Shqipja e rrezikuar edhe nga përkthyesit

Sot, kur po vërshojnë përkthime pa fund, del në plan të parë kërkesa që përkthyesit të detyrohen ta shkruajnë shqipen duke respektuar rregullat e saj. E kuptojmë, bile shpesh e miratojmë protestën e ndonjë përkthyesi, apo dhe analisti, që i thyen qëllimisht disa rregulla gjuhësore, meqë nuk është dakord me to sepse i konsideron të vendosura nën diktatin politik, e zbaton rregulla të tjera, qofshin dhe të vetat. Por nuk durohen ata që i shkelin rregullat pa dashje, joqëllimisht por nga injoranca (padija), pra ngaqë nuk dinë shqip. Pak po reagojnë gjuhëtarët, kundër përdhosjes së shqipes! Aspak nuk po reagon shteti. E kur nuk reagojnë ata, na duhet të reagojmë ne hobistët (hobbists, qejflinjtë) e gjuhës shqipe, ne analistët.

Këtë shqetësim tonin të përgjithshëm, po e konkretizojmë me një shkrim të një përkthyeseje shqiptare, në shqip. Ajo është edhe petagoge në Fakultetin e Gjuhëve të Huaja, në Tiranë. Zgjodhëm pikërisht shkrimin e përkthyeses, për tri arsye. E para, se shkrimi i saj ishte botuar te “gazeta jonë” (shih Gazeta Shqiptare dt.5.12.2006). E dyta, sepse ajo, me ofiqet prej përkthyeseje dhe gjuhëtarje që paska, duhet ta njihte në mënyrë të përkryer shqipen. E treta, sepse ajo i bën sulme personale, një kolegut tonë analist, vetëm e vetëm se ai paskësh guxuar të bëjë një kritikë për cilësinë e shqipes së saj, në një përkthim po të saj. Ne nuk do të bëjmë gabimin e përkthyeses, që nuk merret fare me sa kritikohet, pra me shqipen e përkthimit të saj (qofshin dhe vetëm “katër gabime”, në një faqe, vetëm “2 terma” dhe “2 fraza” që akuzohet se i ka përkthyer gabim—sa gabime u lejuakan në një faqe, xhanëm!), por merret me sulme personale kundër analistit kritikues. Prandaj dhe nuk po i përmendim emrin përkthyeses, që të mos personalizohet edhe kritika jonë. Ne do të përqëndrohemi vetëm në shqipen e saj, e vetëm në atë shkrimin e saj në Gazetë.

Në vijim po përmbledhim në pesë grupe disa nga gabimet që na ranë në sy në atë shkrim, e që po i trajtojmë me stilin e përkthyeses: duke përdorur lente zmadhuese.

1—Nga shkrimi i saj (vetëm 2-3 kolona gazete) po kopjojmë disa fjalë: shtërzim, mëqakur, agmi njeri, ta testërojë, ara-mara, adalet, angështohet, onomatopeike, homografe, keqarsejnë, mërehet, mrrolet. Është gabim, jo i lehtë, që në një shkrim gazete të futen, pa domosdoshmëri, fjalë që kanë një denduri (frekuencë) përdorimi shumë të ulët (disa prej tyre nuk janë përfshirë as në fjalorin 34 000 fjalësh të Shqipes së Sotme, por vetëm në atë 41 000 fjalësh!). Pra, të nderuar lexues, mos t’ju duket vetja të paditur, edhe nëse nuk ua dini kuptimin asnjërës prej këtyre 12 fjalëve—ato janë kërkuar me qiri, jo thejshtë për të shprehur mendimet, sepse ka sa e sa fjalë të tjera, shumë më të përdorshme, që i zëvendësojnë ato plotësisht, çdonjërën prej tyre, në kontekstin e atij shkrimi.

2—Ajo, përkthyesja, shkruan: “Emri “para” nuk ka nevojë për theks në fund të fjalës, pra nuk shkruhet siç shkruan zotëria “pará””.

Sipas saj u dashka të shkruajmë, p.sh.: “ajo nuk tërheq para, sepse ka rreziqe nga mbrapa”. Kjo fjali është një rast që vërteton sesa gabim e ka përkthyesja, që do të heqë theksin nga shqipja. Pa theks, kuptimi i kësaj fjalie mund të ngatërrohet keqas. Kuptimi bëhet i qartë fare, nëse do të shkruajmë: “ajo nuk tërheq pará, sepse ka rreziqe nga mbrapa”. Pra flitet për tërheqje lekësh, dollarësh, eurosh etj., e jo për “llafe turpe”.

Theksin na e lejon ta përdorim “Drejtshkrimi i Gjuhës Shqipe” (Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë, Instituti i Gjuhësisë dhe Letërsisë, Tiranë 1973—megjithëse na e prish qejfin ajo RPS-ja, se na kujton komunizmin, por s’kemi ç’të bëjmë: këtë kemi, nuk na ka nxjerrë tjetër as AKSH-ja e sotme!). Në këtë Drejtshkrim, në seksionin 21, në faqen 70, shkruhet se theksi edhe mund të përdoret për të mënjanuar “ngatërrimin e kuptimeve ...”.

3—Ajo: “...veta e parë e lidhores është “bëja” e jo “të bëjë””. Kjo që shkruan, është gabim: veta e parë e lidhores është “të bëja” dhe jo “bëja”.

4—Ajo: “...refuzokërka”, për habitore, veta e tretë, e tashme. Kjo që shkruan është gabim: duhet shkruar “refuzuaka”.

5—Ajo nuk ndan siç duhet fjalët në fund të rreshtave të shkrimit të saj në Gazetë! Këtë të fundit e shkruam për ngacmim: po përdorim të njëjtat fjalë që ka përdorur përkthyesja kundër analistit, për një gjë që po i ndodhte edhe asaj vetë, po në shkrimin e saj—dihet se ndarjen e fjalëve në fundin e rreshtave të kolonave në gazeta, nuk e bën as analisti e as përkthyesja!

Nejse, po e lëmë konkretizimin e mëtejshëm, me shqipen e përkthyeses petagoge, dhe po e lëmë edhe lenten zmadhuese: ka të tjerë që e shkruajnë shqipen shumë më keq se ajo.

Gjuhën duhet ta mbrojmë, edhe me ndërhyrje ligjore, të dhunshme të shtetit. Nuk do të ishte keq që të krijohej një inspektoriat i gjuhës, i cili të kishte të drejtë të gjobiste për thyerjen e drejtshkrimit, gramatikës etj., siç gjobitin policitë dhe inspektoriatet e tjera të shtetit, për thyerjen e rregullave të qarkullimit rrugor, për mbrojtjen nga zjarri etj. — vetëm me dhunë jemi mësuar të zbatomë rregullat dhe ligjet.