Gjergj Kastrioti, 600 vjet (më) pas

Gjate 365 ditëve te ketij viti, shqiptaret ne mbare globin, I janë përkushtuar kujtimit te 600- vjetorit te lindjes se Gjergj Kastriotit – “I madhi”. Titulli “I madhi” mbase duhej përmendur shume shekuj me pare, ashtu siç e mbante edhe Aleksandri i Madh. Gjate 25 viteve, 1443-1468 ai u be nje barriere e pakapërcyeshme për perandorinë ushtarake te asaj kohe, Osmanlinjtë. I mbështetur vetëm ne nje grumbull « fshataresh » te Arbërisë, Gjergj Kastrioti arriti te thyen ne shume beteja jo vetëm pashallarë, por edhe vete sulltanët. Historia ka treguar shume dhe ne mjaft vende te ndryshme pers Kastriotin e madh, port ne do te donim ta perceptonim kete figure 600 vite pas lindjes se tij.

Jo vetëm ne historinë e shkruar nga shqiptaret, por edhe ne krijimet e shumta te te huajve për kete « Atlet te Krishtit », mese shumti përmendet emri me te cilin e pagëzoi sulltani, Skënder Beg. Ndërsa termi « Skënder » ne gjuhen turke, eshte nje përshtatje e emrit « Aleksandër », termi « Beg » eshte nje grade ushtarake apo ofiq. Sigurisht, kjo nuk ia zbeh aspak famën Gjergj Kastriotit ne Evrope, por tenton ta « turqizoje » me shume se c’duhet « Heroin Evropian » te Mesjetës, i cili shpëtoi Kontinentin Plak nga pushtimi i Osmanllinjeve.

Nga ajo qe kemi lexuar jo vetëm ne shkrimet e shqiptareve, apo te huajve, konstaton jo pa keqardhje se përdorimi me I shpeshte I emërtimit te heroit si Skënder Beg, nuk eshte I rastësishëm. Diku, ne nje nga filmat dikurshëm, eshte përdorur termi se “nuk mund te bëhen Hasha” 500 vjet nen Turkun. Këtij mentaliteti, nuk I ka shpëtuar as figura e Kastriotit. Edhe pse emri dhe figura e tij, “u shtiheshin” edhe ne ëndërr turqve dhe sulltanëve, për ironi te fatit, për ta afruar sa me prone tyre, thirrej vetëm pak vite pas vdekjes (1468) me shume Skënder Beg se Gjergj Kastriot. Nuk janë te pakte ata “studiues” qe e kane cilësuar “tradhtar” Gjergjin, siç ka edhe te tjerë qe e konsiderojnë “rebel” ushtarak kundër regjimit te Sulltanit, por vetëm për te marre pushtet për vete.

Nuk dëshirojmë te ndalemi tek ceshtja e besimit, pasi ajo eshte e qarte si drita e diellit, por nuk qëndrojnë aspak versionet edhe te historiografisë shqiptare për “paqendrueshmerine deri ne ateizëm” jo vetëm te babait te tij, Gjonit, por edhe vete Gjergj Kastriotit. Ka nga ata, qe ndoshta me “humor qesh e ngjesh” kujtojnë se Kastrioti nuk I ka shpëtuar dot “synetit” I cili e ka kthyer se bashku me emrin, automatikisht ne mysliman. Kete version, mendojmë se nuk mund ta mbroje, por edhe as ta përgënjeshtroje askush dhe faktet nuk do te gjenden kurrë.

Mbetet te vlerësojmë atë qe na kane sjelle kronikanet e asaj kohe deri ne ditët tona, por sigurisht, te paktën princat, veçanërisht Araniti qe lidhi krushqi me Kastriotin, do ta kishte ditur faktin e “muslimanizimit” te tij dhe ne këto kushte, ai nuk do te kishte marre për dhëndër nje Skender Beg. Ne kete linje, mbase e njejta gje, nuk mund te thuhet per Hamza Kastriotin, I cili me tradhetine ndaj xhaxhait te tij fillimisht e me pas Arberise, tregoi se jo vetëm nuk kishte gjak shqiptari ne deje, por nuk e lidhte asgjë me kete vend.

Me pak peshe ne kete linje, ka edhe versioni për nje besim “ortodoks” te Kastriotit. Me se shumti, kjo piste lidhet me Vojsaven, nënën e heroit, e cila, me shume duke u nisur nga emri se sa nga fakte reale, eshte paraqitur me origjine sllave. Nuk duhet harruar se behet fjale për Ballkanin e Mesjetës, ku kishte rreth 7 shekuj qe sllavet kishin ardhur nga stepat dhe Uralet. Vendësit, ne kete rast Iliret apo Arbëreshët me pas, kane qene zoter dhe eshte e pamundur qe me nje mënyrë apo tjetër, brenda 700 viteve, te mos ishin krijuar “oaze” familjare “te sllaveve te albanizuar”.

