Krushqit nė shtėpinė publike
-- nga Kasėm Trebeshina
Historia e nuseve plaka
- Et Tartuffe?
- Tartuffe? Il se porte a merveille, Gros et gras, le tenint frais et la bouche vermeille.
- Le pauvre homme!
Moliere
Kapitulli i Parė
Njė zhurmė e madhe pėr tė mbuluar njė turp
Kufoma e Ismail Kadaresė po kalon nė disa shtete tė Europės e pėrcjellė me tamtamet e disa pushtetarėve shqiptarė zelltarė tė realizimit socialist dhe e mbėshtetur me tė hollat e nxjerra nga lėkurat e shqiptarėve mė tė varfėr. Megjithatė edhe njė zhurmė kaq e madhe edhe mali i ngritur me tė holla duket nuk po mjaftojnė pėr tė mbuluar turpet dhe krimet e Kadaresė!
Dhe ka shumė tė ngjarė qė pėr njė gjė tė tillė tė ishin tė vetėdijshėm qė nė fillim zyrtarėt e lartė komunistė, vetė Kadareja dhe disa francezė qė besojnė akoma se, po ta mbajnė gojėn hapur, mund tiu bjenė dardhat e pjekura drejt dhe nė gurmaz!
Por si nisi gurguleja?!
Duket Kadarenė e thirrėn andej lart nga Komiteti Qėndror dhe ai nisi tė shkruante disa artikuj qė mė vonė do ta klasifikonin si disident!
Puna herė-herė dukej sikur shkonte mirė, por kishte edhe raste qė dyshimet pėr punėn e tij mahiseshin aq shumė, sa mund tė vidhisej e gjithė ngrehina kadareane si tė mos kishte qėnė kurrė! Atėherė ai vendosi tė vepronte ndryshe!
E gjeti atė kuturisje vetė, apo ia shtinė nė vesh tė tjerė, kjo nuk ka ndonjė
rėndėsi tė madhe! Puna ėshtė se qė nga gjysma e dytė e vitit 1990 Kadareja filloi tė
shkruante hapur, nė Shqipėri dhe nė Kosovė, kundėr tė burgosurve politikė tė
periudhės hoxhiane. Qė njė gjė e atillė ndodhi nė Shqipėri nuk ēudit as edhe hunjėt
e gardhit, por qė ajo tė ndodhte nė Kosovė nuk kishte ndonjė arsye pėr tė qėnė dhe
nuk mund tė kuptohet as edhe tashi
Ose mė mirė, tashi mund tė shpjegohet me logjikėn e klaneve qė prodhon klima dhe mikroklima shqiptare.
Kosovarit qė kėrkon tė verifikojė njė gjė tė tillė do ti rekomandoja tė lexonte
gazetėn Rilindja 6 dhjetor 1993, pėr takimin me Ismail Kadarenė nė Bernė. Kurse
shqiptarin nga Shqipėria e Konferencės sė Londrės do ta ftoja tė lexonte Ftesė nė
studio tė Ismail Kadaresė tė botuar dhe tė pėrcjellė me zhurmė..
Pėr francezin e urtė rruga do tė ishte akoma mė e shkurtėr: atij do ti mjaftonte tė lexonte Nėndorin e janarit 1990.
Kuptohet, nė Muzeun e Falsiteteve Shqiptare duhej tė hynte edhe disidenca tipike
shqiptare qė profesorė tė ndryshėm do ta shpjegonin me ambivalencė, me hiatus,
me eterodosi, me kamaleonizėm heroik
Dhe tė gjitha kėto, pėr studonjėsit e
mėsipėrm, kishin sjellė atė demokraci qė kishte lindur nė zyrat e Ministrisė sė Punėve tė Brėndėshme tė periudhės hoxhiane.
E ēuditėshme, zotrinj!
Hedhin njė cinxami nė peshoren e madhe dhe pastaj bėrrtasin,
ulėrijnė gjer nė kupė tė qiellit pėr tiu mbushur mėndjen tė tjerėve se peshorja
lėvizi!
Dhe kur binden se njerėzit largohen me mosbesim dhe qesėndi, e shtyjnė
kufomėn e qelbur tutje tėhu nėpėr disa vende tė Europės duke i hedhur parfume nga mė tė ndryshmet!
Kur adhuronjėsit e Kadaresė gjejnė me se tė merren dhe mundohen tė nxjerrin ndonjė pėrfitim pėr veten e ture, politikanėt e parėndėsishėm kėtu edhe atje mundohen ta vendosin herė pas here nė vitrinat e partive tė tyre atė qė ka mbetur nga kufoma e kėngėtarit hoxhian duke u kujdesur qė ta mbyllin shumė mirė
Dhe njeriu i thjeshtė nuk arrin tė kuptojė pse bėhen tė gjitha kėto pėrpjekje tė mėdha kur loja e ndyrė nuk vlen as parfumet qė paguan populli shqiptar qė era e qelbur tė mos ndihet nė Europė. Aty kėtu dėgjon ndonjė shkrimtar qė, pėr tė shetitur me tren gratis pėrmes kontinentit tonė, thotė pa asnjė mėdyshje se erėn e qelbur tė Kadaresė e pėlqejnė shumė nė Europė!
Gjer nė ēfarė pike mund tė jetė e vėrtetė kjo?
Kapitulli i Dytė
Pėrrallat me Luftėn e Trojės
Njė njeri qė aty mė parė sillej rreth oborrit tė Enver Hoxhės dhe nganjėherė hynte nė tė pėr tė kėnduar ndonjė kėngė tė lehtė regjistruar nė vėllimet hoxhiane, e ka krahasuar luftėn e Kosovės me luftėn e Trojės!
