Familja e malësorit Pal Dedoshi Oka nga Toplana
e Dukagjinit në shenjestër të shtypit komunist

-- nga Klajd Kapinova, Manhattan, New York

Pal Dedoshi Oka, ka qenë Kryetar i Këshillit të Kishës në Topanë të Dukagjinit. Djali i tij Prek Pali, që ndërroi jetë në vitin 2005, për 18 vjet me rradhë, ishte asokohe Kryetar i Këshillit në katundin Toplanë, në ndihmë të të varfërve, duke treguar dhembshuri e bujari për njerëzit që kishin më shumë nevojë. Fisi Oka, ka qenë e lidhur shpirtërisht me Kishën e njohur të Toplanës, si besimtar të ndershëm. Aty meshtar asokohe ka qenë At Daniel Gjeçaj O.F.M (alias Dukagjin Shpata), i cili, sëbashku me banorët vendas, kanë ndihmuar në strehimin e At Anton Harapit O.F.M (1888-1945), martir i fesë dhe shqiptarizmës së kulluar arbërore, që përndiqej për t’u arrestuar nga forcat partizane të Sigurimit “Popullor”. Mënyra se si arrestohet frati erudit, mund ta lexoni ne librin: “Me Kryq e Pendë” (Shkoder, 1997).

Pikërisht katundi Toplan, mbetët stacioni i fundit, ku u arrestua Pader Antoni, i cili, strehohej nga familjet fisnike malësore toplanase në besë e burrëri. Malësorët bujarë, e mbajtën fratin atdhetar me bukë, kryp e zemër të bardhë. Sipas historikut të Kishës në krahinë, At Zef Pllumi O.F.M. (ish-i burgosur politik në Shqipni), ka qenë prifti i fundit që është larguar dhunisht nga Toplana, mbas revolucionit kultural ruso-kinez të imponuar në Shqipëri, kunder klerikëve e besimeve fetare (Shih librat me narrative të jetuara At Zef Pllumit: “Rrno për me tregue”, Vëllimi I-III”, Botime Françeskane).

Një nga këto familje bujare, janë edhe Okat (Dedoshi). Shtëpia e tyre, ka qenë mikpritëse e shumë klerikëve, kur delnin për verime në Malësi, duke qenë miq të përhershëm të françskanëve. Ata vinin tek Okajt, për të marrë pjesë në shumë gëzime e hidhërime familjare, si miq të vërtetë.
Asokohe i gjithë katundi i thellë malor i Toplanës, kishte nevojë për ndihma dhe mbështetje, mbasi varfëria në kohën e komunizmit u bë një sëmundje epidemike, që përfshiu të gjithë banorët dhe jetën e tyre të përditshme. Mbijetesa e malësorëve kreshmik, në malet e Shqipërisë së Veriut e zonave të thella alpine, ka qenë një virtyt stoicizmi, një shembull, sesi njeriu ka mundur prej hallit të mbijetojë mes shkrepave e varfërisë së tejskajshme.

Djemtë e Palit, Prek e Kolë Dedoshi Oka (Bicaj), me kushërinj, gjatë viteve të “reformës” komuniste, kanë vuajtur shumë. Kështu fillojnë masat shtypëse, përmes programit të futjes me dhunë në kooperativat e para bujqësore për zonat e thella malore. Asaj i shtohet paralelisht edhe lufta e koduar me emërin: “Lufta kundër fesë dhe zakoneve prapanike” (mbas fjalimit të diktatorit E.Hoxha, më 6 shkurt 1967), fisi Oka, me forcë e vendosmëri kundërshtojnë futjen “vullnetare” në kooperativë.
Ata, me kurajo malësori, dolën hapur kundër shkatërrimit të Kishës së Toplanës, prishjes së simboleve të krishtera dhe krijimin e kooperativës. Okajt, e dinin se me tufëzimin e pronës private ekonomia e tyre gradualisht do të sekuestrohet dhe varfëria do të ulet si sëmundje e frikshme në të gjithë Malësinë. Kështu kishte ngjarë në disa zona në Jug të Shqipërisë dhe veçanërisht në zonën e Myzeqesë. Tashmë modeli i kolkozeve e solkozeve të sovjetëve rusë, si tufëzime në kampet kolektive të punës, kishte filluar të mbinte si kërpudhat pas shiut.

