Kapiten Gjelosh Luli (1908 - 1946) - bir i denjë i fisit të Ded Gjo' Lulit e Malësisë

Ishte jo më shumë se 34 vjeç, kur mbylli sytë në shpellat e ftohta të Alpeve shqiptare, pranë majes së Veleçikut. Quhet Kapiten Gjelosh Luli, njeriu me akademi universitare, të përfunduar në Itali. Pikërisht, për vlerat e larta të atdhedashurisë, lirinë dhe shpirtin e thellë të demokracisë perëndimore luftoi me armë në dorë, pa iu dorëzuar Forcave të Ndjekjes së Sigurimit komunist.

Hienat e kuqe, të prirë asokohe nga shefi famkeq i Forcave të Ndjekjes Toger Baba (për territorin e Shqipërisë) e Bajo Stanku, Komandant i forcave të Brigadës së Pushkatimit në Mal të Zi, bënë përpjekje, përdoren forma e dredhi staliniste, për të shtënë në dorë të gjallë, sokolin e shkathët të maleve.

Ata dështuan, mbasi idealet e Kapiten Gjelosh Lulit ishin shumë më të drejta, se ato të shtypjes e nënshtrimit, që po përdorte në vitet e para e në vijim sistemi bolshevik në Shqipëri.

Komandanti i Traboinit të Hotit në Malësi e ish - Komandanti i Përgjithshëm i Forcave Nacionaliste të Malësisë së Madhe Kapiten Gjelosh Luli, e ka zanafillën e traditës për liri të komunitetit, ku jeton nga dera e familjes së Ded Gjo' Lulit (1840 - 1915), e mirënjohur në tërë Malësi e Shqipëri për burrëri, trimëri, urti e autoritet, cilësi me të cilat përballoi me armë në dorë ushtrinë pushtuese e sulmet malaziase. Ai ruajti me vendosmëri trojet arbërore, kundër ushtrisë së Perandorisë Otomane.

Në një familje, me tradita të hershme patriotike e historike, u lind më 1912 Gjelosh Luli, në katundin Bardhaj të Traboinit në Hot, pikërisht në kullat e famshme, ku u lindën babagjyshet: Ded Gjo' Luli, Kol Ded Gjo' Luli, Gjok Luli, Gjergj Deda, Nik Gjelosh Luli, Lek Nishi etj., për të vijuar më pas me Mark Mirin, Mark Gjelosh Lula, Kol Miri, Lul Gjeloshi e Luk Gjeloshi. Deçiqi, ku valëviti Flamuri krenar i Gjergj Kastriotit dhe Dera e famshme e Ded Gjo' Lulit, janë sinonim të njëra - tjetrës dhe pjesë e historisë së lavdishme nacionale të malësorëve kreshnikë të Shqipërisë së Veriut.

Gjelosh Luli, u lind e u rrit në oborrin heroik, në oden e burrave të moçëm e me tradita të Malësisë. Babai i Gjeloshit, Gjok Luli, ishte kushëriri i parë me djalin e Ded Gjo' Lulit. Asokohe e gjithë familja jetonte bashkë në një kullë në katundin Traboin.
Që kur ishte i vogël, Gjelosh Lulin e përkundi në djep kreshnikja e Malësisë Nora e Hotit (1888 - 1965), të cilën Ded Gjo' Luli e kishte nusen e djalit. Të dy djemtë e Dedes, Kola e Gjergji kishin luftuar krah për krah me babain e tyre. Kështu Kola, nuk e pati jetën e gjatë, mbasi u helmua nga serbët në një hotel të qytetit e Barit në Itali në vitin 1918, në shenjë hakmarrje ndaj prijësit të Kryengritjes së Malësisë Ded Gjo' Lulit, ndërsa djali tjetër Gjergj mbeti i vrarë në Luftën e Malësisë të vitit 1910.

Gjatë betejës të madhe, luftëtari Luc Nishi i vuri gjoksin topit të altilerisë e trupi i tij u bë copa copa. Kujtojmë, se në vitin 1913, kur u bë ndarja e kufijve nga Fuqitë e Mëdha, katundi Traboin mbeti nën juridiksionin e Malit të Zi, si shumë familje të tjera.
Familja e Ded Gjo' Lulit u shpëngul që andej e u vendos në një fushë në afërsi të qytetit të Shkodrës të quajtur Shtoj ose siç thirret nga të gjithë katundi i Hotit të Ri (Fusha e Mbishkodrës).

