Shuarja e personalitetit të shquar të botës shqiptare, është humbje e jashtëzakonshme

Jemi mbledhur sot këtu në një moment dhimbjeje të thellë për familjen Rugova, për AShAK, për tërë popullin e Kosovës dhe botën shqiptare, me rastin e ndarjes nga kjo jetë e bashkëshortit, prindit, anëtarit tonë dhe Kryetarit të Kosovës, dr. Ibrahim Rugovës. Shuarja e dijetarit, studiuesit të letrave dhe të kulturës, personalitetit të shquar të botës shqiptare, anëtarit të ASHAK, bartësit të shumë çmimeve e dekoratave ndërkombëtare për paqe, doktor honoris causa të universiteteve të Parisit VIII dhe të Tiranës, prijësit frymëgjatë të lëvizjes për emancipimin dhe çlirimin, për pavarësimin e Kosovës dhe për krijimin e shtetit të pavarur të saj, personalitetit të çmuar për shpalosjen dhe begatimin e vlerave evropiane, dr. Ibrahim Rugovës është humbje e jashtëzakonshme për të gjithë.

Në jetën publike të Kosovës Ibrahim Rugova u shfaq qysh në vitet 1967-1968. Qysh në shkrimet e para ai manifestoi qartë mëvetësinë dhe pavarësinë e vështrimit dhe të gjykimit, autonominë personale në fushën e kritikës dhe të interpretimit letrar. Në vitet '80 të sh. 20 ai shquhej me hulumtimin historiko-letrar albanistik, me vlerësimin kritik të tendencave për klasifikime dhe përgjithësime lidhur me rrjedhat e mendimit dhe të shkrimit shqip. Librin e fundit të studimeve letrare Ibrahim Rugova e botoi më 1987. Në më pak se dy dekada ai arriti të bëhej ndër figurat e rëndësishme të studimeve letrare në albanistikë, në fushën e kritikës dhe të interpretimit letrar në botën shqiptare.

Si intelektual i angazhuar për të çuar përpara proceset emancipuese në Kosovë dhe ndër shqiptarë, veprimtar i shquar në lëvizjen kulturore të studentëve me drejtimin e gazetës 'Bota e re', me botimin e revistës 'Dituria', botimet e veçanta, Rugova hyri në qarkun e elitës intelektuale të kohës. Me veprimtarinë studimore në fushë të letrave e të kulturës shqiptare Rugova shënoi rritje të cilësisë së atyre studimeve e njëherësh ndikoi në çlirimin e opinionit në ato fusha nga shtrëngesa të ndryshme ideologjike të kohës. Rrezatimet e tij çliruese intelektuale u përhapën përmes veprave të tij, përmes projekteve hulumtuese, udhëheqjes së revistave shkencore e kulturore dhe Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës.

Në studimet letrare, me frymën e tij liberale, ai thjesht ofronte një tjetër mënyrë interpretimi dhe përmes saj ngjallte kontestime qysh në themelet e atyre studimeve. Bindja e tij se në çështje interpretimi gjithnjë ka më shumë se një vështrim e shoqëroi në tërë veprimtarinë, jo vetëm studiuese. Me këtë gjerësi, në përplasje të vetvetishme me dogmatizmin sundues të kohës, nga fundi i viteve '70, dr. Rugova u bë një nga figurat qendrore të studimeve letrare dhe u bë i tillë me risinë e vështrimeve, me njohjet bazike për rrjedhat dhe me qëndrimin jopërjashtues për tjetrin.

Ndërkohë ai kishte depërtuar më thellë me informimet dhe me formimin teorik në frymën e kohës, në rrymimet që merreshin me interpretimin dhe me teoritë estetike dhe në veprat si ajo për Bogdanin, apo monografia për zhvillimin e mendimit kritik shqiptar, ai i shkrinte njohjet, hulumtimin personal me interpretimin, kontekstualizimin dhe ndriçimin e fenomeneve letrare e implikimet shoqërore të tyre. Në mes të këtyre interesimeve estetike, filozofike, teorike letrare, vjen e rishfaqet natyra kontestuese e Ibrahimit dhe kjo ngjet në kohë të rënda zhvillimesh intelektuale në Kosovë e në botën shqiptare. Natyrë joimpulsive, e shtruar, kontempluese, kontestimet e tij vinin nga brenda, synonin qenësoren, depërtonin thellë.

