Nostalgji Bashkëkohore për kulte pagane

(Dan BROWN, Kodi i Da Vinçit, roman, Botimet Dudaj, Tiranë 2004.)

Posa doli romani i shkrimtarit amerikan Dan Brown "The Da Vinici Code" përnjëherë mori namin në mbarë dhénë, sa që gazetat ditore dhe në mjetet tjera të informinit bënë senzacionin e tyre duke e shpallur, pa vlerësimin e kritikës letrare, një bestseller bashkëkohor. Shumë shpejt romani u përkthye në disa gjuhë të botës me tirazh astronomik disamilonësh. Mbas një viti romani erdhi edhe tek ne, i shqipëruar bukur nga Amik Kasoruho dhe i botuar nga shtëpia botuese Dudaj e Tiranës. Si në botën e perëndimit, ashtu edhe tek ne për një kohë të gjatë i priu toplistave të romaneve më të shitur dhe më të lexuar. Lënda e tij kontraverze dhe zhanri tërheqës ngacmoi shumë shpirtra, sa që tejkaloi edhe qarqet e një vepre letrare. Ngacmimi i shkaktuar vlerësohet të jetë jo në letërsi, por tek ndjenja e besimit, sepse bota e letrave estetike dhe kritika letrare do ta konsiderojë roman trivial e kontraverz, që implikon gënjeshtra dhe shpërfill të vërtetën...

Ai që e ka lexuar "Kodin e Da Vinçit" ka përjetuar një breshëri emocionesh, dilemash e konfuzionesh. Mbarimi i leximit receptuesin e lë të shqetësuar, sepse aty përmes një zhanri eksperimental postmodern kiminalistik, takohet me një mal risish, të padëgjuara deri më tash(?): apo, sespe e vërteta e njerëzimit shumëshekullore shtresëzohet si krim. Diabolizmi i krimit mëtohet të endëzohet si e vërtetë e shtypur me shekuj, madje e ngulitur në sistem e institucion me përmasa botërore. Autori është i ushtruar mirë në zhanrin e kriminalistikës, lehtë lundron në narrativen e saj dhe shkëlqyeshëm zbërthen kodet e trilluara (vetë)autoriale.

Trilli i tij depërton në traditën e besimit dhe artit, jo të çfarëdollojshëm, por të atij të rrënjosur thellë në mendësinë e botës së gjithëmbarshme, madje-madje edhe në atë elitare e në botën e letrave me renome akademike. Ky lloj rrëfimi i përdorur në gjithë romanet e tij, s'mund të perceptohet i shkëputur nga konteksti sociokulturor. Dhe sepse romani "Kodi i Da Vinçit", ka përmbledhur shumë elemente aktuale nga bota e kulturës moderne e postmoderne, gjendjen e njeriut dhe spiritualen e tij patologjike; thyerjet e tija religjioze dhe rizgjimin pagan - neopaganizmin. Një shtysë jo të vogël do të japin edhe zhvillimet më të reja në botën e letërsisë, përkatësisht romanit të ashtquajtur modern dhe postmodern.

1. Konteksti sociokulturor

Konteksti i sotëm letrar, kulturor e sociologjik në raport me artin sakral dhe në përgjithësi me fenë, religjionin, përkatësisht krishterimin është pasojë, - pajtim ky i përgjithshëm gjithandej në botë - e ndërrimeve radikale në shek. XVII, me deizmin dhe iluminizmin dhe me sekularizmin e revolucionit francez (1789). Kjo epokë do të mbahet mend si përleshje mes letërsisë dhe artit. Do të ndodhë një re-voluim i përgjithshëm kulturor, një përmbysje e vlerave tradicionale dhe fillim i një epoke tjetër - epokë që vetëm arsyen do ta njohë për hyjni. Religjioni do të konsiderohet si një armike e arsyes, iluminizmit e do shpallet lufta për ta përmbysur e për ta varrosur thellë në nëntokë, që të mund të çlirohet njeriu njëherë e përgjithmonë prej saj. Nga ajo kohë e deri sot do të lindin rryma filozofike e letrare antireligjoze që shtrihen deri në botën tonë aktuale, krejt këto në emër të lirisë së shprehjes dhe për drejtësi, si: marksizimi, frojdizmi, ekzistencializmi nihilist, satanizmi letrar francez (shek. 20) ... mandej, do të shfaqen si këpurdhat mbas shiut sekte e lëvizje religjioze moderne, lloje të ndryshme të kabalës hebraike, forma magjike, sipiritizma, satanistët, luciferianët, rosenkroicerët, okultistët, teozofët, martinisët dhe deri te idhëtarët e konfesioneve lindore (Lindja e Largët) ndër to më e përhapura New Age plotë konfuzitete.

Një kohë kjo e harresës, madje e braktisjes së transcendencës për të krijuar një botë krejtësisht antropologjike pa metafizikë, pa teologji, pa Zot. Kultura e njeriut, e paraqitur përmes veprave letrare dhe të artit ishte e do të mbetet e ndikuar prej këtyre rrymave. Prandaj, në lëmin e artit të fjalës - në literaturën moderne, në art, në muzikë, në pikturë, në skulpturë, film e teatër, përkundër krijimeve të mëdha të zhanreve e llojeve, që quan në kaualitete estetike, do të përjetojë një rënie përmbajtësore, rënie të kuptimit. Me të drejtë do të shprehet Henri-Pierre Jeudy se në këtë shekull "kuptimi po vdes" , "... kuptimi po bie viktimë e strategjisë së fshehur! Të asaj strategjie, e cila si parim qendror ka degjenerimin e fjalëve në kuadër të koordinatave të qëllimeve jashtë natyrës së kuptimit, për të nxjerrë kuptime të rrejshme, konvenuese për qarqe të caktuara të shoqërisë, e që në krahasim me të vërtetën e kuptimit, të jenë sa më larg, të mos funksionojnë në kontribut të së vërtetës [...] këtë kurdisje me domethënie sociale, të organizimit të fshehur e të hapur social, e cila bëhet me qëllime, de facto të shkurdisjes, të taktizimit do ta quanim strategji negative. .. kjo është një tjetërsim i strategjisë ... dhe nga këndej përhapet epidemia e tjetërsimit."