Në familjen e madhe, që u vendos në Hot të Ri, jetoi familja e Gjok Lulit, babait të Gjeloshit, i cili kishte gjashtë fëmijë: Pjetrin, Gjeloshin, Rrokun, Nolin Gjelinën e Nocin. I dyti i fëmijëve Gjeloshi, kur ishte në moshën 7 vjeç shkon në qytetin e Shkodrës dhe fillon mësimet e para të shkollës fillore.
Më vonë, vijon mësimet në gjimnazin klasik pranë konviktit të "Maleve tona" të qytetit. Ai, spikati për zellin e madh për librat, si një ndër nxënësit më të dalluar në shkollë, me rezultate të larta në mësime. Pas viteve të adolishencës në shkollën e mesme, Gjeloshi i ri në vitin 1929, përfitoi një bursë shtetërore nga qeveria monarkiste e mbretit Ahmet Zogu. Shkoi me anije në Itali, për të vijuar studimet e larta në Akademinë Ushtarake në Torino.

Gjatë viteve të Monarkisë së Zogut (1928 - 1939), familja e Gjok Lulit, u respektua e nderua shumë, për arsyen bindëse, se ai ishte nip i heroit të madh, Ded Gjo' Lulit. Për këtë arsye e duke vlerësuar kontributin e madh patriotik, që dha Derë e mirënjohur në tërë Shqipërinë, përveç djalit të madh Pjetrit, i cili qëndroi me prindërit në shtëpi, tre djemt e Gjokës, Gjeloshi, Rroku e Noli, përfituan bursa shtëtërore nga qeveria Zogu I dhe studiuan në universitetet e Akademitë e Italisë.
Ndërsa Gjeloshi me Nolin u diplomuan në shkollat e akademitë ushtarake, Rroku u diplomua në degën e Ekonomisë në një nga universitetet e Italisë. Kështu në Akademinë Ushtarake të Torinos pas katër viteve u diplomua me rezultate të shkëlqyera në degën e Artilerisë Gjelosh Luli. I etur për dije perëndimore e për t'u futur më në thellësi të artit të bukur ushtarak, pas mbarimit të studimeve të plota bëri një vit tjetër specializim në kursin e Aplikacionit.

Në vitin 1934, Gjelosh Luli kthehet në Shqipëri e u emërua në një repart të Regjimentit të Artilerisë në Tiranë, ku iu dha grada e Togerit. Pas disa viteve shërbim, ai tranferohet pranë familjes në Shkodër, duke u caktuar përsëri në një repart Artilerie. Viti 1936, për Gjeloshin ishte një vit shumë i rëndësishëm në jetën e tij, pasi hap familjen e re, duke u martuar me Helenën, e cila ishte bijë e familjes Mirakaj nga rrethi i Pukës. Në atë kohë Helena, sapo kishte mbaruar gjimnazin pranë Insitutit Femëror "Nana Mbretëreshë" në qytetin e Tiranës, ku kishte diplomuar me rezultate shumë të larta në disiplinat mësimore.

Gjatë viteve të shërbimit në qytetin e Shkodrës, u vlrësua shumë nga qeveria, për kontributin e madh në fushën ushtarake, ku mori graden e Kapitenit të Parë. Niveli i lartë intelektual e kulturor, bëri, që ai të vlerësohet nga profesorët e shkollës së mesme të Gjuhëve të Huaja, ku ai dha mësim në disa gjuhë si pedagog i shkollës, pranë gjimnazit klasik në qytetin e kulturës Shkodër.
Nënshkrimet e shkrimeve të tij, fillojnë të zënë vend të rëndësishëm në revista e gazeta të kohës. Kwtu, ai trajtonte tema të ditës, artit kulturës etj. Rregullisht filloi të botonte vazhdimisht shkrime të ndryshme në shtypin periodik e në të përkoshmet që botoheshin në qytet. Më së shumti, botoi në revistën shkencore, kulturore e letrare "Hylli i Dritës" (1913 - 1944). Tjetër pasion e dëshirë për fushën e letrave kishte Elena gruaja e tij, e cila shkruante poezi, që ende sot janë të pabotuara. Ato ruhen me kujdes e nostalgji nga e bija e vet, që jetoi në Shkodër Izabela Luli, kurse tashti në New York.

Mendoj, që do të ishte shumë mirë dhe fisnike, që miqtë, farefisi në vendlindje, Shkodër dhe në shumë shtete të ShBA - së, Europës të marrin përsipër botimin e tyre, që kanë shumë vlera letrare për kohën e shkruar dhe në shenjë nderimi e respekti për Derën e mirënjohur në trojet etnike.

