Kryeministri arbëresh i Italisë

Jetoi në një periudhë shumë të rëndësishme në shtetin fqinj dhe luajti rol të dorës së parë në bashkimin e vendit

Qe burrë shteti italian, kryetar i Këshillit të Ministrave të Italisë në periudhat 7 gusht 1887 – 6 shkurt 1891 dhe 15 dhjetor 1893 – 14 qershor 1896. Vetë Krispi do të pohonte më se një herë: “Unë jam italian, por kam gjak dhe zemër shqiptari”. Qe bir i Xhuzepës dhe Tomazos, një arbëresh nga Sicilia, i ngulur në Ribeira, ku lindi dhe kaloi fëmijërinë Françeskoja.

Pasi hyri në Parlamentin italian më 1861-in, si deputet i së majtës ekstreme për kolegjin e Kastelvetranos, Krispi fitoi famën se ishte një nga anëtarët më luftarakë dhe aktivë të Partisë Republikane

Krispi ishte një ndër njerëzit më të afërt të Garibaldit dhe luajti rol shumë të rëndësishëm në bashkimin e Italisë

Shfaqja e arbëreshit Françesko Krispi në skenat më të rëndësishme të politikës italiane përkon me një ndër periudhat më të trazuara e më të rëndësishme të këtij vendi. Është pikërisht çasti kur Italia, e pjesëtuar mes disa mbretërive dhe pre e politikave të fuqive të mëdha, kërkonte me çdo kusht bashkimin nën një flamur të vetëm dhe gjetjen e identitetit të humbur. Arbëreshi do të ishte një ndër eksponentët kryesorë të lëvizjes për bashkimin e Italisë dhe përkrah Garibaldit, Mediçit e figurave të tjera që tashmë janë bërë pjesë e historisë italiane, luajti një rol vendimtar gjatë viteve të revolucionit e më pas në qeverisjen e vendit.

Më 1846, filloi veprimtarinë e avokatit në Napoli. Më 12 janar 1848, me shpërthimin e revolucionit sicilian në Palermo, nxitoi të shkonte në ishull dhe mori pjesë aktive në udhëheqjen e kryengritjes. Pas vendosjes së qeverisë burbone, më 15 maj 1849, u përjashtua nga përfitimet e amnistisë dhe u shtrëngua të strehohej në Piemont.

KRYEMINISTRI me origjinë shqiptare i Italisë

Këtu u përpoq më kot të siguronte një punë si sekretar bashkiak i Verolengos dhe u katandis ta shtynte muajin, duke punuar si gazetar. I përzier në komplotin macinian të Milanos të 6 shkurtit 1853, u dëbua nga Piemonti dhe u detyrua të strehohej në Maltë dhe më pas në Paris. Pasi u dëbua edhe nga Franca, shkoi te Mazzini në Londër, ku vazhdoi të përpiqej për çlirimi...

Shfaqja e arbëreshit Françesko Krispi në skenat më të rëndësishme të politikës italiane përkon me një ndër periudhat më të trazuara e më të rëndësishme të këtij vendi. Është pikërisht çasti kur Italia, e pjesëtuar mes disa mbretërive dhe pre e politikave të fuqive të mëdha, kërkonte me çdo kusht bashkimin nën një flamur të vetëm dhe gjetjen e identitetit të humbur. Arbëreshi do të ishte një ndër eksponentët kryesorë të lëvizjes për bashkimin e Italisë dhe përkrah Garibaldit, Mediçit e figurave të tjera që tashmë janë bërë pjesë e historisë italiane, luajti një rol vendimtar gjatë viteve të revolucionit e më pas në qeverisjen e vendit.

Më 1846, filloi veprimtarinë e avokatit në Napoli. Më 12 janar 1848, me shpërthimin e revolucionit sicilian në Palermo, nxitoi të shkonte në ishull dhe mori pjesë aktive në udhëheqjen e kryengritjes. Pas vendosjes së qeverisë burbone, më 15 maj 1849, u përjashtua nga përfitimet e amnistisë dhe u shtrëngua të strehohej në Piemont.