1. 1. Romani postmodern

Shekulli XX dhe fillimi i shek. XXI konsiderohet si koha e kthesës kopernikane në zhanrin e romanit. Romani postmodern europian e botëror merr kahje jokonvencionale, ngritet kundër tij dhe si i tillë mëton progresin sfidues përballë modernes dhe konvencionales. Në romanin postmodern (filimi i shek. XX) tejkalohet kontinuiteti rrëfimor dhe personazhi linaer rrëfyes, dominon reflektimi i realitetit shoqëror dhe psikologjia e personazhit. Dialogu tradicional-konvencional shndërrohet në monolog; ndërfuten tekste e pasazhe mendimesh nga vepra tjera si komunikim me të kaluarën. Koha në romanin postmodern nuk ësthë një, aty gërshetohen shumë kohë - pluralitet kohësh. Kjo lojë ka emrin intertekstualitet. Harmoninë kallëzimore e zëvendëson kaosi dhe vendin e empirisë, të prekshmes e të pashmes e merr abstrakcioni. Mimesis-i si reflektim tradicional i të njëmendtës shpesh shkrihet.

Romani postmodern e ngacmon reseptuesin, do ta çuditë, ta mahnitë, ta mbajë në tendosje edhe mbas leximit të veprës, do ta lë gojhapur; e gjithë kjo ndërtohet në mënyrë strategjike duke inkorporuar rryma e zhanre estetike letrare të ndryshme. Po ashtu, postmoderniteti romanor ka tendencën e përhershme për të treguar mitiken, magjiken, intuiten, gërshëtimin mes reales dhe fantastikës; kërkimin e ndjenjësisë së re (psikologjizimi e parapsikologjizimi) për ta ngritur në vlerën e shkencës. Si paralajmëruesit më me zë të postmodernes do të mirren James Joyce dhe argjentinasi Jorge Luisa Borges (intertekstualiteti borgesian shfaqet te tregimi i tij "Bibloteka e Babilonit" 1944). Mbas viteve '50-ta do të kemi emra të njohur në mbarë Europën dhe SHBA që do të vazhdojnë këtë rrymë, si: Bothoa Strauss, Peter Handke, Christoph Ransmayer (Gjermani), Wiliam Burroughs, Kurt Vonnegut, Robert Lowell Coover, John Fowles dhe Paul Auster (SHBA), Julio Cortazar dhe Mario Vagas Llosa (Amerika Latine), Alian Robbe - Grillet (Franca). Po ashtu edhe Umberto Eco në romanin e tij "Emri i Trëndofilit", i cilësuar si roman detektiv do të ndërfut shumë elemente të postmodernes dhe semantikës.

Si rezultat i gjithë kësaj, romani postmodern do të lë hapsirë alternacioni e shpërfytyrimi në intencën e tij. Edhe pse arti i romanit s'është vetëm didaktikë gjuhësore - letrare, artisktitke, estetike, morale a fetare, ai këtij misioni s'guxon t'i shmanget. S'është anakronizëm të thuhet se edhe prozës postmoderne i duhet morali. Sepse sado të theksohet artistikja, e bukura; mungesa apo shkëputja e të mirës, të fismes, të vlefshmes në veprat e prozës do ta shëmtojë të bukurën, estetikën e ligjërimit e të rrëfimit... Leximi letrar - pohon U. Eco - ndikon edhe në krijimin e mendësisë, identitetit individual dhe kolektiv, madje edhe kombëtar. Kjo nxjerr konkluzionin se shkrimtari, prozatori, ka misionin me përgjegjësi para receptuesit.

2. Zhanri kriminalistik

Në babiloninë univerasale të postmodernes zhanri kriminalistik ka marrë një zhvillim të hovshëm. Romani kriminalistik, i quajtuar edhe triller, detektiv apo policesk si diskurs letrar, kryesisht është i kohës moderne dhe asaj postmoderne. Edhe pse i konsideruar nga kritikët si zhanër me karaktesistika triviale, i nënçmuar në krahasim me të çmuarën letrare, ky zhanër tani ka shkrimtarët e njohur: Arthur Canon Doly, Dashiell Hammett, Raymond Chandler, Agatha Christie, Patricia Cornwell dhe kohët e fundit Dan Brown. Popullariteti i romanit kriminalistik po rritet fal ekranizimi të tij, filmimit të tij dhe rritjes së shikueshmërisë së madhe kinematografike. Ky lloj letërsie - i quajtur edhe "letërsi masive", që i përkasin edhe zhanre tjera: uestern, science-fiction, fantasy, romani rozë - është i orientuar kryesisht tek receptuesit pa shije artistike dhe grupeve anonime lexuesh.

Ky model i prozës lexohet lirshëm, pa mund e pa parapërgatitje estetike letrare, rirrëfehet lirshëm tek të tjerët, ngjashëm me informatat ditore gazetarske. Narracioni i këtyre romaneve ndërtohet mbi substratin real, personazhet marrin cilësi sociale në vende të njohura për lexuesin. Me gjuhë shpesh alegorike narracioni merr formë solidariteti sublim, veçse syzheu i kësaj proze, kryesisht, ngërthen krimin, korrupsionin, margjinalizimin dhe shtresat më të ulta të shoqërisë. Para lexuesit shfaqen vende konkrete, b.fj. rrugë, sheshe, peisazhe, institucione, organizata etj., për të krijuar ndjenjë te lexuesi se rrëfimi ngjan në afërsi. Përkundër angazhimit social përherë mungon qartësia rrëfimore për të dalluar pozitiven a negativen, të vlefshmen a të pavleshmen.

Romani i Dan Brown "Kodi i Da Vinçit" i përket kryekrejet këtij zhanri kriminalistik, por në strukturën e tij narrative, duke e përdorur intertekstualitetin postmodern (ndërhyrjet e teksteve të vjetra gnostike etj.) e me elemente të romanit tradicional (prania e rrëfimit linear) arrin të ngacmojë edhe kritikën letrare edhe teologjinë e krishterë. Loja e gërshetit postmodern kriminalistik dhe konvencionales në "Kodi i Da Vinçit" e karakterizon atë si roman kriminalistik të veçantë.