Përveç profesionit të tij, me të cilin ishte diplomuar jashtë shtetit Gjeloshi, falë kulturës së lartë që zotëronte ishte i dhënë pas shkrimeve publicistike e gjuhëve të huaja. Ai zotëronte shumë mirë me shkrim e të folur italishtën, frëngjishtën e gjermanishten. Gjatë tërë kohës së shërbimit në detyrë, mbeti i nderuar e respektuar nga populli fisnik i Shkodrës, për të cilin ruhen kujtime të freskëta, si burrë i shquar për trimëri, zgjuarësi e përgatitje profesionale në radhët e forcave të Ushtrisë Shqiptare asokohe. Që herët, Kapiten Gjelosh Luli, kishte shfaqur hapur ndjenjat e tij antikomuniste me anë të shkrimeve të ndryshme, që botonte herë pas here në shtypin e kohës.

Ende sot, kur po mbushën plot 58 vjet nga vdekja e Kapiten Gjelosh Lulit, jeton në zemrat e kujtesën e malësorë të trevave të Veriut, rezistenca me armë në dorë e fatosave të lirisë e demokracisë shqiptare.

Nacionalizmi, një vlerë e trashëguar

Në luftra e beteja kundër synimeve shoviniste të shteteve fqinj, që kërkonin të gllabëronin tokat shqiptare, kishte shkrepur pushkën për "Liri a Vdekje" familja e Kapiten Gjelosh Lulit.
Pushtimi i Shqipërisë nga Italia fashiste më 7 Prill të vitit 1939, e gjeti Kapiten Gjelosh Lulin, me detyrën ushtarake si oficer në Regjimentin e Artilerisë në Shkodër. Si shumë luftëtarë të tjerë asokohe iu kundërvu pushtimit të zi fashist, duke iu përgjigjur thirrjes së Atdheut.

Të gjithë ish - ushtarakët e Monarkisë së Ahmet Zogut asokohe, u rikthyen në Ushtrinë Nacionale, duke u emëruar në detyrat që kishin më parë. Këtë përkushtim e shprehu pa hetim Kapiten Gjelosh Luli, që rifilloi të shërbente përsëri në Regjimentin e Artilerisë, ku kishte shërbyer vite më parë.
Nga burimet historike dhe nga dëshmitë e të afërmeve të tij deri tek burimet e freskëta, që ka sjellë vajza e vet Izabela Luli, del se veprimtaria e tij antifashiste është shumë e madhe, duke luftuar me armë në dorë kundër këmishzinjve pushtues italianë. Kështu në vitet e para të pushtimit fashist, Gjeloshi nuk u përzie asnjëherë me punët e politikës, por vijoi të shërbente si ushtarak i Artilerisë dhe herë pas herë vijonte të shkruante shkrime letrare dhe historike në revistën e dashur të tij "Hylli i Dritës" dhe në ndonjë gazetë asokohe.

Ai urrente pushtuesit fashist e njëkohsisht shkruante dhe demaskonte komunizmin, frytet e zeza me male masakrash, të cilat i kishte shfaqur në ish - Bashkimin Sovjetik. Me këto shkrime e biseda të lira me qytetarët shkodranë, ai kërkonte të ndërgjegjësonte bashkëqytetarët, se një rrezik edhe më i madh po e pret Shqipërinë.

Gjeloshi, ishte me të vërtetë një nacionalist e antikomunist i flaktë, për të cilat dëshmon historia e njerëzit edhe sot e kësaj dite. Ai me kohë, kishte krijuar respekt e admirim nga simpatizantë shkodranë nacionalistë e antikomunistë, që e dëgjonin me respekt mendim e tij të lirë. Kapiteni i Parë Luli, kishte shoqëri e miqësi të ngushtë me shumë intelektualë të njohur, si: Mark Dredha, Kapiten Gjon Destanishtën e nacionalistin e organizatës "Balli Kombëtar" Gaspër Palin.
Duke qenë shumë i aftë e i përgatitur në profesionin e tij ushtarak, qeveritë shqiptare e respektonin dhe e ngrinin lart në karrierën ushtarake.

Në vitin 1943, Kapiten Gjelosh Luli, mbajti detyrën e Komandantit të Përgjithshëm të Forcave Ushtarake Nacionaliste të Qarkut të Shkodrës, ndërsa më pas, kur filloj konflikti i armatosur midis forcave komuniste (Ndjekjes) e nacionaliste, doli në mal e u zgjodh me detyrën e Komandantit të Përgjithshëm të Forcave Nacionaliste të Malësisë.

Si prijës i forcave nacionaliste, Kapiten Gjeloshi, qëndroi maleve me armë në dorë deri në mbarimin e Luftës II Botërore e në nëntor 1944, sëbashku me Major Llesh Marashin e njerëzit që udhëhiqnin, shkuan në qytezën e Koplikut, ku bënë një kuvend me popullin e krahines. Ai mbajti një fjalim shumë të rëndësishëm.
Pas përfundimit të Luftës II Botërore, qeveria komuniste e vetë E. Hoxha, kërkonte, që të bënte takim me drejtuesit e ushtrisë së kohës së Zogut, me qëllim për t'i blerë mendjen e matur pulsin, se a ishin me ideologjinë tij apo në opozitë.