Ibrahim Rugova veproi me qëndrimin për të mos iu shtruar regjimeve në një interpretim të vetëm. Me gjerësinë e teniatizimeve teorike, kritike, iniciuese, me nismat e projekteve hulumtuese, na solli përpara një vepër që shtron çështje, hap horizonte, josh për ndërmarrje interpretimi. Të gjitha këto aspak papritur, sidomos pasi doli në krye të Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës, zhyten përnjëherë në projektin që shtroi jeta - atë të angazhimit për çlirimin kombëtar.

Vitet e vona '80 i dhanë krih kësaj pjese të natyrës së tij dhe ajo gjeti mbështetjen në frymën e gjerë e të akumuluar me vite të popullit të Kosovës. Fryma shoqërore, e pakënaqur me klasën e atëhershme politike, gjeti tek intelektuali liderin dhe Rugova, kontestues konstruktiv, frymëgjatë, mjedisin për idetë e tij vepruese të padhunshme në drejtim të realizimit të idealeve çlirimtare, emancipuese. Humanizmi dhe vlerat më të rëndësishme politike e shpirtërore evropiane e perëndimore të kohës do të jenë në thelbin e ideve të kësaj lëvizjeje.

Në bisedat e tij më 1991 Rugova theksonte: "Emri im prej intelektuali, kjo do të mbetet nga unë... në historinë shqiptare". Si njeri që bashkoi dijetarin erudit me veprimtarin, ai qysh atëherë kishte vetëdijen dhe bindjen për trashëgiminë intelektuale që po krijonte. Gjendja e përgjithshme e rëndë, fillimet e vështira, të panjohurat e aksionit të rezistencës konstruktive paqësore, nuk i jepnin shumë optimizëm për të parë qysh atëherë se në historinë shqiptare jashtëzakonisht shumë i rëndësishëm do të mbetet jo vetëm emri i tij prej intelektuali, po dhe nami i prijësit paqësor drejt çlirimit dhe pavarësimit të Kosovës dhe emancipimit politik të botës shqiptare.

Në vazhdën e ideve për mëvetësimin e Kosovës, që në vitet '60 të shekullit 20 kishin marrë formën e kërkesës për Republikë, kjo lëvizje me Rugovën në krye e me mbështetjen e gjithanshme nga brezi i mëparmë e nga brezi i tij, natyrshëm e ushqeu më tutje kërkesën popullore për pavarësi të plotë të Kosovës dhe për bashkim të mëtejmë kombëtar në suazat e bashkimeve të mëdha evropiane.

Në vitet 1988-89, Dr. Ibrahim Rugova qe zëri mbi zërat që arrinin të artikuloheshin publikisht në mbrojtje të interesave kombëtare, kulturore e të tjera shqiptare dhe fare natyrshëm u bë bashkëbiseduesi më i parapëlqyer i opinionit publik evropian. Në dekadën e fundit të sh. 20 Rugova u njoh ndërkombëtarisht lider i lëvizjes më të madhe paqësore në Evropë, lider i lëvizjes për emancipim, për çlirim kombëtar e për pavarësi të Kosovës.

Në vitet '90 Rugova me LDK u bë një nga figurat e shquara të lëvizjes politike në Ballkan drejt daljes nga shtrëngesat e përgjithshme të regjimeve komuniste dhe çlirimit kombëtar. Në këtë dekadë të rëndësishme për Kosovën Rugova dhe lëvizja demokratike arritën ta ndërlidhnin lëvizjen e Kosovës me përpjekjet për demokratizim në Shqipëri.

Rugova ishte një nga bashkëbiseduesit e rëndësishëm në kontaktet e Perëndimit me Ballkanin. Përmes figurës së tij Kosova dhe lëvizja e saj për emancipim të përgjithshëm kombëtar, shoqëror e demokratik gjetën artikuluesin dhe zëdhënësin, u bënë të njohura dhe të pranishme në botën diplomatike të kohës në Evropë dhe SHBA. Gjatë Luftës së vitit 1999 Serbia e rrëmbeu Dr. Ibrahim Rugovën duke ndjekur politikën e vazhdueshme të dekapitimit të popullit shqiptar. Me ndihmën e miqve perëndimorë dr. Ibrahim Rugova u lirua dhe pas Lufte vazhdoi betejën e vështirë për rindërtimin dhe demokratizimin e vendit.

Dr. Ibrahim Rugovën vdekja e gjeti në një situatë delikate për Kosovën dhe fatin e saj të mëtejmë, në fazën e fillimit të pavarësimit të vërtetë, për çka ai luftoi gjithë jetën. Na mban shpresa se lëvizja politike që po le pas ai do të bashkohet edhe më shumë dhe ta çojë më tej këtë proces për ta realizuar synimin e popullit të saj, pavarësinë e plotë të Kosovës.

Prishtinë, 21 janar 2006 Akademik Rexhep Ismajli