Këtu u përpoq më kot të siguronte një punë si sekretar bashkiak i Verolengos dhe u katandis ta shtynte muajin, duke punuar si gazetar. I përzier në komplotin macinian të Milanos të 6 shkurtit 1853, u dëbua nga Piemonti dhe u detyrua të strehohej në Maltë dhe më pas në Paris. Pasi u dëbua edhe nga Franca, shkoi te Mazzini në Londër, ku vazhdoi të përpiqej për çlirimin e Italisë.

Më 15 qershor 1859, u kthye në Itali pasi kishte botuar një letër ku i kundërvihej zmadhimit të Piemontit, duke u vetëshpallur si ithtar i një shteti italian të bashkuar dhe republikan. Atë vit, për dy herë përshkoi, nën identitet të rremë, qytete të ndryshme siciliane, duke përgatitur kryengritjen e vitit 1860.

Ekspedita e Të Njëmijtëve Pasi u kthye në Gjenovë, organizoi bashkë me Bertani-n, Bixion, Medici-n dhe Garibaldi-n ekspeditën e Të Njëmijtëve dhe, duke i shmangur me një dredhi ngurrimet e Garibaldi-t, veproi në mënyrë të tillë që ekspedita të fillonte më 5 maj të vitit 1860. Pas zbarkimit në Marsala në datën 11 dhe në Salemi në datën 13, Garibaldi u shpall diktator i Sicilisë me parullat “Italia dhe Viktor Emanueli”.

Pas rënies së Palermos, Krispi u emërua ministër i Brendshëm dhe i Financave i qeverisë së përkohshme siciliane, por shpejt u detyrua të dorëhiqej në vijim të kundërshtive mes Garibaldi-t dhe emisarëve të Cavour-it mbi çësh-tjen e aneksimit të menjëhershëm Italisë. Pasi emërohet sekretar i Garibaldi-t, Krispi arrin dorëheqjen e Depretis-it, të cilin Garibaldi e kishte emëruar diktator në këmbë të tij, dhe do të kishte vazhduar t’i kundërvihej me vendosmëri Cavour-it në Napoli, ku ishte emëruar nga Garibaldi ministër i Jashtëm, nëse mbërritja e trupave të rregullta italiane nuk do të kishte çuar në aneksimin Italisë të Mbretërisë së dy Sicilive dhe më pas në tërheqjen e Garibaldi-t në Kaprera dhe në dorëheqjen e vetë Krispit.

Politika
Pasi hyri në Parlamentin italian më 1861-in, si deputet i së majtës ekstreme për kolegjin e Kastelvetranos, Krispi fitoi famën se ishte një nga anëtarët më luftarakë dhe aktivë të Partisë Republikane. Në vitin 1864, megjithatë, u konvertua në besimin monarkik, duke shqiptuar fjalinë e famshme, të përsëritur më pas në letërkëmbimin e tij me Mazzini-n: “Monarkia na bashkon, Republika na ndan”.

Më 1866, refuzoi propozimin për të hyrë në qeverinë “Ricasoli” dhe më 1867-ën u përpoq të pengonte pushtimin e Shteteve Papnore nga ana e Garibaldinëve, duke i paraprirë reagimit të mëpasshëm francez që shpuri në katastrofën e Mentana-s. Duke përdorur të njëjtën metodë, të cilën më pas Cavallotti do ta përdorë kundër vetë Krispit, shkaktoi trazirën e dhunshme, të njohur si çështja “Lobbia”, me të cilën shumë deputetë të krahut konservator u akuzuan për korrupsion, pa ekzistencën e provave bindëse në mbështetje të kësaj akuze.

Me shpërthimin e luftës franko-italiane, më 1870-ën, u përpoq energjikisht të pengonte aleancën e projektuar të Italisë me Francën dhe të zhvendoste në Romë qeverinë “Lanza”. Vdekja e Rattazzi-t, më 1873-shin, i shtyu përkrahësit e Krispit të paraqisnin kandidaturën e tij për udhëheqjen e së majtës, por Krispi, në ankth të siguronte Kurorën, mbështeti në të kundërt zgjedhjen e Depretis-it. Pas ardhjes në pushtet të së majtës, në nëntor 1876, u zgjodh kryetar i Parlamentit. Në vjeshtën e 1877-ës shkoi në Londër, Paris dhe Berlin për një mision me karakter të rezervuar, duke pasur kështu rast të vendoste marrëdhënie të përzemërta personale me Gladstone, Granville dhe burra të tjerë shteti anglezë, si edhe me kancelarin Bismarck.