Por Oka-jt, kundërshtojnë njeri mbas tjetrit masat administrative, sekuestrimin e pasurisë së tundshme e patundshme të fituar me mund e djersë nga prindërit e tyre brez mbas brezi. Këtë akt burrëror e pranon edhe vetë megafonët e shtypit komunist, që në disa numra në gazetën “Bashkimi”, “Radio Shkodra”, shkruajnë e flasin me urretje kundër toplanasve krenar. Gazetarucët servilë e gënjeshtar, krahas epiteteve fallco në gjyqet e montuara, kundër klerikëve e besimtarëve, me rradhë shpërndajnë helmin e urretjes ndaj familjes Oka (Dedoshi), kundërshtare e vendosur e kolektivizimit ose tufëzimit të bagëtive e njerëzve në një stan të partisë komuniste.

Të dehur nga gënjështrat komuniste të kongresit 5-të të Hoxhës, kooperativistët, hartojnë një letër drejtuar Enver Hoxhës, i cili, urdhëron stafin e propagandës së tij, që të botohet në faqe të parë të gazetës “Bashkimi”, duke “argumentuar”, se: “Anmiku i klasës me forma të ndryshme përpiqet me çdo kusht për të gjetë shtigje për të ruejtë e ringjallë këto zakone e paragjykime, ata mase njiherë janë përpjekë të nxitin vëllavrasjet e grindjet, tue pasë si pikësynim që këto t’i trashëgojë edhe rinia, për të ndikue për keq në trajtimin e gruas dhe në përmirësimin e mënyrës së jetesës.

Ish vojvoda, kulaku Pal Dedoshi, përdori të gjitha metodat e tija, tuj propagandue midis nesh që të mos zbatohet fjala e partisë për kolektivizimin e bujqësisë. Por ne, fshatarët e Toplanës, ia përplasëm turijve dhe i thyem hundët këtij armiku: të 82 ekomomitë e fshatit tonë, pa përjashtim, hymë në kooperativën bujqësore, në rrugën e socializmit. Ne kritikuem gjithashtu, edhe ndonji fshatar apo komunist që u tregue i lëkundshëm dhe nuk reflektoi në kohë si duhet lidhur me këtë problem. (Gazeta “Bashkimi”, organ i Bashkimit të Frontit Demokratik të Republikës Socialiste të Shqipërisë, Tiranë, 21 mars 1967, f.1)

Sigurisht, nuk ishte e lehtë të kundërshtoje rregjimin, i cili, për nga mosha ishte i ri, plus zellin për ndëshkim me luftë klasash, e kishte objektivin kryesor për mbajtjen e pushtetit të saj të hurit dhe litarit. Arrestimet e malësorëve, do të bëhen menjëherë sapo ato të jepnin shenjat e pakënaqësisë apo për më keq të kundërshtimit me gojë, shkrim e armë. Çdo rrezistencë kundrakomuniste, ishte e destinuar të dështonte, përballë makinës shtypse dhe propagandës kundërshqiptare, që përdorinin njerëzit me pushtet, që kishin zbritur nga malet mbuluar me parazita e urretje histerike.

Harku kohor i viteve 1941-1944, ishte faza e një lufte të madhe civile në shumë plane, që hartoi e zbatoi aziatikët:
Enver Hoxha, Mehmet Shehu dhe zbatuesit e tyre në qytete e rrethet e Shqipërisë. Marrja e pasurisë, tatimet dhe mbitatimet pa ligj por me Maliq, do të shkaktonin asokohe shumë pakënaqësi deri në revolta sporadike me armë, kundër dhunës verbale e propagandës kundërpronë private, që reklamonte përmes pushtetit të medias fyese i ashtëquajturi “pushteti i proletarëve kooperativistë”, një model kryekreje i proletarëve barbarë rus e kinez. Në ndihmë të propagandës shpiftëse e denigruese ndaj malësorëve, komunistët përdoren në ekstrem shpikjen kineze “Fletërrufe”, që nuk do të hiqen asnjëherë nga muret apo shtyllat e lajmërimit të vdekjeve për individë, grupe njerëzish dhe familje të popullit të vet.

