Historia e ngritjes sė kryqit nė malin e Zefjanės
-- nga At Marian Gega O.F.M.,
(Famullitar i Bushatit nė kohėn kur ėshtė vendosur kryqi)
Kryqi i famshėm pėr tė cilin ėshtė shkruar disa herė nėpėr gazeta javėt e fundit ėshtė ngritur nė vitin 2001, kur unė kisha
disa muaj qė isha emėruar famullitar nė zonėn e Bushatit. Pasi kjo zonė ėshtė njė famulli e vetme, por qė pėrbehet nga
gjashtė fshatra, pėr mua si famullitar lindi nevoja e konkretizimit tė mėsimit te kishės pėr sa i pėrket njėsisė sė bashkėsisė
besimtare. Pėr arsye rrethanore nuk ishte e mundur tė realizohej dėshira e kremtimit tė njė meshe tė vetme pėr tė gjithė
fshatrat e famullisė sime nė ditėn e diele, prandaj duheshin kremtuar meshė tė veēanta nė tė gjashtė fshatrat. Pėr kėtė
arsye, nė mendjen time dhe nė planet e organizimit tė famullisė pėr jetimin sa mė tė mirė tė ungjillit lindi nevoja e gjetjes
sė formave qe shprehnin bashkimin, njėsimin e grigjės.
Nė kėtė kontekst, me propozim tė kėshillit baritor, lindėn dy ide. Njėra ishte pėr njė bashkim nė kremtimin e Meshės 10
here nė vit tek ish-kisha e Shėn Rrokut e rrėnuar gjer nė themel nga komunizmi, e cila ishte edhe kisha e pajtorit tė
famullisė dhe e barazlarguar nga ė gjitha fshatrat...; ndėrsa tjetra ishte Udha e Kryqit mbi malin e Zefjanės, e cila do tė
bėhej njė herė nė vit, ditėn e sė Premtes sė Madhe, ku u zgjodh mali, jo pėr pompozitet apo pėr tu shfaqur si fetarė pata
tė tjerėve, por pėr tė mos bėrė kaos nė rrugėn kombetare dhe pėr ta jetuar mė me pėrshpirtėri atė moment besimi
gjithsecili nė brendėsi te shpirtit tė vet...
Kėshtu, krijuam traditėn e kremtimit tė meshės mbi rrėnojat e kishės sė Shėn Rrokut dhe njėkohėsisht edhe sistemimin e
varrezave (te cilave u ishte vėnė buldozeri nė 67) dhe tė njė vendi mė tė denjė pėr tu mbledhur bashkėsia e pėr tu
kremtuar Mesha e Shenjtė. Gjithashtu te Premten e Madhe tė vitit 2001 bėmė Udhėn e Kryqit nė mal. Fillimi i saj ishte
jashtė qendrės sė Bushatit sipėr shkollės dhe pikėmbėrritja ishte maja e malit: simbol i malit te Kalvarit ku Jezu Krishti dha
jetėn pėr nė. U mblodhėn besimtarė nga tė gjitha fshatrat, mbi 2000 vetė. Kishte edhe mjaft tė rinj myslimanė tė cilėt janė
lutur me ne. Nė majė tė malit bekuam dhe vumė njė kryq rreth 2.3 metra tė lartė. Pak muaj mė vonė, iu dha leja
kompanisė sė AMC-sė pėr tė vėnė antenėn e saj pikėrisht nė atė vend. Firma ndėrtuese e hoqi kryqin dhe e hodhi tej.