Në dhjetor 1877, zuri vendin e Nicotera-s në Ministrinë e Brendshme në qeverinë “Depretis” dhe periudha e tij e shkurtër në krye të dikasterit (70 ditë) u karakterizua nga një sërë ngjarjesh të rëndësishme. Më 9 janar 1878, vdekja e Viktor Emanuelit II dhe hipja në fron e Umberto-s i dhanë mundësi Krispit të siguronte ngulimin formal të një monarkie unitare nëpërmjet marrjes nga ana e mbretit të ri e emrit Umberto I Mbret i Italisë, në vend të atij të Umberto IV i Savojës. Kufoma e Viktor Emanuelit u varros në Panteonin e Romës, në vend që të transferoheshin në mauzoleun e Savojave në Superga. Më 9 shkurt 1879, vdekja e Piut IX u pasua nga konklava e parë, e mbajtur pas bashkimit të Italisë.

Krispi, me ndihmën e kardinalit Peçi, që më pas do të bëhet Papa Leone XIII, e bindi Kolegjin e Shenjtë ta mbante konklavën në Romë dhe e shtyu kohëzgjatjen e legjislaturës nga frika se mos përndryshe solemniteti i ngjarjes mund të trazohej. Cilësitë e burrit të madh të shtetit të treguara në këtë rast nuk mjaftuan të shmangnin valën e indinjatës së shpërthyer nga kundërshtarët e Krispit pas akuzës për bigami, e cila iu bë pa kurrfarë baze ligjore. Krispi u detyrua të dorëhiqej, me gjithë faktin se martesa e tij e mëparshme, e lidhur në Maltë në vitin 1883, ishte shpallur e pavlefshme dhe se ai po rregullonte më pas bashkimin e tij të ri me zonjën Barbagallo. Për 9 vjet karriera e Krispit pësoi një ndalesë, por në vitin 1887 u rikthye në detyrë si ministër i Brendshëm në qeverinë Depretis, duke pasuar vetë Depretis-in si Kryeministër në vitin 1889. Një nga nismat e tij të para në krye të qeverisë qe vajtja për vizitë pranë Bismarck-ut, me të cilin dëshironte të këshillohej në lidhje me funksionimin e Aleancës Trefishe.

Duke e mbështetur politikën e tij të jashtme në një aleancë të tillë, të integruar nga traktati detar me Britaninë e Madhe, i negociuar nga paraardhësi i tij, konti Robilant, Krispi mbajti një qëndrim të vendosur kundrejt Francës, duke i ndërprerë bisedimet e gjata dhe ta pafrytshme mbi traktatin tregtar franko-italian dhe duke e refuzuar ftesën franceze për të organizuar një pavijon italian në Ekspozitën e madhe Ndërkombëtare të Parisit të vitit 1889.

Në politikën e brendshme Krispi plotësoi adoptimin e Kodit Shëndetësor dhe Tregtar e reformoi administratën e drejtësisë. Pasi hyri në Parlamentin italian më 1861-in, si deputet i së majtës ekstreme për kolegjin e Kastelvetranos, Krispi fitoi famën se ishte një nga anëtarët më luftarakë dhe aktivë të Partisë Republikane

Pas rënies së Palermos, Krispi u emërua ministër i Brendshëm dhe i Financave i qeverisë së përkohshme siciliane, por shpejt u detyrua të dorëhiqej në vijim të kundërshtive mes Garibaldi-t dhe emisarëve të Cavour-it, mbi çështjen e aneksimit të menjëhershëm të Italisë