Jeta e vështirë në male

Mbledhja e krerëve të Hotit të Malësisë së Madhe, që u mbajt në qershor 1946, kur Kapiteni I-rë Gjelosh Luli gjendej i strehuar nëpër shpella, synonte (për fatet e Malësisë) të bëhej edhe një herë një ribashkim, sikurse në kohën e Ded Gjo' Lulit, ku Kopliku, Hoti, Gruda e Malësia e Madhe, përmes trimave të njohur, sikurse ishin vëllezërit trima antikomunistë Mark Miri e Kol Miri me Traboin, për të filluar pushkën kundër komunizmit.

Ata janë dy burra, që luftuan kundër komunistëve të përbërë prej dy ushtrive bolshevike shqiptare e sllave. Sëbashku për 4 vjet me radhë e fshehën Kapiten Gjelosh Lulin nëpër shpella, shtëpi për shtëpi, për të mos t'ia dorëzuar forcave terroriste të Ndjekjes. Mark Miri, një burrë i urtë, i mençur, trim e besnik në idealet e larta atdhetare e antikomuniste mbylli sytë në vitin 1980 në Malësi, kurse vëllai i tij Kol Miri, me të njëjtat cilësi e vlera të vëllait, ndërroi jetë më 1985 në New York të ShBA - së.
Familja bën takime me Zef Prek Nikën Berishaj, i cili ishte deputet i Grudës bashkë me Zef Gjek Bacin Ivezaj, për çeshtjen e lirimit nga burgu malazias të patriotit Mark Mirit.

Këto të dy, nisën për të bërë një takim të rëndësishëm me miqtë e tyre e Ministrin e Malit të Zi, me dorëzu Mark Mirin me konditë, që ai të mos gjykohet në Shqipëri, por në gjyqin e Cetinës në Mal të Zi. Më vonë, Shqipëria (përmes terroristit Toger Baba), kërkon Mark Mirin, për t'a gjykuar në Shkodër, por Mali i Zi (Gjykata), kishte dhënë garanci, se do të gjykohet në Cetin.
I tillë ka qenë edhe Major Dod Nikoll Zefi Ivezaj i Grudës, që ka luftuar kundër të kuqve e synimeve grabiqare serbo-malaziase ndaj trojeve shqiptare. Të njëjtën respekt, ruan populli i Malësisë për Zef Miliqin, bashkë me kumaren e tij (prej Hotit) e të tjerë selishtjanë, që i përballuan me stoicizëm të gjithë torturat e ndryshme, që bënë forcat malaziase, vetëm se ata kanë strehuar, sipas zakonit e traditës së maleve trimin e vet Kapiten Gjelosh Lulin.

Pikërisht për trimërinë, kanë shkruar gazeta e revista në vendlindje e këtu në ShBA. Unë nuk dua të ndalem në trimëritë e pashoq të paardhësve trima.
Kap. Gjelosh Luli, ruante lidhjet me të gjithë malësorët e vendosur antikomunistë përmes letrave, me krerët e maleve, si: Prek Calin, Gjergj Lul Salcen, Llesh Marashin dhe parinë e Shkodrës. Më vonë, një pjesë prej trimave të rezistencës antikomuniste do të kapen të gjallë, torturohen në mënyrë shnjerëzore. Ata do të pushkatohen pa mëshirë në Zallin e Kirit në Shkodër (1945-1946), e njohur si qendra e rezistencës ose epiqendra e termetit antikomunist në Shqipëri.

Mark Gjelosh Ula, u burgos për 25 vjet me radhë. Më vonë pas dënimit pas dy javësh vdiq prej plagëve e masakrimeve mbi trupin e tij në burgje. Mark Gjeloshi mbas 25 vjetëve burg lirohet, internohet në kampet e Lushnjës e aty vdes.
Në atë takim, të gjithë pjesëmarrësit malësorë, u betuan në emër të simbolit të Krishtit, të luftohej kundër të kuqve, që kërkonin të prishin traditat, zakonet e fenë, duke përhapur një ideologji pa Zot.
Gjendja ekonomike, politike e shoqërore ishte shumë e rëndë. Populli shqiptar sapo kishte dalë nga Lufta me humbje e shkatërrime në të gjitha drejtimet.