Nuk eshte aspak çudi, qe pikërisht Vojsava te kete qene nje nga këto “sllave” por qe ne dejet e saja, rridhte te paktën 50% gjak alban ose arbëresh. “Ortodoksia” si besim e Kastriotit, hidhet poshtë edhe nga nje fakt tjetër. Vojsava, edhe nëse ishte aq “sllave” dhe “ortodokse”, duke u martuar me nje princ shqiptar, me mentalitetin e asaj kohe, ata duhej te kenë vene kurore ne nje kishe katolike, nga nje prift apo murg I ketij besimi. Sipas eksperiencave te principatave homologe, as qe behej fjale se bashkëshortja e princit do te merrte fenë e bashkëshortit, siç edhe fëmijët do te rriteshin sipas ritit katolik.

Megjithatë, faktet me kokëforta, janë vlerësimet qe I kane ardhur Gjergj Kastriotit nga te huaj. Vlen te përmendet dhe te proklamohet, se qofte edhe thjeshte si ushtarak, apo kundërshtar “dinjitoz”, Kastriotit nuk I ka ardhur asnjë vlerësim as nga Sulltanët, por as me vone nga Xhon- turqit qe ridimensionuan historinë. Po na ndjenin bir te tyre, do ti vinin emrin e tij ndonjë institucioni, siç ndodhi shekuj me pas me Sami Frasherin apo pinjollët e tij, për meritat e veçanta dhe kontributin për Turqinë. Te vetmet vlerësime, madje maksimale, I kane ardhur nga Kisha Katolike dhe Papati, duke arritur kulmin me “Mburoje e Krishterimit” dhe “Atlet I Krishtit”. Nga ana tjetër, duhet pranuar se as nga Venediku, as nga Papati dhe as nga Napoli, Kastrioti nuk u mbështet siç e meritonte.

Ndërsa sot, teksa qeshte quajtur viti jubilar I 600 vjetorit te lindjes se tij, Kastrioti thuajse nuk përmendet. Duke perifrazuar nje koleg ne nje te përditshme, nuk duhej te kalonte dite pa e kujtuar me nje aktivitet. Nuk ndodh dhe deri ne fund, nuk do te ndodhe kështu. Edhe pse mund ta përdorim fare mire si nje “ikone” qe na lidh fort me rrënjët tona evropiane, si nje hero qe shpëtoi Evropën nga turqizimi dhe islamizimi me dhune I sulltanëve, ndoshta duke qene nje “spirance” qe na afron edhe me ëndrrën tone- Anëtarësimin ne BE, nuk mund ta përdorim dot. Me se shumti, eshte për vete fajin tone. Ne historinë tone, ai rezulton me shume si nje mbrojtës i Arbërisë (Shqipërisë) nga pushtimi turk, sesa si nje “mburoje” e te gjithë Evropës se Mesjetës.

Tjetërsimi duket se ka filluar nga emri, i cili nuk thirret me siç e pagëzuan prindërit Gjergj Kastrioti, për Skënder Beg. A thua te jete rastësi se ne shumicën e krijimimeve dhe te raportimeve historike, eshte përdorur me shume emri turk i tij? A mos valle me shume e kemi kujtuar si nje person, I cili gjithsesi dëshironte te ishte Arbëria nen Turkun? Ndoshta kemi kërkuar qe duke qëndruar ne kete “llogore” te justifikojmë faktin e te qenit nje vend ne zemër te Evropës me nje popullsi ne mazhorance (ndoshta 70%) e besimit mysliman? E ne kete drejtim, nuk na mbetet veçse te themi se kemi qene, jemi dhe do te vijojmë te jemi, e keqja me e madhe e vete vetes sonë.

Ne kete përvjetor te 600-te te Kastriotit te madh, nuk na mbetet me te krenohemi me te si nje nga kombet formuese te Evropës, si nje mburoje, te paktën për 25 vjet e Krishterimit Evropian, I cili I dha jete edhe Bashkimit Evropian drejt te cilit jemi nisur prej 15 vitesh.

Ndërsa duhej te ishte nje lajtmotiv Kastrioti, tashme na mbetet te kapemi fort pas Nene Terezës. Por edhe ne kete pike, ne skene dalin fqinjët tanë, madje edhe India. Vendlindja ne Maqedoni, kalimi I jetës ne Kalkuta (Indi) duket se e kane zbehur perkatesine shqiptare, botërisht te deklaruar te Nene Terezës. Për ironi te fatit, 19 tetori, Dita e Lumturimit te Nene Terezës kalon thjeshte si nje dite pushimi, e shënuar me te kuqe ne kalendar, pa ndonjë aktivitet apo seri aktivitetesh.

Nje popull dhe komb qe nuk ka te kaluar, vështirë te kete te ardhme. Postulati fatkeqësisht po vërtetohet për ne shqiptaret. Edhe pse nje komb formues I Evropës, gjeografikisht ne zemër te saj, mentaliteti zotërues vazhdon te jete ai, I nje vilajeti ne Perandorinë Osmane. Ndërkohë, edhe vete Turqia, tashme ka trokitur me force ne dyert e Evropës, por ne shqiptaret, sipas gjasave do te futemi shume pas saj ne BE. Ndoshta vazhdon forca e zakonit, vasaliteti nga Porta e Larte, qe nga viti 1468, kur vdiq Gjergj Kastrioti, te cilin qe pas vdekjes, te gjithë e kujtojnë si Skënder Beg, duke mos e lidhur asgjë me Shqipërinë, e aq me pak me Evropën mburoje ë se cilës ishte për mese 25 vite.