Për të dobësuar rezistëncën e deklaruar hapur të fisit Oka, debatikasit, kishin hartuar një projekt tjetërsimi. Meqenëse kjo familje kishte shumë antarë, duhet të shpërndahen në zonat e tjera të malësisë. Në këtë mënyrë, ata e kishin më të lehtë për t’i sunduar dhe mbajtur në morsën e presionit dhe shantazhit të vijueshëm, duke i detyruar që një herë në ditë të paraqitën pranë operativit të zonës, në mënyrë që të mos arratisën nga “lumturia fanarit ndriçues të socializmit”.
Kur u sekuestrua familja Oka nga Topalan e Dukagjinit, filloi udha e kalvarit dhe e presionit të drejtpërdrejtë e indirekt. Kështu ata u lanë në mëshërirë të fatit, duke mos u pajisur me triska të frontit, që asokohe sikurse kujton Zef Oka sot me banim në New York, ishin rracione buke ose dieta, për të mbajtur frymën me gjallë, në një kohë që shteti komunist, harxhonte miliona napolona ari, për të bërë propagandë kundër vullnesës së popullit të vet. 3 shtepi të mëdha në formë kulle karakteristike alpine malësore, u sekuestruan, duke mos u shoqëruar me asnjë procesverbal sekuestrimi (formal), duke mos njohur “shteti i ri” pronën e të zotëve të shtëpisë. Bagëtitë e imta, qetë e punës (punonin arat), lopët, shpendët shtëpiake, kuajt e shalës, dhe një pjesë nga vlerat e çmuara në serm, argjend, napolona ari, e shumë orendi shtëpie. Djalli me pamjen e Engjëllit.

Ndoshta, është rasti i vetëm unikal, që ka provuar thënien se Djalli në Shqipëri ka pamje Engjëlli e anasjelltas. Duke parë me kujdes historinë e familjes Oka nga Toplana e Dukagjinit, sheh ecurinë e tragjedisë së tij, që vijon edhe në ditët tona. Zef Oka, kujton: “Duke qenë afër babait, që ruante si sytë e ballit, gazetën “Bashkimi”, Organ i Frontit Demokratik të Republikës Popullore Socialiste të Shqipëri, datë 21 mars 1967, u nisëm për në zyrat e Kadastrës, për të kërkuar e vërtetuar sekuestrimet, që janë bërë pasurisë së familjes tonë në periudhën e komunizmit. Çudi më e madhe, ishte se në zyrat paskomuniste me kostum ngjyrë blu, janë veshur ata persona, që persekutuan familjen tonë në mënyrë të rregullt e me tërbim. Përpiqesha sëbashku me babain t’i thirrnim kujtesës, saqë shpesh i thoshim njeri tjetrit, nuk ka mundësi të jetë X apo Y, që nuk pranuan as të varrosin antarët e familjes tonë në vorrezat e katundit në Toplanë…”
Ithtarët e rregjimit, njerëz me pushtet asokohe, sot zotërojnë miliona lekë si “dëmshppërblim”, pse kanë kryer me përpikmëri ligjet e juntës së Hoxhës dhe pothujse të gjithë kanë fituar azil politik në Europë e Amerikë, me “argumentet”, se janë përndjekur në kohën e komunizmit, ndërsa letrat me birë, kanë mbetur në duart e ish-të burgosurve dhe përndjekurve të vërtetë të rregjimit ose xhelatëve. Kot nuk thotë populli: “Komunistët, kanë fatin e k…”