Askush nga bashkėsia katolike nuk bėri zė dhe nuk protestoi pasi ajo armė kishte lejen e ndėrtimit. Pak ditė mė
vonė tre persona, prej tė cilėve njėri ishte i besimit mysliman, e kanė ringritur kryqin jashtė rrethimit tė sipėrfaqes sė antenės. Por pavarėsisht se kryqi ishte ringritur, ne nuk e pėrdorem mė atė kodėr nė vitet nė vazhdim pėr tė analizuar udhėn e kryqit, sepse sheshi nė majė tė malit ishte i pamjaftueshėm pėr tu ulur mijėrat e njerėzve qė shtoheshin ēdo vit, prandaj zgjodhėm kodrėn
tjetėr nė ekstrem te Zefjanes, mbi Rranxa, pėr tė analizuar pėrkujtimin e vdekjes sė Zotit tonė nė Kryq nė Mal tė
Kalvarit. Aty ngritėm kryqin tjetėr rreth 5.20 m. tė lartė. Tek ky i fundit kemi bėrė liturgjinė e sė Premtes sė Madhe nga viti
2002 e nė vazhdim. Pra sqaroj edhe njė herė: kemi bėrė liturgjinė, e cila fillon ne orėn 9:00 dhe pėrfundon nė
orėn 16:00. Ndėrsa kryqi nė kodrėn e Plezhės, u vu pėr arsye se Plezha ishte i vetmi katund qė pėr nga tradita i kishte
pėrkitur tradicionalisht dioqezės sė Sapės dhe nuk kishte qenė kurrė e bashkuar me Famullinė e Bushatit, dhe me ndarjen
e re administrative, ai fshat iu bashkėngjit famullisė sė lartpėrmendur.
Kjo ndarje e re administrative i kishte ēorientuar pakėz anėtarėt e famullisė, tė cilėt nė kėtė situatė tė re mungonin nė
jetėn e kishės, pavarėsisht nga dėshira e tyre pėr pjesėmarrje. Ndaj me tė rinjtė dhe kėshilltarėt e Plezhės u vendos qė
udha e kryqit tė bėhej nė fshatin e tyre njė herė nė vit, pa llogaritur atė nė malin e Zefjanės, qė shėrben si moment
bashkimi pėr tė gjithė famullinė. Dhe u vendos edhe kryqi nė kodrėn e Plezhės. Pas sqarimit tė historisė sė vėnies sė
kryqave, ku nuk kanė dorė tė huajt, siē ėshtė aluduar jo vetėm nga gazetarėt, por nė mungesė tė plotė informacioni edhe
nga vetė kreu i komunitetit mysliman, dėshiroj tė parashtroj disa shqyrtime personale. Nuk e di pse dhe ku mund ti fyhen
ndjenjat ndonjė besimtari i ēfarėdolloj besimi qoftė, pse njė grup tjetėr shpreh besimin e vet nė format qė ai i mban si mė
tė pėrshtatshmet? Mua nuk mė ka ngjallur problem zėnia e rrugės para xhamisė sė sheshit Skėnderbe pėr festėn e
Bajramit pėr lutjet e besimtarėve myslimanė; nuk kam arsye tu them vėllezėrve orthodoksė: mos hidhni kryqe nė ujin e lumenjve publikė sepse... (nuk kam njė mendje aq pjellore nė pėrēarje sa pėr tė shpikur njė arsye kundėr...!!!). Por besimi nuk ėshtė
thjesht ndjenjė... Ai ėshtė njė pėrkatėsi e bindur dhe e themeluar qė nuk tundet as fyhet as nga kryqet e heshtur dhe tė
paqėm, as nga altoparlantėt e zhurmshėm. Nuk kuptoj se ku qėndron gabimi i njė bashkėsie qė tėrhiqet nė male tė
shkreta pėr tė bėrė liturgjinė vet, duke u thėnė tė gjithėve: ju jetoni e punoni tė qetė? Kujt i bėn keq Kryqi nė njė vend ku
nuk prish as pengon ndonjė plan urbanistik... Ku e gjen mbėshtetjen avokati i popullit ti kėrkojė policisė ndėrtimore
prishjen e simboleve, domethėnė tė kryqeve, nė veri e nė jug tė vendit? Por ende ka njerėz qė nuk e dinė se Kryqi ėshtė
simboli maksimal i paqes dhe i dashurisė. Nuk mendoj se duhet pasur frikė ata qė ngrenė kryqa, sepse na komunikojnė
angazhimin tyre pėr aktualizimin e paqes dhe dashurisė, pėrkundrazi duhet shqetėsuar shumė kur dikush ngre zėrin kundėr kėtij simboli, sepse dėshmon tė kundėrtėn e vlerave qė kryqi pėrēon..., pra: tendenciozitetin, konfliktin, pėrēarjen, urrejtjen....