Domosdo!
Atij i duhet krahasimi pėr tė ndihmuar ēėshtjen e mikut tė tij qė po qelbet mbi tokė!
Sikur ky menestrel komunist ta bėnte njė gjė tė tillė me ndėrgjegje tė plotė, nuk do
tė duhej tė merreshin me tė!
Mirėpo, duke pasur bindjen se akoma vuan e digjet nga
kujtimet e dashurisė sė parė, ka tė ngjarė se duhet ti thuhet tė mos e kėrkojė
krahasimin me Luftėn e Trojės!
Do tė ishte mė mirė pėr tė sikur tė kujtohej se
Europa e tanishme ėshtė aq e paaftė dhe e lodhur sa ishte edhe Greqija e Lashtė pas
Luftėrave tė Peleponezit!
Se sot nė botė ka vetėm njė Superfuqi gjithnjė nė rritje
dhe kjo Superfuqi mund tė krahasohet vetėm me Romėn e Lashtė pas Luftės sė Dytė Punike!
Menestreli komunist dhe tė gjithė shokėt e tij duhet tė heqin dorė nga prrofkat
politike dhe nga pėrsheshi politiko- letrar me Luftėra Trojash e tjerė e tjera!
Mė
mirė le tė kujtojnė pėrrallėn e La Fontenit pėr bretkosėn qė donte tė bėhej sa kau
duke pirė ujė!
Nė vėnd qė tė merren me prrofkat pėr Luftėra Trojash, mė mirė le tė
mundohen tė kuptojnė pse disa fuqi europiane donin tė krijonin nė Shqipėri njė Havel
tė vogėl tė mbėshtetur nga disa intelektualė si ministra, mė lart ose mė poshtė!
Nė vėndet e prapambetura njė njeri qė ka pasur mundėsinė tė arsimohet shikohet si
intelektual, pėr tė mos thėnė si gjysėmperėndi!
Dhe atyre fuqive europiane aq iu
duhej!
Se me anė tė atij njeriu, tė mbėshtetur nga njė grup shqytarėsh dhe
sherbetorėsh, ato fuqi do tė kishin njė ndikim tė drejtėpėrdrejtė, ose tė tėrthortė,
nė jetėn e vėndit!
Me anė tė atij njeriu ato fuqi jo vetėm qė do tė ndikonin nė
zgjedhjen e ndonjė deputeti tė rėndėsishėm, por mund tė arrinin edhe gjer te ēfarė duhej tė bėnte Presidenti i Republikės!
Llogari tė bėra jo keq. Por
Kėtu puna ngeci dhe tė hollat e papaguara dolėn
mangut!
Se populli shqiptar i fundit tė shekullit ishte i arsimuar!
Nuk ishte si
nė fillim tė shekullit!
Dhe njė popull i arsimuar nuk mund ti respektonte sa i
kėrkohej as Ismail Kadarenė dhe as shqytarėt dhe sherbetorėt e tij!
Kur pėr ata andej jashtė u bė e qartė njė gjė e tillė, vendosėn tė luanin me kartėn
e letėrsisė tė ngarkuar me disidencė dhe mė pas lojėn e vazhduan duke e kthyer nė
disidencė tė ngarkuar me letėrsi!
Dhe punėt u shtytėn mė tej me
Jo me ēmime Gonkur
por me ēmime Nobel!
Se, domosdo, ėshtė gjithmonė mė mirė kur tė hollat i paguajnė tė tjerėt!
Njė punė e nisur nė kėtė mėnyrė kėshtu edhe do tė pėrfundonte!
Me kėta njerėz, ose edhe me tė tjerėt si kėta!
Ajo qė e ngatėrron studonjėsin joshqiptar qėndron nė faktin se pse Kadareja dhe jo njė tjetėr u zgjodh nga francezėt pėr ta tundur kėmborėn!
Duket njė gjė e ngatėrruar, por nuk ėshtė aq sa duket po ta marrim problemim lidhur me studentin me moral tė dyshimtė, me Enver Hoxhėn, qė shkoi nė Francė dhe nuk pa asnjė nga universitetet e saj!
Kapitulli i Tretė
Kėrcimi lart me shkop dhe pa shkop
Dhe studenti me moral tė dyshimtė, Enver Hoxha, u bė diktatori i Shqipėrisė
Dhe
Franca nxitoi tė ishte shteti i parė perėndimor qė e njohur pushtetin e tij!
Njė
gjė e tillė ishte tėrthorazi njė mbėshtetje tejet e fuqishme pėr shtytjen mė tej tė
punėve tė Enver Hoxhės!
Sigurisht kaq nuk ishte e mjaftueshme pėr tė, por duke
pėrfituar nga ngjarjet historike qė u krijuan pas Luftės sė Dytė Botėrore, duke
pėrfituar nga pėrmbytja klanore e politikės shqiptare dhe sidomos nga servilizmi
shqiptar i ngulitur nė shekuj, ai arriti hap pas hapi tė bėnte ato qė bėri dhe ta
shkatėrronte Shqipėrinė e tij ashtu si e shkatėrroi!
Pėrfundimet janė fare nė
shesh!
Franca, duke qėnė vazhdimisht e pranishme, i ka parė gjėrat mė mirė se
shtetet e tjera europiane!
Pėr rrjedhojė dinte ti zgjidhte mė mirė kadarenjtė qė prisnin tė punėsoheshin nė pazarin e saj!