Tashmë përpara kësaj familje fisnike malësore, qëndronin xhelatët të shpërblyer nga “demokracia” për “persekutimin” e tyre imagjinar. O teporas o more!?
Kur doli nw letër pseudoligji për rikthimin e pronave në periudhën e viteve 1991-1994, familja Oka, sikurse të gjithë të tjerët, paraqiti dokumentet në Gjykatës e Qarkut. Por më kot! Ndodhi ajo që tashmë ishte kthyer në normalitet. Zyrtarët “blu”, u shprehen me mospërfillje, ndaj pjesëtarëve të familjes Oka, duke u thënë: “Na vjen shumë keq, por procedurat tashma janë mbyllur, e ju jeni shumë të vonuar!!!”.
Tek më tregonte Zefi, në moment m’u kujtua kinokomedia “Pronari”, luajtur mjeshtërit nga aktori komik i talentuar Koço Devole (realizim i vitit 2006 dhe shfaqur në mbrëmjen e fundvitit), që këto ditë më erdhi si pako nga Shkodra. E fabula, është e thjeshtë. Pronat e tyre kishin marrë emrin e “pronarëve” më të ri dyngjyrësh kuq e blu. Ajo ka emrin e familjes Oka (Dedoshi) nga Toplana e Dukagjinit. Historia e tyre, është edhe odisea e mijëra ish-pronarëve të dikurshëm para viteve të ardhjes së dhunës komuniste në Shqipëri. Të gjithë djemtë e Kolës, kanë qenë me rradhë në burgjet e tmerrshme të Burrelit, Tiranës, etj., duke qenë të privuar nga të drejtat elementare. Ndërsa në ditët e sotme, familja Oka, përveç fjalës së lirë, nuk gëzojnë asnjë të drejtë, që formalisht janë të sanksionuar nga Kushtetuta paskomuniste e hartuar dhe votuar nga ‘xhonturqit e rij në Shqipninë e re’, sikurse është shprehur në një përshkrim udhëtimi në vendlindje Prof.Arshi Pipa, në gazetën shqiptaro-amerikane “Dielli” në New York.
Shtëpia Oka-jve, është një familje e thjeshtë malësore, që ruan traditat e hershme e të parëve të tyre, gjurmët e së cilës ruhen me trashëgimi edhe në ditët tona, kudo ku ato jetojnë në vendlindje dhe shtetet e ndryshme të botës. Por pseudoshembja e hidhujve të komunizmit (por jo në ligje dhe lëmin e letërsisë nacionale shqiptare) dhe vetë hija e zezë e saj, ka mbetur e ngulitur thellë në kujtesën e tyre. Nipat e mbesat, që jetojnë në Europë e Amerikë, tregojnë, për zhgënjimin e madh që pësuan nga e ashtëquajtura “demokraci” e importuar e Katovicit, nga zbatimi i përpikët i sëcilës ata janë “spektatorë” të privuar nga çdo e drejtë, duke thënë shpesh me ose pa dëshirë, se 2+2=5.

Historia e arkivave flet

Komunistët në pushtetin lokal në Toplanë, asnjëherë nuk morën pjesë në gëzimet e hidhërimet e familjes Oka, sepse ishin reaksionar, trathtarë, kulakë, etj. Por për të qenë sa më racional me lexuesin, po ribotojmë të plotë Letrën e Hapur (“Fletërrufe”), që një grup kooperativistësh e kooperativiste të kooperatives bujqësore Toplanë-Dukagjin, i kanë drejtuar shokut të tyre Enver Hoxha, sekretar i parë i KQPPSh, në Tiranë. Letra e botuar në gazetën “Bashkimi” organ i Frontit Demokratik të R.P.Shqipërisë, mban datën 21 mars 1967. Ajo ka titullin agresiv: “Të zhvillojmë një luftë të ashpër kundër grindjeve, mendjemadhësisë, kapadaillekut dhe tendencave për vënien e interesit përsonal mbi atë të përgjithshëm!” dhe botuar në faqe të parë.

“I dashtun biri dhe udhëheqësi ynë i shtrenjtë, shoku Enver!
Ne, kooperativistët dhe kooperativistet e kooperativës bujqësore Toplanë të lokalitetit Dukagjin të rrethit Shkodër, të mbledhun sot, me rastin e dhanies llogari dhe zgjedhje të organizatës bazë të partisë, ju dërgojmë përshëndetjet tona ma të përzemërta dhe revolucionare. Të mbështetun në vendimet historike të Kongresit 5-të të PPSH dhe në porositë Tuaja të 6 shkurtit mbi revolucionarizimin e matejshëm të partisë dhe pushtetit, organizata e jonë e partisë shtroi përpara nesh, si nji problem me shumë randësi, detyrën për te eleminue nga rranjët zakonet prapanike dhe paragjykimet fetare. Ne jetojmë ne nji fshat ma në thellësi dhe me nji terren ma të thyem nga çdo fshat tjetër në veri të Atdheut tonë.

Në të kaluemen, për shumë vjet me rradhë, tek ne ka gjetë strehë prapambetja dhe injoranca, për arsye se bajraktarët dhe kleri katolik reaksionar i kanë mbajtë gjallë tue nxitë vëllavrasjet, që kanë qenë ma të theksueme se kudo në Shqipni.
Me çlirimin e vendit dhe vendosjen e pushtetit popullor edhe këtu u banë ndryshime të dukshme: u zhduk analfabetizmi, sot kemi 2 shkolla fillore dheambulancë, u shkëputëm njiherë e përgjithmonë nga shtypja e kërbaçi i bajraktarit të Shoshit dhe i klerit katolik reaksionar, na i sigurue demokracia e plotë dhe kemi shënue suksese në mënyrën e jetesës. Por, megjithë sukseset e arrituna, në diskutimin e gjanë që i bamë këtij problemi, vërejtëm se përsëri ruhen nji sëri zakonesh prapanike dhe paragjykimesh fetare, të cilat ndrydhin inisiativën e masës dhe e pengojnë hovin revolucionar të tyne.
Anmiku i kasës me forma të ndryshme përpiqet me çdo kusht për të gjetë shtigje për të ruejtë e ringjallë këto zakone e paragjykime, ata mase njiherë janë përpjekë të nxitin vëllavrasjet e grindjet, tue pasë si pikësynim që këto t’i trashëgojë edhe rinia, për të ndikue për keq në trajtimin e gruas dhe në përmirësimin e mënyrës së jetesës.

