Bëjmë edhe pa dashurinë tuaj, zoti Schwartz!

Përgjigje Stephen Schwartz-it në shkrimin “Jam hebre, mysliman dhe e dua Shkodrën”

Janë dy motive kryesore që më nxisin t’i përgjigjem Stephen Schwartz-it në reagimin e tij “Jam hebre, mysliman dhe e dua Shkodrën”: e para, sepse ushqej respekt të veçantë për të gjithë ata të huaj, të cilët në çfarëdo mënyre kanë dhënë ndihmesën e tyre të pakursyer që punët e shqiptarëve të marrin rrugë të mbarë; dhe, e dyta, sepse nuk ushqej asnjë respekt për ata të huaj, të cilët, të prirë nga ideja se këtu është “tokë e shkretë”, futen në hapësirën tonë kulturore, letrare, madje edhe politike dhe punët i bëjnë edhe më rrëmujë se ç’dimë t’i bëjmë ne vetë. Nuk kam shumë informacion se cilës nga këto kategori i takon Stephen Schwartz-i, por nga ajo që lexova në dy shkrimet e tij (“Një pretendues jo fort i fisëm”, recension për romanin “Pasardhësi” të Ismail Kadaresë, dhe këtë të fundit, që ma adreson mua në formë të reagimit) nxjerr përfundimin se ai i takon kategorisë së dytë të të huajve, madje mund të thuhet se është një ekzemplar i veçantë në këtë kuadër të shëmtuar.

Para se të merrem me çështjet themelore që shtron Schwartz-i në reagimin e tij, më duhet të sqaroj se në tekstin tim “Diskursi anti-Kadare” nuk kam thënë se ai e sulmon Kadarenë nga bazat e fundamentalizmit islamik, por kam thënë se shkrimi i tij për Kadarenë është pjesë e një fushate të orkestruar, në të cilën artikulohen edhe disa zëra fort të çuditshëm nga Kosova, “të cilët e kanë marrë mëri Kadarenë për një arsye shumë cinike: se ai na e paraqitka me ngjyra të shëmtuara Perandorinë Osmane, e cila na paska qenë shpëtimtarja e vetme e shqiptarëve kundrejt asimilimit sllav”. Me këtë as pohoj, as mohoj mundësinë që në këtë fushatë Schwartz-i të ketë rolin e hoxhës, të myezinit apo të rabinit.

Gjithashtu, është çështje e tij krejt personale se kë do ai më shumë, gegët apo toskët, Shkodrën apo Gjirokastrën, mirëpo kjo nuk i jep të drejtë që të livadhisë pa asnjë përgjegjësi publike nëpër letërsinë shqipe, duke hedhur kuturu konstatime fort të përçudshme ideologjike dhe politike. Fundja, ky Schwartz-i, i cili është i huaj dhe që e do vetëm Shkodrën, nuk ka të drejtë që neve, që jemi këtu, që jemi shumicë dhe që i duam njësoj të gjithë shqiptarët, të na i nxjerrë sytë në emër të “dashurisë” së tij krahinore.

E kam thënë dhe përsëri e pohoj se Schwartz-i e mohon Kadarenë dhe veprën e tij pa asnjë argument letrar. Këtë ai e vërtetoi katërçipërisht me shkrimin për romanin “Pasardhësi”, por edhe me reagimin e tij. Unë nuk e di dhe as më intereson se përse ia zë diellin dhe ia errëson mendjen kaq shumë Kadareja këtij “dashamirësi” kaq të madh të një pjese të shqiptarëve, por nuk mund të rri indiferent, kur shoh se si një shkrimtar, e aq më pak një i tillë që përfaqëson letërsinë shqipe në botë, mohohet në këtë farë feje, me stisje dhe gjepura thellësisht jo letrare.

Ne që jemi këtu prej kohësh, para se Schwartz-i të na “zbulonte” në mënyrën e tij, e dimë fort mirë se sa dëme i kanë shkaktuar kulturës dhe letërsisë sonë argumentet politike e ideologjike dhe prapavijat krahinore, në punë të pohimit ose të mohimit. Në këtë pikë, Schwartz-i nuk bën gjë tjetër, përveç se “gunën ideologjike” e kthen nga astari, duke lënë veshur po atë gëzof që ne e njohim fort mirë. Sa i përket argumenteve letrare, ndërkaq, unë nuk e quaj të nevojshme që këto çështje t’i diskutoj me këtë Schwartz-in, ose me dikë të ngjashëm me të, sepse janë punë tepër të holla, që ata t’i marrin vesh.

Megjithatë, për mua mbetet enigmë, përse Schwartz-it i pengon kaq fort që Kadareja, eventualisht, të marrë Çmimin Nobel. Shkrimi i tij “Një pretendues jo fort i fisëm” është i mbushur pikërisht me këtë sekëlldi dhe bie në kundërshtim me thënien e tij të shprehur tash së fundi, se Kadare ”nuk asht marrë asnjiherë në konsideratë serioze për çmimin Nobel në letërsi.” Ky Schwartz-i e di fort mirë se kjo që thotë tani nuk është aspak e vërtetë, sepse, në të kundërtën, nuk do të hetohej ajo ndjenjë paniku në fund të shkrimit të tij për romanin “Pasardhësi”. Ai gjithashtu e di se, pikërisht sivjet, Kadare është më afër këtij çmimi se çdo herë tjetër, prandaj, i përfshirë nga urrejtja ose nga dijenia se nuk e ka kryer punën si duhet, shkruan edhe gjëra që kufizohen me marrëzinë.