Kur ishte Enver Hoxha gjallė nė Shqipėri, zelltarėt e tij trumbetonin me mburrje se
nė pikėpamje teknologjike Shqipėria kishte se ēfarė tė mėsonte nga vėndet e
zhvilluara perėndimore, kurse nė ideologji Vėndi i Shqiponjave ishte i pari dhe i
vetmi nė botė dhe tė gjithė duhej tė vinin pėr tė mėsuar shkencėn e revolucionit nė
Shkollėn e Partisė nė Tiranė!
Domosdo, shoku Enver nuk do tė shkonte vetė qė tė
mbante leksione nė atė shkollė!
Atje do tė shkonin disa instruktorė qė, edhe pse do
ti mbanin nė mėnyrė tė shkėlqyer leksionet, pėrsėri do tė mbeteshin qė do tė
mbeteshin instruktorė
Edhe pse fjala e tyre, pėr rrjedhojė, do tė ishte mė e pėrparuara nė botė!
Mirėpo, duke u shtytur pėrpara nė kohė, puna po bėhej gjithnjė edhe mė e vėshtirė
dhe, pėr ta nxjerrė nė bregun qė nuk dukej, duhej tė gjendeshin disa instruktorė mė
tė mirė. Kėshtu, nė vitet gjashtėdhjetė nevoja nxori te disa shkrimtarė qė sollėn nė Shqipėri njė futurizėm italian tė rusifikuar.
Ishin me tė vėrtetė tė zotėt ata lloj shkrimtarėsh!
Se ata i kėndonin betonit dhe
asfaltit, i kėndonin shkatėrrimit tė blerimit dhe hymnizonin shtyllat e ēelikta tė
tensionit tė lartė!
Pale pėr shqiponjat qė fluturonin
Sigurisht nė lartėsi!
Punė me tė vėrtetė tė lavdishme dhe Enver Hoxha nuk kishte pse tė mos mbetej i
kėnaqur!
Me tė vėrtetė qė ata shkrimtarėt e viteve gjashtėdhjetė vidhnin disa nga
format e mallkuara tė shkrimtarėve perėndimorė, por me ēfarė shkathtėsie!
Dhe me
ēfarė loj zelli mosmirėnjohės i mallkonin pasi iu vidhnin format!
Dhe me ēfarė
mjeshtėrie socialkomuniste e mbėshtesnin punėn ideologjike tė Partisė sė Punės tė Shqipėrisė, gjė qė nuk e bėnte dot as Zėri i Popullit!
Por si arriti Enver Hoxha gjer te letėrsia e viteve gjashtėdhjetė?
Mė kujtohet, gjatė procesit tė parė 1953-1954, nė burg erdhėn emisarėt nga Ministria e Punėve tė Brendėshme dhe mė propozuan qė tė heshtja dhe partia, si shpėrblim, do tė mė pėrkthente dhe do tė mė botonte nė tė gjithė botėn.
Kuptohet, nuk pranova!
Por ky fakt tregon se Enver Hoxha e kishte pėrvetėsuar shumė
mirė mėsimin e sovjektikėve rreth pėrkthimeve nė gjuhė tė huaja tė tė pėrkėdhelurve,
ose tė atyre qė i duheshin dhe nė vitet pesėdhjetė mė konsideronte edhe mua si njė
kandidat tė pėrshtatshėm pasi isha dalluar nė mėnyrė tė ēuditėshme nė mes tė
shkrimtarėve tė tjerė. Ka shumė tė ngjarė qė ai lloj suksesi i arritur nga unė ti
ketė prishur punė njė tjetri!
Por fjala nuk ėshtė pėr kėtė!
Fakti i mėsipėrm
tregon se Enver Hoxhės i duhej njė shkrimtar i njohur jashtė
Dhe ai shkrimtar duhej
tė ishte nga tė rinjtė, tė njihej me pėlqimin e tij dhe tė ishte mirėnjohės ndaj diktatorit!
Se tė vjetėrit e njihnin praktikėn europiano-perėndimore dhe nuk i besonin gjer nė fund pėrrallat sovjetike!
Nė fillim tė viteve gjashtėdhjetė Enver Hoxha e vendosi qė tė bėnte zgjedhjen pėrfundimtare: njeriu i zgjedhur duhej tė kėrcente mė lart se tė tjerėt me shkop dhe pa shkop!
Sigurisht do tė kishte nga nėnbishtja shtytjen e saktė dhe tė fshehtė tė Enver Hoxhės!
Njė gisht pėrposh qė tė ngrihej sipėr
Dhe tė hollat do ti paguante populli shqiptar!
Kapitulli i Katėrt
Njė kopje nė shkallė mė tė vogėl
Diktatori nga Gjirokastra e njihte shumė mirė servilizmin shqiptar dhe ishte
plotėsisht i vetėdijshėm se pa Miladin Popoviēin nuk do tė kishte arritur kurrė aty
ku arriti. Nė kuptimin hoxhian zvarritja duke ndjekur hijen e njė tjetri ishte njė
meritė shumė e madhe. Prandaj Enver Hoxha i zgjidhte me kujdes zvarranikėt qė do tė
krijonin pafundėsisht figurėn e tij. Pėrpara se tė vendoste pėr zgjedhjen, ai
siguronte materiale nga mė komprometonjėset pėr jetėn e tė zgjedhurit dhe, pas
vendimit, grumbullonte edhe njė numur tė domosdoshėm gomarėsh qė i duhesh pėr dru dhe pėr ujė!
Duke u nisur nga kritere tė tilla, diktatori nuk e patė tė vėshtirė qė tė gjente njeriun qė i duhej nė vitet gjashtėdhjetė.
Dikujt qė niset nga vlerėsime tė pastra letrare mund ti duket zgjedhja e Enver
Hoxhės si njė rastėsi!