Ish vojvoda, kulaku Pal Dedoshi, përdori të gjitha metodat e tija, tuj propagandue midis nesh që të mos zbatohet fjala e partisë për kolektivizimin e bujqësisë. Por ne, fshatarët e Toplanës, ia përplasëm turijve dhe i thyem hundët këtij armiku: të 82 ekomomitë e fshatit tonë, pa përjashtim, hymë në kooperativën bujqësore, në rrugën e socializmit. Ne kritikuem gjithashtu, edhe ndonji fshatar apo komunist që u tregue i lëkundshëm dhe nuk reflektoi në kohë si duhet lidhur me këtë problem.
Komunistët e organizatës sonë na vunë në dukje dhe ne u bindëm se zakonet prapanike dhe paragjykimet fetare e kanë burimin tek ideollogjia feudalo-borgjeze, tek zakonet tona të egra, që kemi vazhdue t’i mbajmë në kambë deri më sot, tek Kanuni i Lek Dukagjinit, simbas të cilit: “Djali s’ka tagër (të drejtë) me mendue për fejesë të vet”, “Vajza s’ka tagër me zgjedhë fatin e vet”, “Gruaja e ka për detyrë me ndejë nën sundimin e burrit”, “Burri ka tagër me e këshillue gruen e vet, kur të mbërrijë me ia thye fjalën”, “Vajza nën unazë (e fejueme) s’ka tagër me e lshue djalin”, “Nuse pa shkuesi s’bahet”, “Në shpi prej së cilës del nusja, s’a kanu me këndue” etj.

Pikërisht për këto arsye, shikimi i këtyne problemeve me synin politik, me synin e së resë, asht mase i domosdoshëm në kushtet tona. Ne jemi të bindun se, tue ruejtë e trashëgue zakonet prapanike dhe paragjykimet fetare siç janë: grindjet, ngatrresat, qëdnrimi përbuzës ndaj grues, mbajtja e ikonave, ceremonitë fetare dhe besimi në nji jetë tjetër, pengojnë zhvillimin tonë mendor, ndërgjegjën, zhvillimin e ekonomisë e të kulturës, ecjen përpara të kooperativës bujqësore dhe hovin revolucionar të masave. Prandaj mbasi rrahëm shumë mendime rreth këtij problemi, ne, të gjithë njizanit, vendosëm:
- Të zhvillojmë nji luftë të ashpër kundër grindejeve, mendjemadhësisë, kapadeillekut, tendencave për t’u dukë, thaç e thamet, kundër interesit personal, hatërlleqeve dhe inateve personale.
- Të luftojmë me ashpërsi vjedhësit dhe damtuesit e pasunisë së përbashkët.
- Të përkrahim pa rezerva inisiativën e grave dhe vajzave të Shalës lidhun me moslejimin e fejesave dhe martesave të fëmijëve në moshë të vogël.
- Të luftojmë me ashpërsi të madhe të gjithë paragjykimet fetare dhe nxitësit e tyne, të heqim dorë menjihere nga çdo festë dhe ceremoni fetare, të zhdikim të gjitha ikonat dhe çdo shej dalluese të karakterit fetar.
- Të marrim masa të menjihershme për të përmirësue mënyrën e jetesës, si rregullimin e shtëpivet, të ushqimit, fjetjes, veshjes dhe të hygjenizimit.
- Të shtojmë kujdesin tonë, tue vue të gjitha forcat, për ta rritë e forcue kooperativën tonë të re bujqësore. Për këtë qëllim gjatë vitit 1967 do të hapim dhe do t’i vëmë nën kulturë 20 hektarë tokë të reja dhe në vitin 1968 do të sigurojmë bukën në vend.
- Të zhvillojmë ma tej dhe të gjallënojmë edhe ma shumë jetën kulturale-artistike të shatit.