3. Kompozicioni narrativ - krim dhe ankth njëzetekatër orësh

Kompozicioni narrativ te "Kodi i Da Vinçit" i Dan Brown-it ndërtohet sipas kompozicionit Joysian që e gjejmë te romani i tij Uliksi. Krejt kallëzimi i romanit, që përfshin 105 kapituj dhe 565 faqe, zgjat 24 orë, ndërdhuret me një dendësi dhe ankth, që kohë pas kohe shndërrohet në monotoni. Sikur autori reflekton tendencën për të treguar ankthin e njeriut të sotëm, kozmologjinë e përditshme nënvetëdijësore dhe të fshehtën e saj. Bota e shpirtit shkoklohet si arrë, prej së cilës nxirret thelbi. Ky thelb i fshehur zbulohet për kohë të shkurtër me hulumtim policor-kriminal. Ndërfutet ironia dhe parodia rrëfimore postmoderne, stërkeqet e kaluara e njohur botërisht, tëhuajsohet hulumtimi policesk e fiton gjurmim epokal senzacionizues për të fshehtën e madhe që e mban bota bashkëkohore. Vetë autori Brown, madje qëllimisht, do të krijojë lexues skeptik; kallëzimin e thur ashtu, për t'ia krijuar mundësinë lexuesit të bëjë interpretim alternativ. S'ka si mos të venerohet tendenca autoriale e (vetë)argëtimit dhe lojës me të vërtetën.

Rrëfimi nis në Muzeun e Luvrit, në Paris. Mbarështuesi i famshëm Zhak Sonieri - mjeshtër i madhë i Parësisë së Sionit - kah ora 22:46 në Galerinë e Madhe të këtij muzeu qëllohet me revole nga Silasi, murg i Opus Dei-it. Para se të ndërrojë jetë, ia arrin të shkruajë me gjakun e tij një porosi emblematike-misterioze në trupin lakuriq të shtrirë në formë të njeriut vitruvian. Porosia që kishte lënë mbarështuesi i muzeut ishte ylli pesëcepësh, numrat e Fibonaccit, një tekst në anglisht dhe p. s. tako Robert Lagdonin. Rastin e vdekjes së mistershme e marrin për hulumtim Drejtoria Qendrore e Policisë Gjyqësore e Parisit. I dyshuari për vrasje është Robert Langdon, profesor i simbologjisë fetare në Universitetin e Harvardit, i ndodhur ato ditë në Paris, i cili kishte pasë planifikuar një takim me të vrarin po atë natë para se ai të vritej.

Pikërisht i dyshuari kryesor ftohet për të deshifruar kodin e Sonierit. Në hulumtim futet edhe Sofi Nëvë (mbiemër që në frëngjisht dmth. mbesë), kriptologe e specializuar për deshifrimin e këso lloj kodesh. Për çudi, Sofi është mbesa e Sonierit. Sofi kupton se Langdoni është futur në grackë dhe se porosia e koduar e gjyshit i drejtohet asaj. Në vrasjen e Sonierit Brown trillon një kod marramendës si substrat për të zhvilluar rrëfimin e mëtutjeshëm. Prandaj, kodi i parë hap shtegun për një zingjir kodesh, që jo rastësisht romani mban emrin kyç Kodi. Mjeshtri i madh shkëqyeshëm udhëzon Lagdonin dhe Sofinë për të zbuluar vrasësin. Deshifrimi i kodeve do të çojë në njohjen e një të fshehte të madhe që e mbante bota, përkatësisht Parësia e Sionit. Mjeshtri i madh, Sonieri, kishte kryer një mision fisnik; të transmetojë përmes kodit këtë të fshehtë në çastet e fundit të jetës.

E fshehta e madhe është Graali i shenjtë, që e ruante me shekuj Parësia e Sionit, që në fakt konsiston të jetë, jo sipas gojëdhënës, se Graali është kupa (kelku) të cilën Jezusi kishte përdorur në Darkën e Mbrame dhe në të cilën Josefi prej Arimateje kishte mbledhur gjakun e Krishtit të kryqëzuar, por në të vërtetë është një Person, përkatësisht Maria Magdalenë. Kjo e vërtetë është ruajtur deri tash nga një organizatë apo vëllazëri e ashtuquajtur Parësia e Sionit, që - simbas autorit - ngjan të jetë themeluar në vitin 1099. Mos mendoni se kjo është e tëra. Mashtroheni! Këtu zë fill ndërlishmënia e kodeve dhe dekodimeve e mbështjellë me rrëfim avanturesk detektiv që do zgjasë njëzetekatër orë. Rrëfimi fillon në Paris, fluturon në Londër e Skoci dhe kthehet prapë në Paris, përkatësisht në Museun e Luvrit.

Lexuesi do të priste një hulumtim thjesht detektiv, plotë të papritura në kërkim të vrasësit, posaqërisht kur mendohej nga policia se Langdoni ishte i dyshuar. Imagjinata na fut në ngjarje të ankthshme. Porse, rrëfimi këtu merr kahje tjetër; ndërfuten tekste historike, romani hëpërhë shndërrohet në doracak didaktik të historisë, simbologjisë, teologjisë, religjioneve, kulteve...

4. Substrati trillues dhe intenca narrative

Nuk do t'i nevojiten lexuesit me sens të mprehtë kritik (lexuesit model) as kalimi disa faqeve të Kodit të Da Vinçit për të kuptuar se romani është i kompozicionuar në atë mënyrë që mëton për të futur lexuesin në lojë të kodeve misterioze. Kodi i parë është tëhuajësim i retorikës konvencionale. P. S. s'është më post scriptum, por nistoret e vëllazërisë Parësia e Sionit. Sendërtimi i kodeve browniane ka substrat kontraverz, trillues, jo logjik e aspak artistik; retorika konvencionale dhe tradita disashekullore e deshifrimeve të kodeve a simboleve primitive pagane dhe mitologjike-relogjioze, sikur edhe simbolizmi kristian, shtresëzohet përçudnushëm dhe është tejmase i panatyrshëm; imagjinatë e papërpunuar estetikisht as letrarisht. Si një intencë kjo vetë autoriale e tëhuajsimit, si kontinuitet, për romansierin s'çon peshë si e krijon personazhin, gjendjen e tij në agoni (Sonierin), intencën e tij, ka apo jo potencë mendore për të lënë mesazh (meta)historik; është e nevojshme intenca autoriale për të transmetuar mesazhe, sepse ai ka ndërtuar një fabul krejt koncize, që do të ketë për përfundim idenë e tij personale.

