekje, persekutime etj, në emër të ideve të maqedonizmës. Shqipëria nuk dekompozohet që me automatizëm të hapen kauza të tjera ashtu siç ndodhi në Jugollavi. "Kauza maqedonase" hapet si sfidë antishqiptare në kuadër të strategjisë gligoroviane, të cilët kanë marrë përsipër të realizojnë disa segmente të shërbimeve sekrete dhe verbërisë karrieriste të disa individëve në Shqipëri, që synojnë përmes shoqatave të tilla të hapin dilema të mëdha atje. Mirëpo, ata do të arrijnë të krijojnë, të improvozojnë vetëm stuhiza në një gotë me ujë.

Çështja shqiptare nuk mund të relativizohet me çështjet tjera që imponohen, veçmas me ato që e bezdisin herë pas here Shqipërinë, ngaqë ajo nuk është produk i fikcioneve etnike, i doktrinave apo i planeve gjeostrategjike, por një realitet i brumosur në procesin e gjatë historik, nëpër kryengritje, burgje, vuajtje dhe sakrifica.

Deliri për të krijuar kauza etnike në Shqipëri nuk është vetëm retorikë politike, por edhe politikë gjeostrategjike. Ekziston një plan i hartuar që në kohën e ish-Jugosllavisë për krijimin e një tampon-zone që do të lidhte viset e banuara me sllavofonë myslimanë të Gorës në Kosovë, të fshatrave torbeshe përreth Dibrës dhe atyre të Gollobordës së Shqipërisë. Në vijë të këtij përcaktimi, ushtria jugosllave që nga vitet e 80-ta, hapi një rrugë me rëndësi ushtarake që lidhte fshatrat gorane në Kosovë me ato torbeshe në Maqedoni. Aktualisht qeveria e Maqedonisë zhvillon bisedime për hapjen e rrugës së mbetur, që do ta lidhte Gollobordën me fshatrat torbeshe rreth Dibrës. Strategët jugosllavë kanë pasur ndërmend ta instrumentalizojnë këtë popullatë kundër elementit shqiptar.

Ç'është e vërteta, në Ballkan ekziston një kategori e veçantë e popullatës që flet sllavisht dhe i takon besimit islam. Ata njihen me emrin pomakë në Bullgari, torbeshë në Maqedoni, goranë në Kosovë, sanxhankli në një pjesë të Sanxhakut dhe boshnjakë në Bosnje. Sipas të gjitha gjasave në një pjesë të territorit të Shqipërisë ekziston po ashtu një grup që flasin një dialekt të përtharë të sllavishtes dhe i takojnë besimit mysliman. Ky grup, akoma nuk e ka të qartë identitetin e vet kombëtar, madje janë shumë më prapa se të tjerët që sot njihen me emrin pomakë, torbeshë, boshnjakë, goranë etj. Pra, ata thjeshtë identifikohen me toponimin e Gollobordës, madje shpeshherë deklarohet se janë bullgarë.

Konceptet pretendencioze, transhedentale të Gligorovit për maqedonizmën krijojnë ngatërresa të mëdha historike, politike, religjioze etj, jo vetëm në Maqedoni, por edhe përreth Maqedonisë. Me rastin e shfaqjes së maqedonizmës në Gollobordë të dirigjuar nga Shkupi hapet një dilemë e fuqishme politike që ka të bëjë me krijimin e Maqedonisë si shtet të pavarur dhe ndikimi i kësaj mbi stabilitetin e shteteve dhe konstelacioneve përreth. Përgjigja më adekuate ndaj përcaktimit gligorovian dhe në përgjithësi maqedonas për mosnjohjen e pavarësisë së Kosovës në emër të ruajtjes së stabilitetit të Maqedonisë dhe rajonit është hapja e dilemës lidhur me krijimin e shtetit maqedonas, që qoftë si koncept, qoftë si veprimtari agjenturore i destabilizon hapësirat shqiptare dhe rajonin.