Se nė fillim tė viteve gjashtėdhjetė u shquan, secili sipas
mėnyrės sė tij, tre shkrimtarė
Dhe ata dihen kush ishin! Mirėpo zgjedhja nuk mund
tė binte mbi Fatos Arapin, se ishte tepėr personal nė krijimtarinė e tij
Nuk mund
tė binte as mbi Dritėro Agollin, se ai i merte tepėr seriozisht tė gjitha gjėrat!
Pėr mė tepėr qė tė dy nuk ishin nga Gjirokastra!
Eshtė e qartė se i vetmi qė mund
tė krijonte pafundėsisht figurėn e Enver Hoxhės, i vetmi qė mund tė ndiqte me
pėruljen e njė skllavi plenumet e partisė hoxhiane, ishte Ismail Kadareja!
Ta quash Ismail Kadarenė zvarranik ėshtė pak! Ta quash eklektik ėshtė shumė!
Se
Ismail Kadaresė, megjithėse mundohej ta mbante tė fshehtė, i bėnin hije edhe tė
vdekurit!
Enver Hoxha, me shkathtėsinė e tij tė ēuditėshme, kėtė gjė e kuptoi qė me
tė parėn!
Dhe njė njeriu qė i bėnin hije tė vdekurit, tė gjallėt i kishin ardhur nė
majė tė hundės!
Pastaj Ismail Kadaresė-nxėnės i ishte thyer nota nė sjellje pėr njė
budallallėk!
Po, po!
Nuk mund tė gjendej njė njeri mė i bindur se Ismail Kadareja!
Kėshtu u krijua njė dyshe e re dhe kėsaj here tė dy njerėzit ishin nga Gjirokastra!
Enveri do tė luante rolin e Miladin Popoviēit, duke i vėnė tjetrit dorėn poshtė pėr
ta ngritur lart, kurse Ismaili, si nė Pėrrallat Arabe, nė ndjekje tė hijes sė
udhėheqėsit, do tė transformohej herė nė kulpėr rreth trupit hoxhian, duke u munduar
tė ngjitej sa mė lart nė sy tė bashkėshokėve, kurse herė tė tjera do tė kthehej nė
kameleont pėr ti gabuar dhe pėr ti gėlltitur tė gjitha ata qė mund ti bėnin hije nė mendimet e tija tė sėmura!
E tillė ishte gjėndja dhe mė kot tashti hidhen e pėrdridhen pushtetarėt paskomunistė
pėr tė vėrtetuar disidencėn e fshehtė tė Kadaresė!
Gėnjejnė veten edhe profesorėt
pushakė duke u munduar tė gjejnė nė fall alternativat kadareane!
Gėnjen veten me
qėndrime paqėsore edhe ndonjė miku im si Mehmet Myftiu qė tė kujton mirėsinė e
sekretarėve hoxhianė tė rretheve!
Tė zhgėnjyer gjer ku nuk thuhet do tė mbeten edhe
adhuronjėsit e tij pas njė mundimi tė gjatė pėr ta paraqitur kameleonizmin
heroizėm!
Kėtyre njerėzve unė dua tiu kujtoj vetėm 7 korrikun 1978 kur, fill pas
prishjes pėrfundimtare me kinezėt, emisarėt e Tiranės u shpėrndanė nė kryeqytet e
disa vėnde tė botės!
Tė gjithė e dinė emrin e disidentit qė u dėrgua nė Paris me materialet propagandistike tė PPSh.
Historia ėshtė e bukur se pėrpara shtyhen ngjarjet me ata qė luajnė nė to dhe mė pas
vijnė tė tjerėt qė i shkruajnė. Diktatori nuk i ndryshon dot ato qė kanė ndodhur.
Por duke qėnė se kėtu nuk e kemi fjalėn pėr Historinė e Shqipėrisė nė vitet
gjashtėdhjetė, nuk mbetet veē tė themi se tė dy njerėzit nga Gjirokastra ishin bėrė
pėr njėri tjetrin dhe do tė shkelnin nė faqet e historisė sė tyre tė baltosur dhe gjakosur tė dy bashkė!
Kėshtu u krijua kopja e saktė e Enver Hoxhės, sigurisht nė shkallė shumė mė tė
zvogėluar!
Dhe Enveri i vogėl do tė vazhdonte ti shkruante prrallat historike nė
disa variante
Sipas urdhėrave dhe interesave tė partive tė ndryshme, sipas diktatit
tė njerėzve nė pushtet brėnda dhe jashtė!
Edhe tashti Kadareja po vazhdon ti
shkruajė veprat e tija nė disa variante: me demokratėt si disident, kurse me
socialistėt i hedh alkoolit pas ujė qė tė dalė pas mė i lehtė nė tė pirė!
Kujtoni Fluturimin e shtėrgut!
Edhe bujqit, edhe shėrbėtorėt e Kadaresė po mundohen ta shtyjnė pafundėsisht
komedinė qė ka mbaruar prej kohėsh!
Kapitulli i Pestė
Mumifikimi i disidencės nė Shqipėri
Kadareja lėpihej dhe lėpihet, shtihej dhe shtihet sikur nuk e do ēmimin Nobel me
arsyetimin se gjoja ashtu dhe kėshtu
Kurse bujqit dhe shėrbėtorėt e tij, pėrmes
Shtėpive Publike tė mediave kadareane, shpallin me tė madhe se e quajnė tė lauruar
me Nobelin tė adhuruarin e tyre!
Dhe, si thėrrisnin, tashti shtyjnė me ulurima pėr tė shkallėt sipėrore tė mbiemrave nė shqip!
