Vullnetarizmi, një dimension i munguar

Kur punët nuk shkojnë mirë në qymezin tonë, shpesh ne shqiptarët e përqëndrojmë vëmendjen tek klloçkat. Por ndoshta ia vlen më shumë t'i hedhim sytë nga vezët që kanë pjellë klloçkat. Sepse ato nuk janë gjë tjetër veçse pulat e së nesërmes.

Kur një fqinji im amerikan më sugjeroi të bëhesha anëtar i bordit drejtues të shoqatës së banorëve të lagjes, mendimi i parë që më erdhi ndërmend ishte se, ndërkohë që mund ta kryeja mirë atë detyrë, nuk ndjeja ndonjë motivim të brendshëm për ta marrë përsipër. Eventualisht, pranova të zgjidhem në bord, por, të them të vërtetën, pjesmarrjen në të e pashë më tepër si një angari se sa si një detyrë që duhej kryer me përkushtim. Dhe sa herë që bëja ndonjë punë që më caktonte bordi, pyesja veten se pse dreqin i merrja me aq përtaci punët e bazuara në vullnetarizëm.

Kuptohet që përgjigjen e kësaj pyetje nuk e kisha të vështirë ta gjeja. Sapo rrëmoja pak në ndërgjegjen time, konstatoja se, që nga koha e diktaturës komuniste, vullnetarizmi si koncept ka zënë vend në fondin e koncepteve të nënvlersuara në mendjen time. Aksionet "vullnetare" për mbjelljen e misrit me kubikë, për prashitjen e ullinjve, për pastrimin e bunkerëve, e mbi të gjitha, aksionet me rastin e ditës së Enverit, më sillnin aq krupë atëhere sa sot e kam të vështirë mos të bëj një nënqeshje nënvlerësuese sa herë dëgjoj ose them fjalën vullnetar.

Kuptohet që unë nuk jam i vetmi shtetas shqiptar që e ka të skalitur në ndërgjegje këtë ndjenjë të pakontrollueshme nënvlerësimi ndaj vullnetarizmit. Jam më se i sigurtë se shumica dërrmuese e bashkështetasve të mij kanë për të një ndjenjë të ngjashme me timen. Dhe ndoshta për të njëjtat arsye. Por a janë ato të mjaftueshme për të shpieguar distancimin e dukshëm të njerzve nga vullnetarizmi në Shqipëri?

Një vështrim në të kaluarën e Shqipërisë mund të nxjerrë në pah se ndjenja e vullnetarizmit dhe e komunitetit nuk ishte dhe aq e zhvilluar edhe para ardhjes së komunistëve në fuqi. Është e vërtetë se filiza të kësaj ndjenje mund të vëreheshin në fshatra me barazi relative shoqërore, sidomos për mirëmbajtjen e kullotave të përbashkëta, ose në lagjet tradicionale të qyteteve, kur bëhëj fjalë për pastrimin e një rrugice, por në përgjithsi, ndjenja e kontributit të përbashkët në funksion të mirqënies së komunitetit ishte pak e zhvilluar në ato vite. Fibrat që mbanin të lidhura komunitetet ishin më tepër të karakterit vertikal se sa horizontal. Kështu, një individ kishte shumë më tepër gjasa të kontribonte për komunitetitn kur ia kërkonte i pari i fisit apo i fshatit se sa si rrjedhojë e ndjenjës së të qënit pjesë e komunitetit.

Duke u rikthyer në ditët e sotme, mund të thuhet se mungesa e ndjenjës së vullnetarizmit në funksion të përmirsimit të jetës së komunitetit, është një handikap jo i vogël për zhvillimin e Shqipërisë. Për të ilustruar se sa qëndron ky vlerësim, mund të na vijë në ndihmë studimi i Robert Putnam "Çfarë e bën demokracinë të funksionojë", i cili ka në fokus krahasimin e qeverisjes rajonale në zona të ndryshme të Italisë.