Që në nismë autori e shtrin imagjinatën e vet të pafré në botën e trillimeve disashekullore. Ky trill do të jetë substrati autorial mbi të cilin do shtresëzohet subjekti i romanit. Vrasja e Sonierit ka qëllimin e nisjes, hulumtimi policesk tëhuajsohet në proces gjurmimi të të vërtetës së historisë së krishterimit, përkatësisht Kishës Katolike si një institucion që jeton përmes të fshehtave dhe vrasjeve, institucion që e mbanë botën me gënjeshtra. Dan Brown në mënyrë krejt të qartë ka shtruar qëllimin e tij narrativ: përmes zhanrit kriminalistik, me objektin e tij çfarë e karakterizon, do ta kriminalizojë Kishën dhe shërbëtorët e saj. Porse brenda për brenda romanit manifestohet krejt itinerari që konsiderohet të jetë mbulesë dhe zbulesë e krejt një bote patologjike bashkëkohore të ndarë në dysh; tendencën e saj për të jetuar e pavarur, ashtu si i thotë mendja, asryeja e tij - e shkëputur parevokueshem nga transcendenca kinse e imponuar nga krishterimi - dhe njëmendësia e saj e pashlyeshme dhe krejt natyrore, se religjioni a spiritualja e kësaj bote (lex. e njeriut) është po ashtu natyrore dhe e pandashme e jetës.

Njeriu s'mund të jetojë jetën e majmunit - religjioni është pashmangshëm transcendenca e tij e vetvetishme, jo akcidentale por substanciale. Të mohosh këtë njëmendësi është sukur të mohosh vetë qenësinë e njeriut. Dymijë vjet krishterim dhe qytetërim kristian, ndërtuese kjo e qytetërimit të dashurisë, e rikthimit të shëndetshëm të transcendencës, këtij individi bashkëkohor të bërë dysh, i paraqitet si perde e zezë, si tis i zi, frymzënëse e shpirtit njerëzor, konvencionalizëm primitiv e traditë sterile që tashmë i ka dal boja, pamundësi për të krijuar raporte Zot - Njeri dhe Njeri - Zot. Krishterimi është i padurueshëm për këtë njeri.

Njeriu është animal - i privuar prej ratio-os, mendon ai, që duhet të gjëjë kënaqësi aty ku ai mendon se do ta ketë (i udhëhequr nga instinktet), të krijojë religjon atje ku ai përhumbet mendësisht e shpirtërisht dhe sh'njerëzohet për nga kodi moral tradicional e i vlefshmërisë njerëzore. Brown këtë njëmendësi do ta shfaqë në shumë vende në roman, përmes personazheve dhe trillimeve që i ka ndërtuar jashtëzakonisht mirë e që janë inkorporuar në zhanrin e tij kriminalistik. Se Kisha Katolike, përkatësisht Jezu Krishti është "shenjë kundërshtuese" në botë, tanimë është e njohur qe dy mijëvjet. Personi i Krishtit është sfidë për çdo njeri dhe letërsia si e tillë pashmangshëm i kthehet Atij - për ta lartësuar apo për ta përultësuar, çvleftësuar - siç e bën Brown në romanin e tij Kodi i Da Vinçit.

5. Imagjinata që mëton të bëhet e vërtetë

Romani Kodi i Da Vinçit është imagjinatë letrare, roman me fiksion/vetëtrillim autorial postmodern. Asgjë e re për sa i përket vetë natyrës së romanit. Asgjë e re në letrat artistike. Madje pëlqehet imagjinata si mjet për të krijuar vepër artistike. Nuk do të ishte asgjë përçundunese të mbetej imagjinata autoriale thjeshtë imagjiantë, porse kur ajo mëton të ngritet në një të vërtetë mbarë njerëzore, e humb efektin e vet edhe në letërsi edhe në jetën e reale, si një mjet i (vetë)kënaqësisë apo ikjes prej fakticitetit. Ky kthim dhe mëtim i imagjinatës për t'u marr si e vërtetë, është i pranishëm në romanin Kodi i Da Vinçit. Në fillim të romanit vetë autori pohon, se përveç personazheve, gjithçka është e vërtetë. Sa guxim i madh letrar të pohosh një gjë të këtillë!

Është madje tejet intersante fakti se lexuesit janë bërë pre e këtij pohimi, që do kuptuar si reflektim i sotëm sociokulturor dhe opinion i pranishëm gjithandej në botë. A mund të na mësojë të vërtetën imagjinata letërare? Romani si imagjinatë, çfarëdo zhanri qoftë, ai është vetëm imagjinatë, është nevojë e shpirtit të njeriut për të krijuar një botë në vete, një utopi ku autori gjen prehje, por autori e përdor imagjinaten e vet edhe për ta kënaqur lexuesin, qoftë ajo e shtirë përmes intrigës, parodisë, tëhuajësimit, lojës etj. etj. Kjo do mbetet pathos/dëshirë e njeriut për kënaqësinë e të shkruarit dhe të lexuarit e jo dikaktikë ekzistenciale, normë e jetës së përgjithme e as ethos riatdhesimi në të njëmendtën, realitetin.

Ashtu si është në natyrën e romanit postmodern, edhe Kodi i Da Vinçit, me mëtimin e tij të flakët për të mësuar risi(?) apo për ta zbuluar të vërtetën, e konteston tërësisht krishterimin dymijëvjeçar për të ngrehë religjion të ri për njeriun e sotëm.