Megjithatė, e kuptojnė se shtėpia nuk mbahet me zhurmėt nga nėnbishtja dhepo kėrkojnė tė gjejnė rrugė tė tjera pėr tė dalė nga rruga e verbėr ku janė futur pas berihajit!
E vėrteta ėshtė se tashti e kanė kaluar hutimin e parė pas pėrmbysjes sė socializmit
real kur pėrsėrisnin me vete pafund dhe me njė shpresė tė vakėt mėsimin gorbaēovjan
pėr mbajtjen me ēdo kusht tė pushtetit!
Ndaj mė tej profesorushėt pushakė tė
social-komunizmit nė Shqipėrinė e trembėdhjetės dhe nė Kosovė, pas kalimit tė atij
hutimi, kėrkojnė tė gjejnė mjetet mė tė pėrshtatėshme pėr tė mbrojtur me siguri
realizmin socialist nė tėrėsi dhe atė kadarean nė mėnyrė tė veēantė.
Profesorushėt pushakė, tė ēliruar nga tronditja e parė, e kuptuan menjėherė se
detyra kryesore e tyre ishte tė mėnjanonin ne njė farė mėnyre disidencėn e vėrtetė
shqiptare, duke e hedhur tutje nė ndonjė planet tė largėt, bie fjala tutje
Saturnit!
Ose, tė pakėn, ti mbanin disidentėt e vėrtetė diku nė formė tė mumifikuar!
Pėr tė realizuar njė gjė tė tillė duhej mė parė tė shpallej Kadareja disidenti i
parė dhe kjo duhej tė mbėshtetej nga Partia Demokratike dhe nga disa tė burgosur si
Arbnori, Zhiti, Velua
Dhe tė shtėrngoheshin edhe disa tė tjerė tė burgosur qė ta
pranonin atė gjė si tė vėrtetė!
Njė tė thėnė dhe u bė!
Por, pėr dreq, doli se kjo nuk ishte e mjaftueshme!
U pa
qartė se duhej tė futeshin nė disidencė edhe disa njerėz qė kishin ngritur diku dolli me Hrushovin!
Domosdo!
Dashuri e vjetėr dhe nuk mund tė harrohej lehtė!
Sa pėr Presidentin dhe
shokėt e tij demokratė, ata e prenė vetė biletėn dhe u futėn nė disidencėn
shqiptare!
Fundja, kjo ishte e drejta e pushtetit tė tyre!
Mirėpo pikėrisht nė kėtė kohė, kur realizmi socialist filloi tė ndjehet mė i
sigurtė, mumjet filluan tė flisnin!
Dhe njė gjė e tillė nuk kishte ndodhur as nė Egjyptin e Lahtė!
Si do ti bėhej hallit!
Aty u gjen Agim Vinca, pushak dhe bukur i kėnduar nė labirintet
Jo tė modernizmit, por tė diktaturės!
Dhe ky lloj pushaku shpalli nė alternativat
se mumjet duhej tė liheshin tė lirė qė tė bėlbėzonin pak, kurse realistėt e
socializmit, si socialista realė qė ishin, duhej tė thėrrisnin dhe tė bėrrtisnin
gjer nė kupė tė qiellit! Po, more, po!
Dhe Vinca dha vetė shembullin i pari duke
futur Everestin e tij diku nė vėndin e lirė nė shtėpinė ku banonte
Ose, ndofta
Ka
tė ngjarė, qė nė shtrėngim, e fut nė ēantėn e tij dhe bredh me tė nėpėr botė!
I bėri si i bėri Agim Vinca alternativat, le ti mbeten pėr veten e tij, se pėr mė shumė ato nuk vlejnė!
Por mė tej!
Puna mė tej shkoi ashtu si shkoi dhe ai, mė nė fund, shpalli me krenari se nė Kosovė thoshin:
Nė dashtė!
Besa bukur!
Por Vinca harroi se andej poshtė nė Shqipėrinė e Jugut, pėr njerėz qė
shkruajnė dhe dėrdėllisin si ai, thonė:
Nė tė koloit!
Si e shikon edhe vetė Agim Vinca, shqipja ėshtė shumė mė e pasur nga sa kujton ai!
Dhe njeriu qė i ka rėnė kryq e tėrthuar Vėndit tė Shqiponjave nuk e ka pasur tė
vėshtirė qė tė shikojė dhe dėgjojė shumė gjėra!
Puna ėshtė qė nacionalisti i
sheqerosur Agim Vinca ti pėrvishet punės dhe tė mėsojė pakėz mė mirė si zgjedhohen
foljet nė shqip!
Kaq besoj se mjafton pėr Vincėn dhe le ta lėmė qė tė merret edhe
mė tej me ambivalencat e tija dhe me heroizmat kameleonike!
Se, domosdo, pasi
shkruhet fjala came vjen fjala leon!
Profesorushi le ta shkruajė si tė dojė!
Fjalorėt i ka
I rėndėsishėm nė raste tė tilla ėshtė luani dhe
Nuk tė bėn goja ta
thuash, por nė ndėrtime tė kėsaj natyre luani qėndron nė fund!
Si mund tė bėhet ndryshe?!
Kapitulli i Gjashtė
Kritika zvarriset pas shqytarit nga Gjirokastra
Realizmi socialist, qė nė lindje asmatik, e ka pasur gjithnjė dhe kudo jetėn tė
vėshtirė, por mė tė padurueshme e ka pasur nė Shqipėri
Dhe dihet pse!
Autorėt e kėsaj shkolle, tė lindur nė skllavėri, kanė kaluar gati nė tė gjithė
rrathėt e poshtėrimit njerėzor, prej kontrollit tė dhjetra cenzorėve tė padeklaruar dhe gjer tė metoda e punimit kolektiv.