Njerëzit me shkollë, me kulturë e dituri perëndimore, përpiqeshin të bënin ndërgjegjësimin e popullit, krahinave antikomuniste, duke sjellë shembuj konkret, se çfarë pasojash do të kishin, nëse i nënshtroheshin diktaturës së proletariatit, që po korrte me draper e shtypte me çekan miliona njerëz të pafajshëm në Rusi.
Këtë detyrë të vështirë me shumë rreziqe, e mori mbi shpinën e vet trimi i pamposhtur i Malësisë Kap. Gjelosh Luli me shumë shokë miq e besnik të idealeve të pastra e atdhetare.

Ne, thotë ndër të tjera Kap. Gjelosh Luli të pranishmëve në mbledhjen e mbajtur në Malësi, gjithmonë ia kena zhbraz pushkën pushtuesve të njëpasnjëshme, që kanë prek truallin e mbuluar me gjakun e fatosave të lirisë së Atdheut.
Edhe tashti, ka ardhur koha, që ta përsërisim të njëjtën gjë me gjakëpirësit e popullit, që me uniformë perëndimore, kërkojnë të mashtrojnë popullin, duke mbjellë farën e keqe të bolshevizmit të kuq.

Mbasi thotë këto fjalë, ngre pushkën lart e u bën thirrje si kushtrim trimave, që të vijojnë misionin në shërbim të popullit. Sapo të filloj pushka e parë kundër komunistëve, duhet t'u përgjigjemi trimave tanë.
Trimat e Malësisë bashkohen dhe nisën për në kishën e Trieshit. Hotianë, grudas, traboinas e Malësia e Madhe ngjeshin pushkët me fishekë e marrin udhën e maleve, duke e "çit ceken për me dek e assesi mos me u kthye mrapa pa lirin e popullit", sikurse u shpreh komandi i tyre Kap. Gjelosh Luli.

Mes maleve të Veriut - dhe nata e Vitit të Ri 1947

Kapiteni i Parë Gjelosh Luli, qëndroi 3 vjet mes maleve të Veriut nëntor 1944 - 1947, për t'i shpëtuar hakmarrjës së komunistëve, që nuk e ndërronin me "mishin e dashit".
Gjelosh Luli, u thotë në bjeshkë trimave, se: "Vet jam betue ne emen t'Madhit Zot, qi komunizmi t'shporret nga tokat shqiptare. Un asnjiher nuk i shelboj të pafeve, intrigantve, analfabetve, por kam me dek bashk me ju n'shpella e kto male të mbulueme me bor. Un nuk i bie komunizmit n'dor."

Duke qenë i vendosur, për të luftuar deri në pikën e fundit të gjakut, për të mbajtur lart moralin e shokëve e për t'i treguar komunistëve, se ne nuk jemi pak, u thotë trimave, të krijojnë çeta nacionaliste me 20 vullnetarë secila e t'i dërgojmë për t'u takuar me ushtrin Nacional-Çlirimtare të E. Hoxhws, që të shoh, se ka të bëj me zemërin e popullit.
Pas arratisjes, familja e Gjeloshit, gruaja Elena, Izabela dhe Klara, që ishin të vogla, qëndruan shumë pak në shtëpinë e tyre, sepse qysh në muajin janar 1945, qeveria i internon në Katër Rrugët e Shijakut.

Ata i nxorën pa mëshirë nga shtëpia, ku ishte ruajtur me stoicizëm një histori plot tradita për luftë e liri të trojeve. Elenën me dy vajzat e vogla i nxjerrin me forcë nga shtëpia, duke mos i lënë kohë për të marrë sendet e nevojshme për jetes.
Familja, si pasuri kishte marrë vetëm teshat e trupit dhe shijen e hidhur të mosmirënjohjes, që qeveria kishte filluar të ushtronte ndaj Derës së kryetrimit të Malësisë Ded Gjo'Lulit. Vajza e vogël Klara, kjante me dënesë, sepse kërkonte të merrte me vete kujtimin një dhuratën e bukur, që i kishte sjellë babai Gjeloshi nga Italia. Ishte fjala për një fustan italian për fëmijë.
Izabela, tashmë në moshë, sot kujton ditët e trishtuar të kalvarit për familjen e vet: ".Në atë kohë njeri nga ushtarët e ndjekjes, që po kontrollonin shtëpinë, doli në dritare dhe pasi pyeti nënën, se kë fustan kërkonte motra (Klara), e gjeti dhe ia hodhi atë nga dritarja, e motra pushoi së qari.

Në Shijak (që përfshihej në Qarku i Durrësi asokohe), ne na lanë në një stallë bagëtish dhe më pas na internuan përsëri në Kalanë e Beratit dhe në qytezën e Kuçovës. Në atë kohë që ne ishim të internuar atje, babai qëndronte i fshehur nëpër male, sëbashku me mikun e tij Major Llesh Marashin.
Pas arrestimit të Lleshit, babai qëndroi vetëm me mikun e tij të ngushtë (probatinin) Marash Dodën nga Kastrati, duke u strehuar ndër miqtë e tij në atë krahinë.