6. Falsifikimet e shtresëzuara

6. 1. Personazhet - biografi autoriale

Edhe kur Brown krijon personazhet edhe kur ata marrin rolin e ligjërimit, shtresëzohet falsifikimi i së vërtetës. Personazhi kryesor Robert Langdon, me profesionin e tij që nuk ekziston në realitet (simbiozë e vetëtrilluar) , autori atë e ngrit në autoritet universitar. Jeta e tij është mision i kushtuar krejtësisht për të gjetur simbolet fetare paganike, parakristiane në artin fetar kristian, sepse aty fshihet e vërteta e shtypur me shekuj që Kisha Katolike me mjeshtëri e mban në gjirin e vet. Edhe personazhi i dytë, Li Tibingu, një anglez multimilioner i pasionuar ndaj Graalit të shenjtë, ka të njëjtat epitete. Që të dy D. Brown i krijon si dy misonarë të mbarë njerëzimit që janë në shërbim të gjetjes të së vërtetës. Ata kanë përgatitje të lartë akademike dhe, si të tillë, kompetentë për këso detyra të mëdha mbarëbotore. Është intersesante se këta personazhe janë miq që i ka lidhur detyra e tyre profesionale. Në roman ata takohen si rastësisht, sepse misionit të tyre po i shkëlqen fati. Gjinden para zbulimit historik dhe përfundimit të misionit të tyre. Janë krejt në vrullin e qenësisë së tyre misionarike.

Si në pasqyrë, krejt qartë shohim në këta personazhe fytyrën dhe misionin e vetë autorit. S'ka si mos të hetohet natyra autoriale e vetëshpallur misonar i të vërtetës së fshehtë. Prandaj, autori nuk hy thellë në natyrën e personazheve për të na treguar gjendjen e tyre psikologjike, sepse do ta mbajë të koduar intimitetin e tij. Përkundër kësaj nuk ka mundur ta fsheha qëllimin e vet patologjik, të përhumbur në rrjetin e ideve të grumbulluara nëpër libra e studime pseudohistorike. Personazhet e tij janë të ngashënjyer prej përrallave të stërfolura disa shekuj. Por përrallat, mjerisht, koha jonë i shndërron në të vërteta historike dhe personazhet e Brown-it janë akademikë të këtij shndërrimi, jo në studimin e tyre, por në besimin e tyre. Apo siç thotë një fjalë e urtë: shpif, shpif se diçka do të mbetet. Porse, thotë edhe një fjalë tjetër e urtë: Rrena i ka këmbtë e shkurtra.

Këta dy personazhe janë një venerim i qenieve disamilonëshe që frymojnë nëpër glob, në fqinësinë tonë, në universitete tona, në institucione e shoqata humanitare e pseudohumanitare. Është kjo një botë që nuk po duron më vlerat tradicionale, moralin tradicional e as fenë e krishterë.

6. 2. Dëlirësia e ç'virgjëruar

Personazhi i tretë në roman është Sofi Nëvë, një vajzë e re, e bukur dhe tërheqëse, specialiste në kriptologji. Ky personazh dallon shumë prej dy personazheve të parë edhe për nga natyra e brendshme edhe për nga profesioni. Sofi është një vajzë e edukuar mirë, me shpirt të pastër fëmijëror, me shpirt të pafajshëm, që bie grackë e falsifikimeve të dy personazheve meshkuj (Langdonit dhe Tibingut). Personaliteti i virtytshëm i Sofisë do të shpaloset në momentin e takimit me kultin seksual (hieros gamos) të gjyshit të saj Sonierit. Reagimi i saj:

"Jam në ëndërr - tha me vete Sofia - Jam në ëndërr. Ç'mund të jetë tjetër?".

Pasi pau krejt atë perversitet ajo

"po zbrapsej e mnerruar, ajo shëmbëlltyrë iu ngul përgjithmonë në kujtesë. Iu përzie, u kthye mbrapsht dhe duke mbajtur mbas faqeve të murit, u ngjit përsëri lart. [...] Në Paris mbrriti e shastisur dhe e përlotur. Po atë natë - tashti që jetën ia kishte vrarë zhgënjimi dhe tradhëtia - i mblodhi të gjitha sendet e veta dhe iku nga shtëpia. Mbi tryezë la një copë letër: Isha aty. Mos më kërko më" (fq. 183).

Edhe pse Brown ka dashur ta paraqesë Sofinë si një vajzë naive, të mashtrurar nga tradita, ai në anën tjetër pashmangshmërisht ka treguar natyrën e njeriut të tmerruar nga kultet pagane perverse seksuale, e që autori ka për qëllim shtrirjen e këtyre kulteve në jetën normale dhe ngritjen në normë sjelljeje, normë të etikës bashkëkohore, madje-madje edhe në religjion të ri. Sofi në fund do ta humbë virgjinitetin e shpirtit. Peronazhi i Sofisë pasqyron një fakt të kudondodhur nëpër hapsirat e perëndimit; shkatërrimin e shpirtrave të dëlirë nga idhtarët e neopaganizmit modern, idhtarëve të kulteve mitike, satanike...

7. Doktrina e romanit

Dan Brown përmes romanit të tij dëshiron, jo të ofrojë, por të imponojë një doktrinë sinkretike parakristiane, me elemente paganike dhe shumë kulteve që tanimë janë mbeturinë (para)historike. Për të imponuar doktrinën e vet, autorit i duhet zhdukur Kishën Katolike nga faqja e dheut dhe nga historia e religjioneve. Për këtë qëllim në roman Kisha paraqitet si komploti më i madh njerzor, institucion vrastar.

Të shqyrtosh me D. Brown për natyrën e Jezu Krishtit dhe Kishën, historinë e saj që nga ditët e para e deri sot, e shoh absurde, sepse doktrina e tij është fiksion i kulluar dhe mashtrim i vetës së tij. Këtë absurditet, ndër të tjera, e dëshmojnë gabimet flagrante të koncepteve të përdorura filozofiko-teologjike të krishtera, nga lëmi i biblicistikës, historisë së Kishës Katolike dhe lëvizjeve shpirtërore (karizmave) brenda saj, madje edhe të artit të përgjithshëm. Por ajo që duhet të mirret si intenca e tij, e që gjendet brendapërbrenda romanit, ajo vlenë të ngritet në sipërfaqe. Pikërisht prapavija romanore është edhe qëllimi kryesor i veprës së tij. Kemi të bëjmë me një ide, një frymë nostalgjie e shumë sekteve sinkretike moderne të shfaqura kohët e fundit në hapsirat europiane e matanë oqenait, - që në Kodin e Da Vinçit paraqiten sikur të ishin të goditura.

7. 1. Gjakim për përjetimin e hyjnores!?