Megjithatė, mė tė pėrkėdhelurit nė mes tė atyre autorėve, pa pyetur pėr ligjet
ndėrkombėtare tė autorėsisė, pėrktheheshin gratis nė gjuhė tė ndryshme nga vetė
shtetet komuniste dhe autorėt e pėrkthyer gėzonin privilegjet feudale qė iu
siguronte socializmi real. Nė kėto privilegje poshtėruese nė kuptim tė dyfishtė
hynte edhe e drejta e denoncimit pėr burgosjen dhe zhdukjen e rivalėve tė shkrimtarėves mė tė zellshėm tė realizmit asmatik socialist.
Kėtė gjė jo se nuk e kishin kuptuar me kohė ata nga Kosova, por, tė sėmurė nga
dashuria idilike pėr Enver Hoxhėn, bėnin sikur nuk e vinin re dhe shtynin mė tej
provincializmin e tyre drejt njė pėrsheshi modernist dhe shtiheshin sikur nuk dinin
gjė pėr fyerjet qė shqytari Kadare nga Gjirokastra hidhte pa kursyer kundėr shumė
shkrimtarėve tė njohur shqiptarė dhe, nė masė akoma mė tė madhe, kundėr shkrimtarėve mė nė zė botėrorė tė Shekullit tė Njėzetė!
Mirėpo, me pėrmbysjen e socializmit real si sistem botėror, si pėr Shqipėrinė e
trembėdhjetės, ashtu edhe pėr Kosovėn, erdhi ora e provės sė madhe!
Dhe, kur mbytet
anija, mijtė lėvizin tė parėt pėr tė shpėtuar!
Dihet kush ia mbathi nė atė kohė!
Megjithatė duhej gjetur ēasti edhe pėr tė sharė,
edhe pėr tė mburrur!
Dhe feudalėt e vegjėl tė kohės sė kaluar social-komuniste
sikur u ndanė pakėz nė mendimet e tyre! Bujqit e Shqipėrisė sė trembėdhjetės e
kishin si tepėr tė shtrenjtė tė kaluarėn dhe nuk iu bėnte zėmra qė ti flaknin
qershitė e ndytura!
Kurse provincialo-modernistėt nga Kosova e ndanė mėndjen qė ti
flaknin qershitė e pabėra, ndėrsa tė tjerat i quajtėn tė paflliqura!
Dhe shpallė pa
mėdyshje se dokumentat tė mirėfillta ishin vetėm artikujt qė ishin botuar nė shtypin
e censuarar tė Enver Hoxhės!
Pėr studjonjėsit kosovarė veprat e pabotuara nuk ekzistonin dhe nuk mund tė studjoheshin!
Nė kėtė mėnyrė lindi, brenda dhe jashtė Shqipėrisė sė trembėdhjetės dhe Kosovės,
studimi biblografik i mbushur me Kadare dhe me ca pakė shkrimtarė hedhur nė librat
e Historisė sė Letėrsisė Shqipe nė formė turshish.
Kėshtu lindėn nė Shqipėrinė e trembėdhjetės dhe nė Kosovė trimat e letėrsisė dhe
nderet e turpet!
Dhe patrullat e reparteve tė propagandės komuniste nxitonin tė
zbulonin kundėrshtarėt e pėrhershėm tė realizmit socialist dhe merrnin nga ata
intervista qė nuk do tė botoheshin kurrė!
Kurse mendimet e atyre kundėrshtarėve i
jepnin, sipas nevojės, tė kthyer dhe tė pėrkthyer nė mėnyrėn mė poshtėronjėse!
Dhe pasi i kryen kėto punė nė pėrputhje tė plotė me stilin feudal lapurak shqiptar,
trimat e letėrsisė sė realizmit socialist u ndjenė mė tė sigurtė dhe kujtuan se mund tė preheshin bukur mire nė hijen e shqytit tė Kadaresė!
Mendim i bukur dhe kalorės tė atillė e meritonin atė prehje!
Por ēe do!
Shqytari
nga Gjirokastra dridhej e pėrdridhej sipas urdhėresave qė merrte dhe shkonte tė
mblidhte qindarkat nėpėr vėnde tė ndryshme tė Europės
Dhe ndonjėherė delte nė
televizionin shqiptar pėr tė ēbėrė ato qė kishte bėrė, pėr tė deklaruar se skishte
marrė honorare dhe pėr tė shpallur se nuk e donte ēmimin Nobel!
Tė gjitha kėto ishin shumė tė bukura, por nė tė njėjtėn kohė tė gjitha kėto po i
ngatėrronin keq kritikėn e pėrdhunuar social-komuniste!
Kurse letėrsia e pėrbuzur
po lundronte e sigurtė nėpėr Oqeanin e Artit drejt tė ardhmes sido qė tė vinte!
Kapitulli i Shtatė
Qershitė e flliqura dhe qershitė e pabėra
Nuk ka asnjė rėndėsi kush qe i pari qė hodhi mendimin pėr ndarjen e qershive tė
flliqura nga ato tė pabėra!
Edhe sikur tė ketė qėnė kėtejas, edhe sikur tė ketė
qėnė pėrtejas i lindur dhe i rritur atje dhe pa shkelur kurrė nė Shqipėrinė e trembėdhjetės, puna nuk ndryshon.
Megjithatė duhet pranuar se shqiptarit kėtejas nuk do ti bėnte zėmra qė ti ndante
mė dysh shkrimtarėt e Enver Hoxhės!
Tė linte nė njėrėn anė shoferat me kurse tė
shkurtuara dhe nė anėn tjetėr tė mėdhenjtė, sidomos nderi i turpit tė kombit!