Nga anliza e këtyre rajoneve, Putnam konstaton se diferencat në zhvillim midis rajoneve të ndryshme italiane nuk mund të shpjegohen statistikisht vetëm me diferencat në kapitalin natyror, njerëzor e financiar që ato disponojnë. Sipas tij, është diferenca në kapitalin shoqëroror ajo që ka ndikuar më shumë në zhvillimin e diferencuar të rajoneve. Dhe ajo që Putnam quan kapital shoqëror nuk është gjë tjetër veçse prania e ndjenjës së vullnetarizmit dhe komunitetit në një krahinë të caktuar. Për ta kuantifikuar këtë kapital, ai përdor si tregues numrin dhe vjetërsinë e organizatave të ndryshme jo-qeveritare që e bazojnë aktivitetin e tyre vetëm në kontributin me para e punë vullnetare të anëtarëve, duke përjashtuar ato që financohen nga burime të tjera.

Kjo analizë e Putnam padyshim që rezonon tek shtetasit shqiptarë. A nuk e vërejnë ata gjëndjen e shkallëve të palleteve ku banojnë, e që do deshin vetëm pak përpjekje të përbashkëta për t'i mirëmbajtur? Po ashtu, nuk i vërejnë ata ambjetet para pallateve, të cilat mund të bëheshin më të këndëshme në qoftë se të gjithë bashkë do të kontribonin pak kohë e para për t'i sistemuar? Dhe po të shkohet pak më larg, a nuk e vërejnë shqiptarët se kur kanë mbështetur sadopak protestat e organizatave jo-qeveritare në lidhje me çështje jetike të tyre, një farë rezultati është arritur?

S'do mend që të gjithë i vërejnë këto, por problemi është se edhe ajo pak ndjenjë vullnetarizmi dhe komuniteti që ekzistonte para ardhjes së komunistëve në fuqi ka vdekur tashmë. Si rrjedhim, secili sheh punën e vet dhe ia lë në dorë përmirsimin e gjithçkaje ose politikanëve që qeverisin aktualisht, ose atyre që pretendojnë të marrin qeverisjen në dorë. Duke harruar kështu se shumica dërrmuese e politikanëve shqiptarë, fatkeqsisht, nuk e shohin të qënit në post si përgjegjësi ndaj komunitetit të cilit i shërbejnë, por si shans për t'i shpërndarë favore atyre që i mbështesin politikisht e financiarisht.

Shembulli që solla në fillim të këtyre rreshtave më dekurajon sa herë që vras mendjen se si mund të ngjallet ndjenja e vullnetarizmit në Shqipëri. Kjo ngaqë mendoj se nuk mund të pritet shumë prej shtetasve të zakonshëm shqiptarë, kur tek një njeri si unë, që ka 13 vjet që studion e punon në një nga vendet më të shquara për këtë ndjenje, ekziston akoma një nënvlerësim pothuaj reflektiv ndaj saj. Por një shembull tjetër më jep pak shpresë. Fëmijët e mij, megjithse të ndikuar jo pak nga kultura familjare, po e zhvillojnë goxha ndjenjën e vullnetarizmit dhe komunitetit. Dhe çelësi i këtij suksesi është thjesht pjesmarrja e tyre në disa organizata fëminore edukuese.

Organizatat në të cilat marrin pjesë fëmijët e mij, në ndryshim nga të shpifurat organizata të pionerëve të Enverit, funksionojnë mbi baza krejtësisht vullnetare dhe dinë të gërshetojnë mirë argëtimin fëmijnor me punën në shërbim të komunitetit. Shembulli i tyre më bën të shpresoj se, po të krijohen edhe në Shqipëri organizata të ngjashme, fëmijët e sotëm, eventualisht, mund të bëhen qytetarët e mirë të së ardhmes. Do duhet pak eksperiencë e financim që kjo të realizohet. Por të dyja këto nuk i mungojnë donatorëve tanë perëndimorë.

(Botuar ne gazeten Panorama)

Eduard Zaloshnja, Ph.D.
Associate Research Scientist
Public Services Research Center
Pacific Institute for Research and Evaluation (PIRE)
11710 Beltsville Dr., Suite 300
Calverton, MD 20705
Phone: 301.755.2734
Fax: 301.755.2799