D. Brown që në kapitujt e parë (kap. 4) të romanit të tij, shtron me dinakëri sugjestionin e vet narrativ, përkatësisht doktrinën, e cila endëzohet fundekrye nëpër roman. Përdorimi i një bagazhi kodesh e simbolesh, kulteve ezoterike dhe hyjnive pagane - një amalgam i vërtetë, - të kallëzuara me ligjërim alternativ krijohet komploti historik dhe shpaloset gjoja e vërteta kruciale njerëzore e kosmologjike, teologjike e filozofike-religjioze.

Që nga kohët e lashta njeriu gjakon për ta përjetuar Qenien Absolute, Hyjin. Rrugët e shumta të njeriut të trasuara, prej kur s'mbahet mend, janë një dëshmi e nostalgjisë së tij për humbjen e Parajsës Tokësore, shenjtëninë e parë dhe shijimin e hyjnores. Ky gjakim i pashlyeshëm e krejt natyror i njeriut, ka ngritur kulte e rite nga më të ndryshmet, jo krejt e përherë të dobishme, që do ishin ndihmnesë rikthimi në qenësinë zanafillore. Ato jo vetëm se nuk ia 'dhuruan' Hyjin, por mbetën kodër e pamposhtur e çorientim shekullor. U deshën mijëra e mijrëra vjet të ecurisë së njeriut për t'u vetëdijësuar për këtë verbëri magjike, - për këtë vorbull shpirti.

Së fundi kur iu mundësua shikimi, prekja dhe shijimi, përjetimi i hyjnores dhe përmbysja e kodrave dhe riorientimi shpëtimprurës përmes Logosit të Inkarnuar/Mishëruar, njeriu e gjeti prehjen e qeniesisë së vet. Fatkeqësisht, kjo njëmendësi nuk do të mbetet gjithmonë estetikë e përhershme e lidhjes së tij me hyjnoren. Njeriu do të ngritet përsëri kundër limanit të qetësisë së vet për të përvetësuar shpirtin e qoftëlargut, diabolizmin. Do shfaqen gjithandej në glob qoftëlargtësi rrëmuese, ithëtarë luçiferianë, me qëllimin e sistemimit të estetikës së tij, për të qenë metodologji e prekjes së tanscendensës, përkatësisht shkëpujte e saj dhe mbetja e qenies si njeri perversisht i përdheshëm.

7. 2. Kulti ndaj hyjnisë femërore

E pamohueshme do të mbetet prania e kulteve ndaj hyjnive femërore në kohën primitive, si një pjesëz e gjakimit të njerëzve për harmoni e reciprocitet njerëzor e hyjnor. Porse kjo periudhë primitive i përket kohës mitologjike, antike e semitike (kryesisht e popujve të lindjes së afërt dhe të largët, besimtarë të religjioneve primitive të quajtur religjione natyrore), e asaj kohe kur qenia njerëzore ende s'kishte arritur të prek Logosin, Hyjin e vërtetë - kohë kjo e politeizmit, madje politeizëm magjik - materialist.

Kulti ndaj hyjnisë femërore apo femrores së shenjtë, është një hipotezë imagjinare moderne që Brown e shndërron në të vërtetë historike. Sepse autori ka nostalgji për dëfrim (seksual) pa norma, nostalgji ridefinimi të religjionit, mbase të kuptuarit e tij është shkëputje e dhimbshme me realitetin, me arsyen dhe ndërgjegjen njerëzore. Sipas këtij pseudokuptimi, - në kohën e sotme të arrirë në kulmin e zhvillimit racional e nuk di çfarë, - religjioni si kult i njeriut duhet rikthyer në primitivitet, në shpellat e njeriut primitiv a mitologjik. Vendi, i konsideruar tempull i kultit pervers e orgjik seksual, ku kryhej kulti i fermërores së shenjtë, është i shkëputur prej banesave të sotme; tempulli duhet jetë jashtë arkitekturës bashkëkohore:

"Dhoma ishte njëfarë shpelle, një kthinë me mure të palëmuara që dukej sikur ishte sajuar duke rrëmuar granitin e kodrës. E vetmja dritë vinte nga pishtarët e ngecur nëpër unaza të ngulura në mure." (fq. 182).

Sikur autorit i duken të shestuara edhe veprat arkitekturore moderne me religjionin e krishterë, as drita elektrike s'ka vend në tempullin e tij. Aspak e pakuptimtë për një rikthim në paganizëm! Nga kjo logjikë diskursive browniane, s'është e rastit edhe pikëvështrimi i autorit edhe Piramidës moderne të Luvrit. Numri 666 sipas librit të Zbulesës do mirret si emër i Përbindshit nëntokësor, Qoftëlargut, Djallit. Ndërtimi i Piramidës moderne i shkon për shtati dhe është në ujdi me simbolet e Brownit dhe logjikës së tij narrative.

7. 3. Hieros gamos - jo shijim, por shkëputje e hyjnores!

Autori për mrekulli e udhëheq lexusin në kultin e femrores së shenjtë, jep recetë - ritin hieros gamos, kombinim i dy fjalëve greke me kuptimin e martesës së shenjtë. Ky rit në roman paraqitet si i vetmi që sendërton harmoni mes gjinive, mes mashkullit dhe femrës; i vetmi rit që ia mundëson njeriut gnosis (shq. njohjen) e hyjnores, Hyjit.

"Hieros gamos është dymijëvjeçar. Priftërinjtë dhe Priftëreshat e Egjiptit të lashtë e praktikonin rregullisht për të kremtuar aftësinë riprodhuese të gruas. [...] Ishte akt shpirtëror. Në lashtësi marrëdhëniet seksuale ishin akti me anë të të cilit burri dhe gruaja përjetonin përvojën e Zotit. Në kohë të lashta njerëzit kujtonin se mashkulli ishte shpirtërisht i paplotë derisa njihte epshin e "femrorës së shenjtë". Bashkimi fizik me femrën mbetej mjeti i vetëm me anë të të cilit mashkulli mund të bëhej shpirtërisht i plotë dhe të arrinte më në fund gnosis-in, njohjen hyjnore. Qysh nga koha e Isidës, ritet seksuale janë quajtur si uara e vetme për të shkuar nga toka në qiell." (fq. 387-388)