Mirėpo ata pėrtejasit e bėnė zemrėn gur dhe e ndanė realizmin socialist nė dy pjesė
Bajraktarėt e letėrsisė nuk ishin tė realizmit socialist, se kishin ambivalencė, disidencė
Disidencė?!
Po, more, po!
Nė fund tė fundit, qė disidenca tė mos mbetej e fyer, do
ti jepej edhe asaj njė vėnd andej nga fundi i sallės!
Do ti jepej edhe Fishtės
njė dekoratė pune, nga qė dikur, nė rinis, kishte ēarė disa dru plepi!
Dhe puna u duk se u mbyll nė mėnyrė tė pėrsosur duke i lėnė bagėtitė aq sa ishin dhe ujqit tė ngopur!
Sigurisht shpikėsit e kėsaj teorie shkonin me shpresė se, pasi tė hidhnin hendekun,
do tė ktheheshin sėrish pėr tė njėsuar nė mėnyrėn mė revolucionare realizmin
socialist hoxhian!
Mendime tejet tė mrekullishme, por qė nuk dhanė asnjė pėrfundim tė saktė!
Se nuk
mund tė ndahen shoferėt romancierė nga spiunėt romancierė!
Se qė tė dy palėt
kėrcėnonin njėri-tjetrin dhe Enver Hoxha flinte i qetė pa e ndėrruar krahun!
Si i bėhej punės?!
Pėrsėri njerėzit e zgjuar kėtejas dhe pėrtejas e gjetėn
zgjidhjen!
Realizmi social-komuniste le tė mbetej ashtu siē ishte dhe tė gjitha
gjėrat le tė binin mbi kritikėn letrare! Ai, Dhimtri i Simon Shuteriqit, me Koēo
Bihikun dhe me disa tė tjerė e kishin tė gjithė fajin
Se kishin kritikuar, diku mė
lart dhe diku mė poshtė, Ismail Kadarenė!
Mė vonė u kujtuan se kritika kishte fyer
edhe Konicėn bashkė me disa shkrimtarė tė vdekur tė tjerė, qė tė gjithė tė rėndėsishėm!
Bre, bre, bre!
Ēfarė paskeshin bėrė ata kritikė!
Dhe e gjithė ajo punė e keqe
dokumentohej nė librat shkollore tė nxitura dhe tė kontrolluara me jo mė pas se
shtatėqind e shtatėdhjetė e shtatė mėnyra nga udhėheqja e lartė!
Kuptohet, ata e kanė bėrė njė punė shumė tė keqe qė nuk mund tė lejohet as nga
ndėrgjegja njerėzore dhe as nga dinjiteti shkencor!
Por mė thoni, zotrinj,
alternativat qė shkruani ju tashi a janė tė ndėrgjegjėshme dhe a kanė ndonjė fije
dinjiteti shkencor?!
A kishte ndėrgjegje njerėzore dhe dinjitet artistik shkrimtari
kur e mernin me benc pėr tė shkruar dimrat e mėdhenj dhe kur i vinin pėrpara
vėllimin e 19-tė tė veprave tė Enver Hoxhės?!
Apo dinjitetin dhe ndėrgjegjen e tij
kishin ku i fusnin kur ai lloj shkrimtari fyente ndyras Prustin, Xhojsin, Kafkėn dhe
shumė tė tjerė qė nuk i kishin faj?!
Mos tregoni prralla, zotrinj!
Dhe mos u pėrdridhni si gjarpėri i varė nė tė
perėnduar tė diellit!
Ju nuk kishit asnjė nevojė qė tė dėgjonit deklaratėn qė bėri ish shefi i Sigurimit
tė Shtetit nė gjyq! Ju i kishit vetė shkrimet e Kadaresė qė dėshmonin katėrcipėrisht
ato qė tha ish-zyrtari i larė!
Por kėty hyn ajo ēėshtja e epokės qė duhet patjetėr
ta pėrfaqsoni ju, dikur pa mjekrra dhe tashti me mjekrra!
Duket e keni fituar kėtė
tė drejtė nga mjekrrat qė keni lėnė!
Sikur mjekrrat, duke qėnė se Enver Hoxha nuk
ju lejonte qė ti mbanit, tashti janė kthyer nė njė dėshmi demokratizimi!
Del pyetja, a janė me tė vėrtetė pėrfaqėsonjės tė epokės sundimtarėt qė kanė mbushur
jetėn e vėndit tė tyre me krime tė pashėmbullta? A mund tė flitet pėr njė njeri si
pėrfaqėsonjės epoke kur ai hyn nė qymezin e pulave dhe i lė gratė dhe kalamajtė pa
asnjė vezė?!
Dhe shqiptarėt e dinė se nė qymezin e pulave nuk ka guxuar tė hyjė as
edhe njė okupator
Kapitulli i Tetė
Dokumenta dhe dokumenta
Shkrimtarėt dhe studjuesit e kėtejėm e pranuan censurėn enveriste me njė ndjenjė tė
dyfishtė. Nga njėra anė nuk iu vinte mirė qė i censuronin, kurse nga ana tjetėr
lumturoheshin se Enver Hoxha, me anė tė censurės, zhdukte rivalėt e tyre. Kėshtu
shkrimtarėt dhe studjuesite kėtejėm jo vetėm u mėsuan me censurėn, por u shtynė mė
tek duke e pranuar vetėcensurimin me njė kėnaqėsi tejet tė madhe.
