Përse universitetet private?

Ky shkrim është nxitur nga një opinion i djeshëm i botuar te “Shekulli”, lidhur me arsimin e lartë, por megjithatë motivimi ka një bazë shumë të shtrirë kohore. Shkrimi në fjalë nuk e fshehte përbuzjen ndaj universiteteve private. Në fillim të viteve ’90, pas gjysmë shekulli komunizëm, u shfaq një kundërshti interesante mes sistemit të ri politiko-ekonomik dhe perceptimit popullor të mekanizmave ekonomikë. Konkretisht, sipërmarrësi privat që në fakt është motori i ekonomisë së tregut, perceptohej si dikush që i kishte shitur shpirtin shejtanit për të bërë para. Çdo biznes konsiderohej pak a shumë si mashtrim, “rrjepje e popullit”, padrejtësi shoqërore, etj. Nuk duhet shumë mend për të gjetur në këtë perceptim të sektorit privat mbeturinat e koncepteve komuniste të “shfrytëzimit të njeriut nga njeriu” apo të “kapitalistit gjakpirës”. Kjo nuk përbën ndonjë çudi për vitet 90, por është e tillë sot, pas 15 vitesh ekonomie tregu.

U deshën shumë kohë që shteti të bindej për të hequr dorë nga monopoli i arsimit të lartë. Tani që kjo ndodhi, është e natyrshme që të jetë vetë shteti që e kupton i pari rëndësinë e universiteteve private, sepse këto të fundit i heqin atij barrën e rëndë të plotësimit të kërkesave masive dhe të diferencuara për arsim të lartë. Pavarësisht perceptimit përbuzës që ndeshet në shkrime si ai i djeshmi, universitetet private (jo të gjitha natyrisht) janë shumë më lart për nga oferta e tyre sesa universiteti publik. Për shumë arsye nga të cilat po përmend vetëm disa:

• Duke qenë se e njoh prej disa vitesh universitetin publik, mund të them në cilësinë e pedagogut se të japësh mësim në një klasë me 100 vetë apo më tepër, siç ndodh rëndom në Universitetin e Tiranës, është minimalisht joefikase dhe në rastin më të keq tallje me studentët dhe prindërit e tyre. Në një universitet privat, klasat janë të paktën dy-trefish më të vogla.

• Një pedagog i brendshëm i universitetit publik paguhet rreth 38 000 lekë të reja, ndërsa në një universitet privat rreth 4 herë më shtrenjtë. Cilësia e rrogës së pedagogut është në përpjesëtim të drejtë me cilësinë e mësimit të tij. Një pjesë e pedagogëve angazhohen në universitetin publik me pasion profesional dhe kjo meriton respekt, por një rrogë e tillë e detyron pedagogun të bëjë të paktën një punë tjetër. Pasojat: shumë pedagogë të aftë punojnë vetëm part-time, shumë të tjerë braktisin universitetin për ndonjë punë jashtë zanatit, por të paguar mirë, ndërsa riprodhimi i pedagogëve cilësorë nga universiteti publik bllokohet plotësisht. Askush nuk mund të pretendojë sot të jetë pedagog plotësisht i aftë pa u detyruar të bëjë të paktën një Master jashtë shtetit. Duke përfshirë edhe argumentin e parë mund të përmblidhet kështu: shteti bën sikur paguan, pedagogët bëjnë sikur japin mësim (ose japin sa kanë mundësi për shkak të pasionit) dhe universiteti bën sikur u jep diplomë studentëve. Dështimi vërehet kur studenti del në tregun e punës. Ky ekuacion është aq i qartë, sa paradoksalisht, në konkurset e pranimit të pedagogëve të rinj, universiteti publik kërkon në shumicën e rasteve që kandidatët për pedagog të kenë studiuar jashtë vendit, mundësisht me Master!!! Thënë ndryshe, universiteti publik nuk njeh diplomat që jep vetë!

• Përveç historive të njohura të abuzimeve me fondet për arsimin e lartë, një tjetër faktor negativ është mungesa e fleksibilitetit. Supozojmë, Universiteti Europian i Tiranës, si institucion privat, angazhon disa pedagogë shqiptarë që japin mësim në universitetet perëndimore, natyrisht me pagesa që i përshtaten cilësisë së tyre dhe rrogave që marrin në perëndim. Theksi vihet pra të cilësia e stafit pedagogjik. Përkundrazi, universiteti publik nuk është në gjendje të realizojë diçka të tillë. Ai, jo vetëm që ka probleme me burokracinë jofleksibilite të përdorimit të fondeve, por edhe kur i ka këto fonde, parapëlqen t’i përdorë për të lyer muret çdo gjashtë muaj apo për të ndërruar pllakat e banjave. Sikur të ishin shpenzuar për pagat e pedagogëve vetëm një e dhjeta e asaj që është shpenzuar për mure dhe pllaka, gjërat do të ishin shumë më ndryshe. Universiteti publik nuk bën përjashtim nga konstatimi i përgjithshëm se “shteti është shpenzuesi më i keq i parave të taksapaguesve”. Një universitet privat nuk i lejon vetes eksperimente me fondet, sepse ndëshkohet menjëherë në kushtet e konkurrencës në treg. Kurse deri më sot, universiteti publik nuk është shqetësuar ndonjëherë se mbetet pa studentë.