Përveç anakronizmave kardinalë që bën autori, kur thotë se hieros gamos praktikohet qe 2000 vjet, e pak më poshtë jep kryehyjneshën e këtij kulti-riti, se i njëjti rit praktikohet nga koha e Isidës egjiptase, e cila fillesën e saj e hasim në njëzet shekuj para Krishtit. Vërtet, gjë e pabesueshme! Gjithsesi autori është krejt naiv në paraqitjet e tija kontradiktore, jo vetëm këtu, por në krejt faqet e romanit vërehen gjëra të këtilla. Sikur Brownit i humbet kujtesa çfarë ka shkruar më parë - mbase ndoshta ka praktikuar edhe ky një hiros gamos në kohën kur ka shkruar romanin. Personazhi i Brownit, Robert Langdon, i shpjegon Sofisë se ky rit që e kishte tmerruar, nuk është aspak erotizëm as diç e ngjashme me të, por akt shpirtëror. Kurse fill më poshtë në tekst pohon të kundërtën, se është rit seksual.

Të pohosh sot se njeriu përmes marrëdhënieve seksuale e arrin Zotin, do konsideruar injorancë, tjetërsim dhe mohim flagrant i natyrës së njeriut. Praktikimi i prostitucionit nëpër tempuj paganë, i pranishëm në kohët e lashta, ishte dhe do të mbesë atje si njëmendësi e patenzonë dhe devijim trashanik i të kuptuarit të seksit, të dashurisë dhe të religjionit.

Brown përmes romanit të tij e ngreh hyjninë egjiptase në transcendencë absolute, përkatësisht në urëlidhëse me Absolutin. Diskursi i autorit është krejt transparent; diskurs iracional religjioz, sikur ndodh në ritin e tij hieros gamos. Mbështetja e tij kinse në Besëlidhjen e Vjetër (BV) dhe në hebraizmin, e ka vetëm një kuptim; se krishterimi është njëmendësi imponuese dhe dhunuese e hyjnores, shkëputje e traditës parakrishterore. Mbase autori është injorant për sa i përketë teologjisë biblike, s'ka se si mos të mbështesë imagjinatën e vet kaotike. Se një rit i kësifarëlloji nuk ka ekzistuar në popullin e Izraelit, mjafton shfletimi i Biblës, përkatësisht i BV. Shekiah, fjalë kjo e cila nuk gjendet aspak as në versionin hebraik të BV, është pjellë e Kabalës, apo të rabinëve edhe interpretimeve krejt anësore të teksteve biblike.

Autori përherë vrapon pas literaturës anësore, madje literaturës fiktive. Ja edhe këtu Brown mbetet ithtar i fasifikimeve e hamendësimeve. Tempulli i Salomonit nuk ka njohur asnjëherë praninë e priftëreshave prostituta me dërgimin e tyre për të mundësuar shijimin e hyjnores. Një rit i këtillë ishte i pranishëm në religjionet përreth Popullit të Izraelit, tek popujt që kufizoheshin me Izraelin. Ky popull e ka luftuar në kontinuitet këtë perversitet, këtë degradim të religjionit. Mjafton të lexohen librat e profetëve të BV për të kuptuar të vërtetën mbi ritet hebraike, tempullin dhe rregullimin e tij, lutjen e përditshme dhe përshpirtërinë e dëlirë të tyre.

7. 4. Boshatisja e trurit/arsyes - kusht për ta parë/shijuar Hyjin!

Njeriu është i krijuar me arsye. Arsyeja e tij është element krejtësisht dhe vetëm antropologjik që shëmbëllen me natyrën e Hyjit. Veçansia e njeriut të arsyeshëm e dallon atë nga gjallorët tjerë dhe e ngrit në krijesën më të lartë të Hyjit; i krijuar në përgjasimin e Hyjit, ai me arsye ngritet në lartësitë e hyjnores. Kurse Brwon në romanin e tij na servon një rit, i cili njeriun e privon nga arsyeja.

"Duke u bashkuar me femrën, burri mund të mbërrinte çastin kulmor kur i boshatisej plotësisht truri dhe ai mund të shihte Zotin." (fq. 388).

Njeriu me arsye s'ka si ta shohë Zotin. Po s'arrite të mbetësh pa mend, s'ke për ta parë Zotin kurrë!... Të pohosh se boshatisja e mendjes është kusht për ta shijuar hyjnoren, është vërtetë pakuptimësi e pakufi. Një Zot, i cili do të kërkonte nga njerëzit boshatisjen e trurit, do të ishte një Zot mizor, makabër. Zoti nuk kërkon nga njeriu pamendësinë, tjetërtërsimin e krijesës së vet. Për ta shijuar prezencën e Tij, për ta shijuar hyjnoren, është e mundshme vetëm dhe vetëm me krejt qenien e njeriut: me arsye, duke e njohur, me ndjenja dhe me dashuri, duke e dashur ... Bashkimi i burrit dhe femrës nuk do të thotë këtu se është akt djallëzor dhe akt mëkatar (fq. 390), porse ky bashkim ka kuptimin tjetër dhe krejt të veçantë. Të pohosh se bashkimi i burrit me gruan është akt për ta shijuar Zotin, është absurde aq sa të thuash se të ushqyerit mirë është akt për ta parë Zotin.

Mbase Brown këtu ka menduar se njeriu vetëm kur e përjeton një ekstazë, një dalje nga gjendja e vetëdijshme e tij, ai është në gjendje jo njerëzore dhe hic et nunc është në sferën e hyjnores. Ekstazë apo të qenurit jashtë vetes - jashtvetësia e njeriut më së paku arrihet me bashkimin seksual. Që në kohë e lashta, prapë po e them kohë pagane, janë përdorur substanca halucinative për t'ia çrregulluar trurin/mendjen njeriut, duke menduar në primitivitetin e tyre se ashtu do ta shijojnë Zotin e vërtetë.

Mandej, të droguarit dhe pijanecët në çaste të përdorimit të substancave të tepëruara, nuk janë në gjendje normale dhe se ata mendojnë se e shijojnë një botë të posaçme, nga e cila, ne njerëzit mendësisht të kthjelluar, qenkemi të privuar. Kush do të pohonte se ata e shijojnë Zotin!? Më pastaj, mos të harrojmë mentalitetin hedonist (të tepruar) të përhapur sot gjithandej në botë, industrinë e hatashme të erotizmit. Çfarë do të mendonte romansieri Brwon!? Se është kjo një mentalitet shpirtëror a hyjnor apo mentalitet i një morali në dekadencë!