Tė marrim si shembull Bosnjen, njė vend me pėrbėrje fetare njėsoj si Shqipėria. Sa kryqe janė tė vėnė mbi malet e saj?
Jam i bindur se inteligjenca e boshnjakėve e tejkalon instinktin e papėrmbajtshėm tė fanatizmit qė ka pėr nėnė injorancėn
dhe urrejtjen. Po sikur Shqipėria te hyje nė Bashkimin Europian dhe flamuri ynė kombėtar tė vihet afėr ndonjė
tjetri qė pėrmban kryqin, si do ti bėhet hallit, do dalim nga Bashkimi Europian, apo do tu kėrkojmė edhe shteteve tė tjera
ti heqin kryqet nga flamurėt? Pse vallė ca elementė, qė natyrisht nuk janė e gjithė Shqipėria, shfaqen tė trazuar,
duke u ankuar nėn kthetrat e njė farė paranoje? Kush po i lufton ata? Kush u ėshtė kundėrvėnė ndonjėherė? Besoj se
asnjė komunitet fetar nuk duhet tė krijojė komplekse inferioriteti qė shpiejnė nė reagime tė dėmshme.
Detyra e drejtuesve tė feve nė Shqipėri ėshtė tu pėrēojnė besimtareve te tyre jo pėrēarje e mėri, por fytyrėn dashuriplote
dhe tė dhembshur tė Zotit; detyra e shtetit shqiptar ėshtė tė garantojė ushtrimin e lirisė sė ndėrgjegjes sė ēdo individi apo
grupi shoqėror, jo nė mėnyrė arbitrare dhe tė njėanshme, por demokratike dhe tė ekuilibruar. Mė sipėr pamė motivet e
vėrteta fetare tė vėnies sė kryqeve nė Bushat e pėrreth, pra jo pėr pompozitet dhe prepotencė, as pėr shenjė mbizotėrimi,
por si shenjė pėrvujtėrie personale dhe dashurie pėr tė gjithė njerėzit. Shembull ky i dhėnė nga Jezu Krishti. Prandaj duam
tė dimė, kush e rrėzoi kryqin? Pse e bėri atė? Mos tė fshihen, por tė na sjellin arsyet pėr tė cilat e kanė bėrė kėtė akt, qė
ėshtė mė shumė se vandal. I rikthehem edhe njė herė bashkėsisė sė nderuar tė besimtarėve tė Bushatit, ku kam jetuar
dhe drejtuar besimtarėt katolikė pėr 5 vjet. Ajo nuk e meriton gjithė kėtė kundėrvėnie. Ajo nuk e meritonte shembjen e
kryqit mbi malin e tyre, sepse ėshtė njė bashkėsi qė i jeton vlerat qė burojnė nga kryqi. Ajo ėshtė bashkėsia e parė fetare, pėr sa di
unė, ku janė mbledhur armėt nė mėnyrė krejt vullnetare nėn shenjėn e kryqit. Pėr sasinė dhe mėnyrėn e mbledhjes sė
armėve, mund tė dėshmojė vetė policia apo Ministria e Punėve tė Brendshme, e cila mė ka dėrguar letėr falėnderimi.