Llesh Marashi ishte Major i Xhandarmarisë dhe Komandant i Qarkut të Shkodrës në kohën e Mornarkisë së Zogut. Ai doli në arrati mes maleve me një grup në zonën jo larg shtëpisë së tij në Zagorë. Ai udhëhoqi Kryengritjen e armatosur të Malësisë së Madhe kundër rregjimit komunist dhe ishte shok i ngushtë i Kapiten Gjelosh Lulit. Në atë kohë edhe pse ishte në mal, ai mbante lidhje me shumë krerë të Veriut që ishin në arrati dhe luftonin me armë kundër komunizmit. Komunistët e kapën Major Lleshin dhe e varën në litar tek vendi i quajtur Truma e Dugajve të Reja në Shkodër.

Mark Miri e Kol Miri në vitin 1946, ishin të ikur në male, prej forcave të mëdha ushtarake komuniste, të cilët kërkonin për t'i vrarë. Ishte kohë dimri e acari, me ditë shumë të vështira. Ngricat kishin filluar më herët se asnjëherë tjetër në male. Spiunët e kanë zënë Kol Mirin, nëpër male, ku printe Toger Baba me ushtrinë e tij shqiptare të Ndjekjes. Bjeshkët e bukura e të ashpra të Veliçikut u bënë streha e tyre, në dimrin e ashpër që kishte filluar në tërë Alpe. Ata sapo e zunë e lidhën këmbë e duarsh dhe brijë tij ndezën dy zjarre të mëdha, duke e futur midis tyre për ta torturuar. Edhe pse në këtë gjendje shumë të rëndë dhe se mishi nga çasti në çast i fryhej nga temperaturat e larta të flakëve, ai nuk nxori asnjë fjalë se ku gjendet Kapiten Gjelosh Luli.

Që më përpara, në rast se ndonjë prej tyre ka fatin e keq që të kapet gjallë nga forcat e Ndjekjes serbe dhe shqiptare, dy vëllezërit Mark e Kol Miri kishin lidhë besën e Zotit, që kurrë për së gjalli nuk e tregojnë se ku gjendet miku i tyre i shtrenjtë. Kaq u desht dhe torturat filluan njëpasnjë me forma e metoda që dinin vetëm komunistët, që ishin mësuar nga ustashët e tyre stalinistë sllavë në Rusi. Togër Baba me ushtri kur e ka parë, se nuk po nxjerrë asgjë nga goja e Kol Mirit, përdoren të gjithë llojet e turturave. Mishi i tij kishte filluar të plararitet si toka pas një termeti.

Ushtarët vazhdojnë udhëtimin drejt Traboinit të Hotit. Aty u vendosën në një shtëpi malësori, të quajtur Marash Lushku, një derë e ndershme fisnike e bujare. Gjyshërit e baballarët e kësaj shtëpie të moçme, gjithmonë kanë treguar zemërbardhësi, trimëri dhe ndershmëri malësori. Marash Lushku, kur e pa trabionasin të lidhur, menjëherë u befasua por nuk e dha vetëm që të mos binde në sy të ushtarëve komuniste, se ata midis vetes ishin miq e njiheshin prej kohësh. I zoti i shtëpisë, me qetësi e maturi u mundua që të blente mendjen e maste pulsin forcave të ndjekjes, që i kishin ardhur shtëpinë e tij.

Në moment, ai bluan në krye menjëherë planin sesi duhet shpëtuar Kol Miri nga kthjetrat e komunistëve të pashpirt. Ai thërret gruan e tij Palinen (bija e Bajraktarit të Kojës së Kuqit, kreshnikëve nga fisi Ulaj) dhe i thotë se është shumë ftohtë. Ushtria që na ka ardhur sot këtu ka nevojë për zjarr që të ngrohet, prandaj shko bjerë menjëherë dru. Marash Lushku, mendonte që dera e shtëpisë së tij duhet të jetë e hapur për t'i dhënë mundësi Kol Mirit që të ikë në pyllë. Në fillim Palina nuk po e kuptonte planin që bluante në krye burri i vet e disa herë dera hapet e mbyllet. Në këtë kohë, sa Palina bënte për të sjellë drutë më oxhak Marashi, i bën me shenjë disa herë Kol Mirit, me sy e vetulla, që ik sapo të krijohet rasti, mbasi dera për ty do të jetë e hapur nga Palina.