Autori, s'do mend, ka imagjiantë tejet të erotizuar, imagjinatë kjo që e shtrin në sferën shpirtërore. Sepse s'mbahet mend të ketë ekzistuar në historinë e njerëzimit një rit i këtill i femërores së shenjtë, që përmes bashkimit të burrit me gruan të konsiderohet akt përmes të cilit shijohet Zoti. Praktika e priftëreshave prostituta të pranishme tek popujt paganë, para krishterimit, si tek kanaanët, grekët në antikitet, tek romakët (orgjitë), tek pitagorianët, stoikët e disa tjerë, konsiderohej si kënaqësi e epsheve fizike dhe nuk kanë synuar të jenë përsosmëri shpirtërore. Pse ata këto rite janë munduar t'i fysin si pjesë e religjionit, kjo dëshmon degradimin moral të atyre popujve në atë kohë dhe tjetërsim të religjionit.

7. 5. Gruaja e degraduar në objekt

Se Brown ka dashur të tejtheksojë feminizmin modern dhe të jetë në mbrojtjen e tij, është mbase evidente. Për këtë qëllim imagjianta e tij ka krijuar femëroren e shenjtë. Autori do ta bëjë femrën hyjneshë, sepse ajo në primitivitet, po edhe sot mashkullin e le të pamend, ia mundëson boshatisjen e trurit si një ekstazë apo dehje hyjnore; ajo është e aftë të lindë dhe lindja konsiderohet mrekulli që mund ta bëjë vetë Zoti, Hyji.

Por fakteqësisht ai me të e ka degraduar dinjitetin e femrës/gruas në objekt, në mjet të mashkullit për t'ia kënaqur epshet e tija. Femra - simbas Brownit - herë herë është vetë hyjneshë e herë herë ajo është vetëm mjet dhe kurrë nuk e shijon hyjnoren. Derisa ajo ia mundëson mashkullit shijimin e hyjnores, ajo mbetet e përdheshme, e privuar nga hyjnorja. Krejt simbas karakterisitikave të zhanrit kriminalistik, edhe këtu mungon qartësia narrative që do të çonte në pohimin a mohimin e plotësishëm të heroit në fjalë.

Femra/gruaja është dhe do të mbetet e një natyre me mashkullin/burrin, me dinjitet dhe të drejta të barabarta, përkundër përdhosjes dhe degradimit modern. Femra nuk është hyjneshë po as prostitutë, ajo është vajzë e dëlirë, është grua, nënë, loke, gjyshe... Në të gjitha këto faza të jetës e respektueshme dhe e lartësuar në piedestalin e njeriut.

8. Epilog - Estetika e takimit

Të parët tanë me urtinë e tyre na kanë mësuar. "Rrena i ka kambët e shkurta". Ata deshën t'na thonë se rrena si e tillë është e prirë të mos jetojë gjatë, të rrënohet, të ketë jetë të shkurtër, edhe kur ajo përmes zhanreve letrare tërheqëse ofrohet e imponohet. Romani "Kodi i Da Vinçit" është kryekput një rrenë e trilluar mirë që ka pasur jehonë të madhe, por që për fatin çlirues të lexuesve po i shkruhet rënia. Takimi me romanin Kodi i Da Vinçit ka një kuptim: ta lexosh për ta refuzuar, të komunikosh me romanin për të dialoguar me autorin e për t'ia bërë të ditur lexuesit intencën e tij, dhe, së fundi, për të kuptuar mirë se çfarë është e Vërteta.

S'ka vepër artistike që do të jetë e imponuar pa dëshirën tonë. Takimi ynë me një vepër artistike, të çfadolloji qoftë, do të varet prej qëndrimit tonë personal, prej formimit tonë letrar, kulturor, fetar... Mbas kësaj, receptuesi i veprës artistike ngritet për të pranuar apo për të refuzuar, në heshtje apo në mënyrë aktive - përmes kritikës letrare si aparat i vetëdijësimit dhe të veneruarit nga lart. Kjo do të quhet edhe refuzim estetik , e unë do ta quaja me modesti estetikë e refuzimit.

Në jetën e vet njeriu gjithmonë do të ketë nevojë të pohojë madje edhe të dëshmojë të vërtetën e tij, edhe kur atë ia mohojnë të tjerët me vepra letrare, me estetikë të të shëmtuares apo edhe drejtpërdrejt nga ana e njerëzve diabolikë. Sepse, e konsideroj tejet të rëndësishmëm faktin se njeriu në jetë lufton ose për ta gjetur ose për ta mbrojtur të Vërtetën nga njeriu - siç thotë Trebeshina, "që i ka humbur përfundimisht pikat e horizontit, përsërit nga dita në ditë tri fjalë të mësuara nga ndonjë papagall!... I ngjashmi me të kujton se të gjithë të keqën e kanë sjellë Profetët me moralin e tyre dhe, për të shpëtuar nga "Dhjetë Porositë" (Urdhërimet, vër. ime), mundohen të kthehen në origjinën e egërsisë njerëzore dhe pikërisht aty fillon incesti!... Dhe nuk ngurron të dhunojë seksualisht edhe nënën, apo motrën e tij!..."

Ky tejkalim i njeriut për të dalë, do të thosha, në paganizmin parakrishteror, mund të vihet në jetë. "Por a e pranojmë ne, se njeriu është një qenie me një kujtesë të qartë dhe me një arsye të saktë, gjëra që e shtyjnë përtej "Përmasave" të panjohura?!... Atëherë si mundet kjo qenie të kthehet në veprime që i takojnë fazës më të hershme (paganike, vër. ime) të zhvillimit të saj?!..." Liria e njeriut është aq e madhe sa që s'ka kush t'ia ndalojë kthimin e tij mbrapsht, sepse qeniet njerëzore e kanë të "drejtën ta flakin kujtesën kur të duan, të flakin arsyen përfundimisht dhe, për kënaqësinë e tyre, të kthehen në egërsinë më të hershme!...