• Është e vërtetë se Shqipëria nuk ka mijëra pedagogë të aftë. Është e vërtetë edhe se ka edhe universitete private që nuk i kushtojnë rëndësinë e duhur cilësisë së pedagogëve. Por prirja e përgjithshme nuk është kjo. Prirja e përgjithshme është rrjedhja e pedagogëve të kualifikuar nga publiku drejt universiteteve private, jo thjesht sepse paguhen më mirë, por edhe sepse vetëm në ato kushte merr kuptim puna e pedagogut. Për këtë arsye nuk është e drejtë të akuzohen universitetet private për cilësi të ulët pedagogësh si në shkrimin e djeshëm. Përkundrazi, fatkeqësisht, është universiteti publik ai që do të vuajë pasojat e ikjes së pedagogëve. Dhe kjo nuk vjen vetëm për shkak të rrogave. Edhe brenda universiteteve private ka plot lëvizje të pedagogëve, sepse paga nuk është kriteri i vetëm. Pedagogët kërkojnë vlerësimin e punës së tyre, studentë të interesuar për dije dhe jo për diploma, menaxhim pjesëmarrës dhe kompetent të burimeve njerëzore, politika profesionale kurrikulare, mundësi karriere etj.

Procesi i regjistrimit të sivjetshëm në universitetin publik dëshmon ndërgjegjësimin serioz të autoriteteve përkatëse për problemet dhe zgjidhjen e tyre. Ndoshta kjo do të pasohet me masa të tjera të domosdoshme. Sidoqoftë, nuk ka ndonjë dyshim se universitetet private janë aktualisht pararoja cilësore e arsimit të lartë në Shqipëri. Dikush mund të thotë se kam konflikt interesi me këtë pohim. Natyrisht që kam. Unë po shkruaj si pedagog i një universiteti privat, duke njohur shumë mirë edhe problemet e universitetit publik. Por pikërisht për këtë arsye mendoj se mund të bëj dallimin e qartë cilësor mes të dyve. Ashtu si qindra kolegë të mi pedagogë të shkolluar jashtë vendit dhe me përvojë, që sot kanë zgjedhur të japin kontributin e tyre në universitetet private. Pedagogët që mbajnë sot në këmbë universitetet private kanë “rrjedhur” shpesh prej universitetit publik. Por unë nuk njoh ndonjë pedagog që të ketë braktisur universitetet private për të shkuar në universitetin publik.

Dhe çfarë është më e keqja, nuk njoh as ndonjë student të universiteteve private që t’i ketë braktisur ata për t’u regjistruar në universitetin publik. Në fund të fundit, cilësinë e universiteteve nuk e përcaktojnë paragjykimet e trashëguara nga gramatika komuniste e të menduarit, por përzgjedhja që bëjnë vetë studentët në lidhje me universitetet. Mbi bazën e këtij krahasimi dhe duke pasur parasysh se kapacitetet e universiteteve private për të pritur studentë janë ende në fillimet e tyre, mund të thuhet se problemi kryesor sot nuk është se ka shumë universitete private. Përkundrazi, ka shumë pak. Duhen shumë më tepër. Sa më tepër të tillë të ketë, aq më tepër studentë të përgatitur për tregun e punës dhe aq më pak shkrime përbuzëse apo paragjykuese për universitetet private. Pas disa vitesh do të mund të konstatojmë edhe dukuri shumë interesante: vetë universiteti publik do të detyrohet të ripërtërijë stafin e tij me pedagogë të dalë nga universitetet private. Dallimi thelbësor që shtrohet përpara çdokujt që dëshiron të zgjedhë mes universitetit publik dhe atyre private sot është i thjeshtë: të marrë një diplomë publike për ta varur në mur apo të marrë një diplomë private për të ndërtuar një karrierë!

Mjafton të krahasosh dy skaje të arsimit të lartë: Shtetet e Bashkuara dhe Shqipërinë. I pari është vendi me numrin më të madh të shkollave private në botë dhe paralelisht është vendi i parë për nga cilësia e arsimit universitar. Dhe për ta plotësuar: niveli mesatar i studentëve të dalë nga universitet private amerikane është dy herë më i lartë se ai i studentëve të dalë nga universitetet publike. Përkundrazi, Shqipëria është në vendet e fundit me ekonomi tregu për nga numri i universiteteve private dhe paralelisht me cilësi të mjerueshme të arsimit të lartë. A ka nevojë për koment?