Më së fundi, ajo merr në krah një barrë të madhe me dru të medhenj dhe të lagët e i vë përpara ushtarëve, duke i lënë shtegun e hapjes të arrestuarit Kol Mirit. Sapo u hap dera, Kola si rrufe u largua duke i lënë hijen forcave të Ndjekjes së Togël Babës. Ushtarët u ngatërruan nëpër dru, por Kola tashmë ishte futur në pyllin e malit. Ushtarët, filluan të qëllojnë me armë, por plumbat nuk e shqetësuan Kolen, që më së fundi si shqiponjë e lirë mori udhën e malit për të mos u kapë kurrë më nga forcat e Ndjekjes komuniste, që kishin ardhur nga shteti amë për për ndihmuar Ushtrinë e Jugosllavosë.
Kështu, kjo shtëpi e ndërshme bujare, pranoi me sakrifiku gjithçka, për të shpëtuar Kol Mirin. Ai kur ishte në mal kërkonte të vëllanë Mark Mirin.

Nga ana e tjetër, Ushtria e Bajo Stankut, e kishte kap e burgos Mark Mirin e Hotit, këtë burrë trim legjendar të Derës së famshme të Ded Gjo' Lulit. Ai ishte në qelitë e thella të burgjeve të tmerrshme të Malit të Zi.
Nga viti 1946, atë e strehuan dy familje vëllezërit Mark Miri e Kol Miri, të fisit të madh të mirënjohur me emrin Dedvukaj, bijtë e të cilëve jetojnë e punojnë prej disa vitesh sot në New York dhe Detroit të ShBA-së. Ndërsa në Shqipëri, ai ka qëndruar i fshehur tek dy vëllezërit, Mark e Lul Gjeloshi.".

Historia plot tragjedi dhe të papritura në jetën e vështirë të maleve me dëborë, në dimër e acar si në bjeshkët e Alpeve tona, nuk e mposhtën rezistencën e tij. Kapitenit i vinte keq për keqtrajtimet, që po pësonin familja, të afërmit, miqtë dhe shokët e ngushtë e idealeve antikomuniste, por pësëri gjente forcë e gjithnjë shpresonte, se këta (komunistët) do të rrëzohen keqas nga pushteti.
Me të marrë vesh, se ishte kufoma e Kap. Gjelosh Lulit, që qëndronte përpara i shtrirë mbi borën e bardh. Ata menjeherë filluan masakrimin, sepse s'kishin mundur t'a kapinin gjallë e dënonin me gjyq.

Duke ua kaluar nazistëve për llojet e krimeve komunistët, ia prenë kryet Kapiten Gjeloshit, pikërisht natën e Vitit të Ri 1947 dhe trupin e tij e lanë aty mbi dëborë, që ta shqyenin kafshët e egra.
Kryetin e tij, ata e sollën në qëndrën e Malësisë së Madhe, në Koplik. Aty mblodhën katundarë që e kishin njohur, për të ribërë verifikimin, nëse ishte ajo kryet e Kap. Gjelosh Lulit.
Aty nga pranvera e vitit 1948, trupin e tij e gjeti një çoban i atyre maleve, i cili e varrosi me dhimbje e i vuri një shenjë të mos harrohet. Po në këtë vit, familjen e Gjeloshit, Elenën e dy vajzat e vogla Izabelën e Klara Lulin, i hoqën nga internimi, ku po vuanin dënimin e i sollën me makinën e policisë në qytet.

Familja e kuptoj, se nuk do t'a shihte më të parin e shtëpisë së tyre trimin e paepur Kap. Gjelosh Lulin, mbasi kufomën e gjetur në male këta e masakruan, duke shprehur në këtë mënyrë urretjen e thellë, që ata kishin për të gjithë nacionalistët e vërtetë, që nuk iu mposhtën servilizmit, mashtrimeve dhe ideologjisë së tyre të hurit dhe litarit.
Komunistët përdornin një metotë të tillë, pas çdo vrasje në shumicën e rasteve familjet e nacionalistëve ose i kthenin në vendlindje ose i dërgonin në ndonjë zonë tjetër afër vendlindjes. Sipas kësaj logjike familja (në shumicën e rasteve) gratë, vajzat e djemtë e vegjël nuk përbënin rrezik për pushtetin "popullor".

Me t'u kthyer në qytetin e tyre, familja e Kapiten Gjeloshit, gjetën ngrohtësinë dhe dashurinë në shtëpitë e Norës së Hotit me Katrinën, vajzën e Luc Nishit dhe tek ato gruaja e Gjeloshit dhe dy vajzat kanë qëndruar si në shtëpinë e tyre gjatë gjithë kohës së rregjimit komunist. Por edhe pas vrasjes së Gjeloshit, fatkeqësitë e familjes nuk mbaruan. Kështu në vitin 1953, forcat e Sigurimit komunist arrestuan Helenën, të cilën e denuan me dhjetë vjet burg përmes nenit famkeq 55, që përmbante pikën "Për agjitacion e propagandë kundër pushtetit popullor".