Le ti referohemi, reagimit tė kėsaj bashkėsie ndaj vrasjes makabre tė Orland Gjonit, djalit 16 vjeēar qė, ndėrsa po
kulloste lopėn nė fushė, duke luajtur futboll me bashkėmoshatarėt e tij, u qėllua nga njė 50 e ca vjeēar mė 28 gusht tė viti
2004. Kjo ngjarje makabėr, terrori i krijuar pėr jetėn e njė fėmije tė kėputur nė lulen e saj, urrejtja qė mund tė lindte,
zemėrata pėr shkak tė pabarazisė nė krim, e shtynė bashkėsinė e krishterė tė Bushatit qė nė emėr tė Zotit dhe tė kryqit tė
Krishtit tė dorėzonte armėt. Nė kėmbim tė njė Kryqi, qė dikush dėshiron ta kthejė nė shenjė pėrēarjeje ēdo familje
dorėzoi armėt me bindje tė plotė, nė emėr tė paqes, nė emėr tė jetės sė Orlandit... E kėshtu, besimtarėt e krishterė tė
Bushatit dėshmuan me njė vepėr konkrete, distancimin nga ideja e vetėmbrojtjes dhe e hakmarrjes, duke hequr armėt,
simbol vdekjeje. Edhe pse merrej me mend se ēėshtė drejtėsia shqiptare, e cila atė kriminel qė vuri dorė vdekshėm nė
jetėn e Orlandit 16 vjeēar do ta dėnonte nė njė shumė vitesh, qė pėr nga simbolika ėshtė mė barbare se vetė barbariteti i krimit.
Si mund tė flasė dikush sot, nė emėr tė drejtėsisė, mbi njė kryq metali, druri apo betoni qoftė ai, duke heshtur para tė drejtės
pėr tė jetuar tė individėve qė pėrbėjnė shtetin!? Jo vetėm kaq, por ēuditėrisht, edhe masmedia, asaj kohe, jetės sė njė 16
vjeēari i kushtoi vetėm 30 sekonda kohė e ndonjė paragraf tė shkurtėr, ndėrsa vėnies sė drejtėsisė mbi Orlandin e vrarė
nuk pati mundėsi ti kushtoi aspak kohė!! Edhe pse ajo sishte drejtėsi, por vrasje pėr te dytėn here e Orlandit, mediat nuk
gjetėn hapėsirė pėr tė pasqyruar njė fakt tė tillė. Ndėrsa sot, e gjithė masmedia pati tė gjithė kohėn dhe hapėsirėn e
mundur nė gatishmėri pėr kryqet nė majė tė malit. E ndjeva pėr detyrė te shkruaja, si ish famullitar i Bushatit, pasi ky
argument ose ēon nė degjenerim polemikash fetare, ose vetėm trajtohet nė nivel opinionesh. Jo, duhet njohur e vėrteta
dhe kjo ėshtė e vėrteta e kryqeve tė Bushatit. Tani tė dalin atentatorėt e tė thonė tė vėrtetėn e tyre. Tė kėrkojnė falje gazetarėt e papėrgjegjshėm qė janė argėtuar duke pėrshkallėzuar urrejtjen. Avokatėt e popullit tė bėjnė mė me pėrgjegjshmėri detyrėn e tyre dhe tė mos bėjnė avokatėt e djallit. Ndonjė kryetar komuniteti fetar tė mos shpallė gėnjeshtra nėpėr gazeta.
E tani dua ta mbyll kėtė artikull me fjalėt e Papės Gjon Pali II, me bindjen se do tė kuptohet nga tė gjithė. Ne lidhje me Kryqin ne Bushat, gazeta zyrtare e Vatikanit: LOsservatore Romano, e dt. 12 janar 06, citon fjalimin e papės nė Heldenplatz tė Austrisė, me
21 qershor 1998, nė tė cilin thotė: Shumė gjėra mund tu hiqen tė krishterėve, por Kryqin, qė ėshtė shenja e shpėtimit,
nuk do tė mund tė na e heqin. Nuk do tė lejojmė qė ai tė pėrjashtohet nga jeta publike!
-- marrė prej numrit te pare te gazetes "Fjala", e permuejshme e bashkėsisė katolike shqiptare nė Torino, nga Klajd Kapinova