EUROPA SI SINTEZË E SHPIRTIT

Shpeshherë mënyra e vetme për me kuptue çeshtjet e ndërlikueme asht me u kthye te dialektika e të kundërtave, logjika jonë punon kështu: kuptojmë diçka ma mirë kur njohim të kundërtën e saj. E kemi fjalën te përkatësia europiane e shqiptarëve dhe qëndrimi nihilist që po mbahet tash së fundi ndaj këtij identiteti. Me shtrue çeshtjen e identitetit shqiptar domethanë jo vetëm me përcaktue rrugën politike që duhet të ndjekin populli ynë nëpërmjet qeverisësve të vet, por mâ së parit bahet fjalë me interpretue historinë e tij. Pra, me përcaktue nëse pushtuesit shekullorë ishin kulturuesit dhe qytetnuesit tonë, nëse vizita e tyne e përzgjatun ishte nji fatbardhësi për ne dhe nëse skorjet e asaj vizite në ndërgjegjen tonë duhet të kuptohen si grimca të arta për t’u shpëtue dhe për t’u ruejt me fanatizëm.

Kemi pa tash së fundi sesi identitete të sëmura, të hjekuna keq prej lëngatash të gjata ngatrronin qëllimshëm identitetin kulturor të shqiptarëve me atë fetar, që gjithnji me keqdashje unifikonin identitetin në përgjithsi me atë fetar, që – si në proklamatat ma të thekëta talebane - konsideronin presidentin Bush – si mobilizues të krishtënimit, tue heshtë rreth faktit që kreu i katolikëve, Papa Gjon Pali II, ma shumë se askush tjetër – edhe se vete vendet arabe, anmike gati kompakte te socialistit Sadam – u pat përpjekë me ndalue luftën në Gjinin Persik. Nejse, aty ku intelekti asht në koma të përzgjatun edhe ndershmënia intelektuale kthehet në nji optional. Kemi pa tash së fundi shkrime ku përgojohet Nane Tereza, vetëm e vetëm pse ka pasë «fatin e keq» që posë se me qenë qytetare e nderueme e gjithe botës dhe mike e të vorfënve, ka qenë katolike e mirë dhe asht trajtue si e tillë. Nane Tereza e paska biografine e keqe pse u nderoka dhe si shejtneshe, mbasi për disa mendje të dobta nji shenjt nuk mund të jetë qytetar i mirë dhe model qytetnimit.

Kemi pa tash së fundi individualitete të sëmura me identitet gjithmonë të papërcaktuem, as mish as peshk, për të cilët identitet domethanë sofizma provinciale dhe retorikë kallpe, për të cilët gjeografia nuk ka sigurisht asnji vlerë, pse në qoftë se Filip Shiroka jetonte në Afrikë dhe vdiste në Azi – por jetonte dhe vdiste si europian, eseisti ynë jeton rastësisht në Europë dhe po rastesisht vdes aty.
Ky akademik, koleg me Platonin, flamurtar i bejtexhinjve, mbasi ajo mendje dhe ai shpirt nuk mund te filtrojnë gjana ma të holla se rimat e vargzuesve me alfabet dhe me leksik otoman, ka guximin me krahasue arabizimit si fenomen shoqnor dhe fetar në trevat e Afrikës veriore dhe lindore me lëvizjet e thjeshta migratore të popullsisë (shih: Realiteti i shpërfillur, Toena, Tiranë 2006, fq. 41). Po ai na tregon se letërsia e bejtexhinjve asht ma e pasun sesa ajo katolike e së njejtes kohë dhe se s’ka dallime mes tyne (pra superiore dhe e barabartë!); – gjana të pranueshme prej nji ahengxhije të dorës së dytë, por jo prej nji historiani të letërsisë shqipe.

Por injoranca dhe marrija janë gjanat ma të pakufishme, ato s’ndalen përpara asgjaje. Ky eseist çudit tanë botën kur na tregon se Emily Dickinson na i paska përkit brezit të shkrimtarëve të humbun dhe se na paska qenë në Paris përpara Luftës së Dytë Botnore (shih: Realiteti i shpërfillur, fq. 43). I vetmi i humbun në këtë mes asht autori i këtyne perlave që do t’i kushtonin maturën nji të riu 18 vjeçar. Por kah ana tjetër dija nuk ka të bajnë aspak me moshën, pse dija nuk asht si mjekrra që rritet vetvetiu me kalimin e kohës, mjekrra mundet me u rritë dhe dija mbetë vendnumro.

Por un kam nji dyshim që shprehet në dy pyetje. A ka në Shqipni lexuesa të thjeshtë të letërsisë botnore? A po ndoshta nuk ka lexuesa të Qoses? Pse përndryshe dikush (së paku editori, korrektori, përgatitësi, offsetisti a e kanë lexue këtë librushkë?) do ta kishte pa injorancën dhe marrinë e pashoqe të këtij autori që tue u pasë lodhë tue himnizue bejtexhinjte, mbërrin me thanë se Emily Dickinsoni i përkiste brezit të humbun dhe se ka jetue në Paris përpara Luftës së Dytë botnore.

Excursus akademik për nji superakademik: Emily Dickinsoni ka lind në Amherst në nji familje kalviniste praktikante në vitin 1830 dhe ka vdekë në vitin 1886. Në moshën 23 vjeçare Dickinsoni u pat tërheqë krejtësisht prej jetës shoqnore tue u dhanë mbas poezisë dhe shkrimet e saja janë botue postume. Biografët e saj e konsiderojnë “an obsessively private writer” e bile mbas Luftës civile amerikane ajo nuk doli ma as prej qytezës së vet Amherst. Si asht e mundun që ende vijojmë me u rrethue me nji dozë të këtillë injorance, dhe si mund të pretendojnë me u quejt drejtues orkestre nji ahengxhi që i bjen me vesh disa muzikave që s’ua din as kuptimin?

Tue qenë se Qosja i bjen me vesh po e ndihmojmë disi të korrigjohet që kur ta përmbledhin këtë shkrim në serinë e vet veprave të pavdekshme të shenjojnë emnin e nji shkrimtareje që i plotëson kushtet e citimit të tij. Ndoshta asht Gertrud Stein (1874-1946) motra e piktorit Leo Stein, e cila njiherë i pat thanë Hemingway-t në Paris: “ne të gjithë i përkasin brezit të humbun”. E “ne të gjithë” ishin ajo me të vëllanë dhe miqtë e tyne Picasso, Renoir, Gauguin, Cezanne etj., që frekuentonin sallonin e saj të famshëm letrar në Rue de Fleurus n. 27 në Parisin e dekadës së dytë të shekullit XX. Kjo shkrimtare kubiste abstrakte pa suksese të mëdhaja e mjerisht këtu tek ne ma pak e njohtun sesa vetë Qosja që e ngatrron me Dickinsonin, pat thanë njiherë: “Në Paris kam jetue gjysmën e jetës, por jo atë në të cilën un jam krijue, por atë në të cilën un kam krijue”.