Pasi u braktis nga miqtë e tij të Partisë Radikale, Krispi qeverisi me mbështetjen e së djathtës deri kur, më 31 janar 1891, një aluzion i pakujdesshëm për një qëndrim të mëtuar servil të Partisë Konservatore kundrejt fuqive të huaja çoi në rënien e qeverisë së tij. Në dhjetorin e vitit 1893, paaftësia e qeverisë “Giolitti” për të rivendosur rendin publik në Sicili (Fashot Siciliane) dhe në Lunigiana, pati si pasojë kërkesën nga ana e opinionit publik të kthimit në pushtet të Krispit. Pasi rimori detyrën e Kryeministrit, i shtypi me forcë kryengritjet dhe i mbështeti me vendosmëri masat energjike korrektuese të marra nga ministri i Financave, Sonnino, për të shpëtuar financat e shtetit italian, të tronditura rëndë nga kriza e sistemit bankar, e viteve 1892-1893. Vendosmëria e Krispit në shtypjen e lëvizjeve popullore dhe refuzimi si për të dalë nga Aleanca Trefishe, ashtu edhe për të shkarkuar ministrin e tij, Sonnino, shkaktuan një prishje me liderin radikal, Cavallotti, i cili e sulmoi me një fushatë të pamëshirshme shpifëse. Një atentat i dështuar, i pësuar nga një anarkist, çoi në një armëpushim të përkohshëm, por shpejt sulmet e Cavallotti-t rinisën më të ashpra se kurrë. Megjithatë, në zgjedhjet e përgjithshme të vitit 1895, Krispi siguroi një shumicë shumë të gjerë, por një vit më vonë, humbja e ushtrisë italiane në Adua gjatë luftës së parë italo- abisine shkaktoi dorëheqjen e tij.

Të nesërmen, qeveria “Rudini” u besoi akuzave të Cavallotti-t, dhe në fund të vitit 1897 gjykata i kërkoi Parlamentit autorizimin për të proceduar kundër Krispit, me akuzën e përvetësimit të paligjshëm. Një komision parlamentar i ngarkuar për të hetuar mbi akuzat e bëra, vendosi vetëm se Krispi, në marrjen e detyrës së Kryeministrit në vitin 1893, kishte pasur mungesa fondesh, kështu që kishte marrë hua nga një bankë shtetërore shumën prej 12 mijë lirash, e cila duhej kthyer me këste mujore të garantuara nga thesari. Vitet e fundit Komisioni, duke vlerësuar këtë procedurë të parregullt, i propozoi Parlamentit, i cili pranoi, një votë censure, por refuzoi ta autorizonte paditjen. Krispi u dorëhoq nga detyra parlamen- ’Pas rënies së Palermos, Krispi u emërua ministër i Brendshëm dhe i Financave i qeverisë së përkohshme siciliane, por shpejt u detyrua të dorëhiqej në vijim të kundërshtive mes Garibaldi-t dhe emisarëve të Cavour-it, mbi çështjen e aneksimit të menjëhershëm të Italisë tare, por u rizgjodh nga zemërimi i popullit në prill të vitit 1898 në kolegjin e tij të Palermos. Për disa vjet mori pjesë vetëm në mënyrë dytësore në jetën politike, sidomos për shkak të verbërisë të sapofilluar. Një ndërhyrje e suksesshme kirurgjikale ia ktheu shikimin në qershorin e 1900-ës, dhe, ndonëse tashmë ishte 81 vjeç, rifilloi në një masë të mirë veprimtarinë e mëparshme. Por megjithatë, shpejt, shëndeti i tij u përkeqësua në mënyrë të pakthyeshme, deri në vdekje, e cila e zuri në Napoli më 12 gusht 1901.

Rëndësia e Krispit në jetën politike italiane varet më pak nga reformat e shumta të realizuara nga administratat e kryesuara prej tij, sesa nga patriotizmi i tij i madh, nga personaliteti i tij i fortë dhe i fuqishëm, dhe nga aftësia e tij për të qeverisur bashkëqytetarët me tensionin e vazhdueshëm për të cilin ata kishin nevojë në atë periudhë. Në politikën e jashtme ai kontribuoi jashtëzakonisht shumë për të ngritur prestigjin e Italisë, duke çmitizuar famën e pabesueshmërisë dhe pavendosmërisë, për shkak të politikës së shumë prej paraardhësve të tij.