Elenën e dënuan menjëherë pas ditës që ngordhi J.V.Stalini diktatori i kuq i ish - Bashkimit Sovjetik "në kuadrin e masave paraprake kundër elementit armik në popull". Meqenëse Helena u dënua, pra iu dha pretenca e heqjes së lirisë civile ditën e ngordhjes së Stalinit, ajo me gjithë dufin e urretjes, që kishte të grumbulluar për bolshevikët shqiptarë tha: "Shyqyr që ngordhi ky kriminel, por kur po i vjen radha këtij tonit (ishte fjala për diktatorin Enver Hoxha)".

Shumë enigëm mbeti për dekada për familjen Luli zhdukja e historisë së vërtetë të heroit e trimit të demokracisë Kap. Gjelosh Lulit, të cilën histori familja do ta mësonte vetëm pas shëmbjes së diktaturës më 1991.
Familja, gjithnjë është lutur për shpirtin e Kap. Gjelosh Lulit. Të njëjtën gjë ka bërë edhe bariu i maleve, që në vitin 1948 gjeti kufomën e Kap. Gjelosh Lulit pa krye mbi dëborë të masakruar nga komunistët. Aty nga viti 1991, vetë çobani tashmë i moshuar që jetonte në shtëpinë e tij në Malësi, i dërgon fjalë familjes Luli, për t'u treguar historin e vertet e për të marrë eshtrat e mbetur pas masakrimit të Forcave të Ndjekjes në vitin 1947.

Ai e kishte mbajtur sekret vendin dhe historinë pa ia treguar askujt. Ndonëse për arsye të ndryshme, familja Luli, nuk mundi të shkonte menjëherë sapo bariu u çoi fjalë. Bariu i gëzuar, se demokracia për të cilin kishte luftuar një jetë të tërë Kap. Gjelosh Luli, më së fundi erdhi në tokën shqiptare, kishte një muaj që kishte mbyllur sytë. Kur familja shkoi, për të takuar çobanin, të afërmit e tij i treguan se kishte ndërruar jetë, dhe ka lënë amanet historin e eshtrat e Kapitenit.
Pas kërkimeve, u gjetën eshtrat e Kap. Gjelosh Lulit pa krye dhe pas një ceremonie që familja, miqtë, afërmit bënë në katundin Kashe, eshtrat i sollën në varresat katolike të Rmajve në Shkodër, ku prehen sot.

Kur janë gjetur eshtrat e Kap. Gjelosh Lulit më 1990, fisi Dedvukaj, Gjok Mark Miri, djemtë e Mark Mirit, një burrë i ndërshëm e i dalluar për tradita kombëtare. Zef Marku është bashkuar fisin Dedvukaj, kushërinjt, vllaznit, Malësia e Mbishkodrës me Hot e Grudë, të cilët me nderime, respekt e mirënjohje, kanë përcjell në banesën e fundit, me të gjitha nderimet fetare e kombëtare, pranë vendlindjes, që aq shumë e deshti, e për të cilën sakrifikoi jetën e çmuar. Eshtrat e tij u bekuan nga fretërit, që kishin ardhur posaçërisht për ta përcjellë në lumin e pasosun trimin dhe besnikun e popullit shqiptar dhe klerikëve katolikë.

Në ceremoni, kanë marrë pjesë tre fëmijët e Kol Mirit, Marashi, Deda e Ndoci (ShBA) etj., duke çuar amanetin e babait, që e ka dashtë shumë në gëzime e hidhërime. Këto janë varrezat e heronjve kombëtarë, që ruajnë në gji bijt shembullor të Atdheut. Me të drejtë, tani mund të citojmë shprehjen e famshme të Herodotit, filozof e shkrimtar i Greqisë së lashtë, kur shkruante: "Se një populli i madh ka njerëz të mëdhenj. E prej një fisi të madh lindin njerëz të mëdhenj."

Kështu u përsërit historia e u vërtetua thanja e filozofit helen Herodot. Edhe në kohën e demokracisë shembullore amerikane, lindi një hero i ri, prej gjakut dhe derës së Ded Gjo' Lulit, Mark Mirit e Kol Mirit, djali i Marash Kol Mirit, që dha jetën kundër terrorizmit, ashtu sikurse gjithë jetën gjyshërit, baballarët kishin luftuar me armë në dorë kundër Perandorisë Otomane të kohës.