KUR FJALËT DALIN NGA ZEMRA

(Shqetësimi për gjuhën shqipe në nji shkrim të Ledi Shamku-Shkrelit)

Me gjetë ende njerëz që shqetësohen për gjuhën shqipe nuk asht e kollajtë, mbasi mjafton me e pa sesi e shkruejnë dhe e flasin shumica gjuhën tonë amtare për me kuptue se çfarë respektit kanë ndaj saj.

Në fund të fundit nji justifikim e kanë gati të gjithë pse sot në Shqipni asht fort ma kollaj me gjetë nji njeri që fluturon sesa nji shkrimtar sojit, prej atyne që të tundin me fjalën dhe me idetë e tyne. Kam parasysh këtu Mitrush Kutelin, Lasgush Poradecin, Ernest Koliqin e shumë të tjerë që i janë dorëzue historisë së letërsisë sonë e në krahin tjetër kam përpara asish që kujtojnë se janë ba shkrimtarë të mëdhaj tue shkrue hartime apo mâ mirë tharptime.
Po lexojshe shkrimin e studiueses Ledi Shamku-Shkreli dhe pashë dashuninë e saj për gjuhën tonë amtare.

Nuk më habiti aq shumë fakti që ka përkthye e botue F. de Saussure-in, sa puna që ka ba për me përgatit nji botim anastatik të Fjalorit të gjuhës shqipe të vjetit 1954 dhe atij të Nikollë Gazullit (Visaret e kombit, vëllimi XI).
Ata që paguhen për me qenë “mbikqyrsit” e gjuhës sonë janë mumifikue (un kam disa vjet që e pohoj), janë pensionifikue intelektualisht – por un dyshoj që kanë qenë tanë jetën në pension – me nji fjalë: i ka hangër furra.
A mundet me i ndejtë sogje gjuhës sonë hini i kotësisë absolute?
Në Shqipni s’kemi shkrimtarë e s’kemi as gjuhëtarë, mbasi të dyja palët s’janë gja tjetër veçse mbeturinat e vetvetes.

Atëherë studiuesja e re me të drejtë shqetësohet për të ardhmen e gjuhës sonë, tue parandie me frikë nji skizmë të gegnishtes.
Kishe me thanë se mbas skizmës së tosknishtes në vjetin 1972, gjuha jonë asht mjaft e lodhun për nji ndamje tjetër, pse jemi tashma në nji gjendje skizmatike apo secesioni siç shkruen L. Shamku-Shkreli.
Ne gegët, tue fillue te Arshi Pipa e te Martin Camaj kemi çue zanin ndaj skizmës së vjetit 1972, dhe sot ne që s’kemi pranue secesionin vllamohues të nji Kongresi - që mâ shumë se përmendore asht nji njollë – s’duem ndamje të reja.

Ne, pasuesit e gegnishtes letrare, nuk i duem dhe nuk i kemi dashtë kurrë skizmat. Ne e duem gjuhën tonë shqipe: tosknishten dhe gegnishten, pse jemi vllazën e bash për këtë arsye toskët e meçëm e duen gegnishten (Kuteli, Lasgushi, Çabej) dhe gegët e squet e kanë çmue gjithmonë tosknishten.
Por ne nuk duem thjesht «drejtesi» për at’ çka ka ba Kongresi i vjetit 1972, pse me lypë drejtësi përban në vetveti nji kthim aty ku ishim.

Ne duem me ec përpara e kjo gja do të thotë se mâ pari duem që debati të hapet, e të çilet edhe mendja e plogët e shumicës së editorëve që s’pranojnë me botue gegnisht; për mâ shumë në këto çasa nuk shpresojmë, mbasi truni i hibernizuem i akademikëve shqiptarë s’mund të shkrihet mâ e s’kemi arsye për me kërkue nji gja të tillë. Duem thjesht që çështja e gjuhës të diskutohet, mbasi të mos mësuemit e saj ndër shkolla, preferimi i fjalëve të hueja në vend të fjalëve të gegnishtes, shkallmimi i sintaksës shqipe, jargavitja me anë të nji fjalëformimi të huej për natyrën e shqipes sonë – vjen kryesisht prej miopisë së gjithë atyne që kanë dashtë mâ mirë me shkatërrue shqipen sesa me pranue gegnishten.

Na vjen mirë që nji gjuhëtare e re si Ledi Shamku-Shkreli, ka nisë nji dialog pa paragjykime dhe pa rezerva, e na vjen gjithashtu mirë që nji ndërgjegjësim mâ i madh asht realizue ndër shumë shqiptarë.
Kryetarët dhe akademikët, drejtorat e Instituteve së bashku me shegertat e tyne nuk janë nji problem i vërtetë, mbasi ata kanë dalë kaherë në pension.
Ndonjeni prej tyne ndihmon veten falë bashkëpunimit me ndonji revistë në Tiranë, ndonji tjetër lan e lyen ndonji albanolog të pafat për me gjetë kund ndonji ftesë a mundësi me dalë prej mykut ku asht zhytë.

Sigurisht që gjuha shqipe nuk mund të pështojnë prej këtyne dylmeve dhe dogmatikëve, pse tashma nuk kanë forcë as me e shkatrrue e jo ma me e pështue atë.
Mbesin gjuhëtarët e rinj që kanë ndjeshmëni të veçantë dhe zemër të madhe, atyne u takon detyra me hapë debatet dhe Kongreset e reja!

Ndërsa po mendojshe këto gjana u kujtova se në Romë këtë javë zhvillohet “Festivali i Shkencave” ku dishepuj të Noam Chomsky-it dhe të Michael Dummett diskutojnë rreth logjikës së gjuhës dhe minimalizmit sintaksor të Chomsky-it. Teoria chomskiane e quejtun «Governement and Binding» pohon se në trunin tonë ekziston nji skaj krejt i vogël, por fort i shkathtë dhe reaktiv, që na lejon me ba lidhje të komplikueme sintaksore. Me nji fjalë minimalizmi na çon drejt nji barazije origjinare, drejt nji fjale të vetme, nji Logosi unitar, që asht origjina dhe destinacioni jonë.

Origjina jonë si folësa të nji gjuhe asht nji mister, por gjithsesi nji mister që na bashkon dhe nuk na ndan, prandaj duhet të tejkalojmë ndasitë gjuhsore që rrethanat historike kanë vu si pengesa ndërmjet nesh dhe të kërkojmë për aq sa asht e mundun (me logjikë dhe me arsye të shëndoshë) nji pikë takimi konkrete ndërmjet dy të folmeve shqipe: gegnishtes dhe tosknishtes, pse standardi tashma s’asht tjetër veçse nji pikë hipotetike, jashtë kohet dhe hapsinet.