Ndryshe ishin punėt me pėrtejasit. Ata gėzonin njė lloj lirije dhe mirėqėnijeje mė
tė madhe nė anėn tjetėr dhe kėrkonin akoma mė shumė duke u mbėshtetur nė njė
nacionalizėm karafilash nė Atdheun Mėmė dhe harronin se ashtu po dėmtoheshin tė dyja palėt.
Nuk ishte puna pėr tė mbajtur, apo pėr tė mos mbajtur mjekrra!
E keqja vinte nga
ndryshimi nė mirėqėnie dhe nga ai i llojit tė lirisė pėr tu shprehur. Modernizmi
provincial nuk do tė sillte asnjė tė keqe, se, nė fund tė fundit, do tė kalohej pa
dhėmbje historike dhe do tė sillte diēka mė tė qėndruarshme. E keqja mė e madhe pėr
njė popull qėndron te mungesa e lirisė dhe e pavarėsisė
Dhe e keqja njė letėrsie i vjen nga censura dhe nga vetėcensurimi!
Duke qėnė punėt kėshtu, historia pėr Kosovėn po rridhte nė mėnyrė tė pandalėshme
brėnda brigjeve tė saj tė natyrėshme. Por nuk mund tė thuhej njė gjė e tillė edhe
pėr Shqipėrinė e trembėdhjetės, ku varfėria u zvarrit nėpėr qytete dhe fshatra,
gjersa arriti tė pushtonte edhe qymezet e pulave!
Prandaj pikėrisht nė kėtė kohė
unė pėrsėrita me tė madhe rrezikun qė vinte nga pabarazia nė mirėqėnie dhe nė fusha
tė tjera dhe qė po copėtonte nė mėnyrė tė pandalėshme gjithė botėn shqiptare!
tė
gjitha kėto do ti lexoni nė procesin tim gjyqėsor tė 1980-tės.
Zotrinjve pėrtejas qė kėrkojnė vėrtetime pėr gjėra tė tilla do tiu thosha tė
shikonin shkrimet e shkrimtarėve kundėr meje si dhe proceset gjyqėsore!
Apo mos
vallė zotrinjtė pushakė nuk pėrfillin dokumentat gjyqėsore?!
Mbaj mėnd nė burgun e Ballshit mu zėmruan keq miqt e mi nga qė iu thash se nė botė
kishte vetėm njė supėrfuqi. Kjo ka ndodhur mė 1982. Atėherė iu thash se nuk do tė
kishte forca paralele nė botė dhe as revolucion botėror komunist!
Se Shqipėria
duhej ti mbante sytė nga Shtetet e Bashkuara tė Amerikės!
Zotrinj pėrtejas!
A mos doni edhe pėr kėtė njė dokument?!
A mos doni ndonjė
dokument pėr atė shkrimin te Kėmbėkryq tė rrapi i fshatit ku, mė 1990, ju thosha
se liria do tju vinte nga Shtetet e Bashkuara tė Amerikės?!
Kuptohet!
Dokumenta tė tillė ju nuk do ti pranoni!
Si skllevėr qė jeni, mund tė
pranoni pėr tė vėrteta vetėm ato qė shkruheshin nė shtypin hoxhian!
Ju nuk mund tė
pranoni se nga fundi i viteve pesėdhjetė njė grup historianėsh tė rinj iu pėrveshėn
punės qė ta rishikonin periudhėn e pavarėsisė dhe figurėn e Haxhi Qamilit, por
ndėrhynė nga lart dhe i bėnė qė tė heshtin!
Ju nuk doni tė dini qė nė Universitetin
e Tiranės dhe nė Lidhjen e Shkrimtarėve kishte njerėz qė mendonin tė shkruanin njė
monografi pėr Gjergj Fishtėn, monografi qė u ndalua po ashtu nga udhėheqja e
lartėsishme komuniste!
Ju nuk doni tė dini qė Dhimitėr Simon Shuteriqi hidhej nė
drejtim tė reabilitimit tė Fishtės dhe pastaj tėrhiqej!
Ju nuk doni tė dini se, mė
1953, pasi mbaroi njė nga mbledhjet e lidhjes me zhurmė dhe sharje nga mė tė rėndat,
Dhimitėr Simon Shuteriqi psherėtin thellė dhe tha me zė tė mbytur:
-Tė gjitha kėto ndodhin nga qė nuk kemi kėtu Nolin dhe tė tjerėt!
Del pyetja:
-A e donin Nolin Ismail Kadareja dhe tė tjerėt?!
Enver Hoxha i dinte mirė punėt e tija. Fuste tė ziheshin tė vjetėrit me tė rinjtė,
modernėt me klasikėt, qė nė fund ai vetė tė ndėrhynte dhe tė deklaronte se tė
vjetėrit dhe tė rinjtė partia i donte njėlloj dhe qė tė gjithė bashkė bėnin punėn e partisė.
Ja ēfarė dokumentash vlerėsohen nga pushakėt si tė vėrteta!
Dhe e gjithė kjo ėshtė lavdia e viteve gjashtėdhjetė e dokumentuar nga shtypi
hoxhian dhe e mbushur me luftė klasash, me shqiponja qė fluturonin lart, me zhdukjen
e blerimit, me uzina tė zhurmėshme qė shkonin gjer nė ato pėr remontin e sonetave!
Me nacionalizėm primitiv, me denoncime pėr Dhora Lekėn, Bilal Xhaferrin dhe shumė tė
tjerė
Se nė vitet gjashtėdhjetė lavdi tė tilla nuk kanė tė mbaruar!
Dhe nuk kishin
tė mbaruar as fyerjet pėr popujt e tjerė!
Mbajini, zotrinj pushakė, dokumentat tuaja dhe shtyhuni me to nėpėr Europė ku, sė
bashku me disa ambasadorė, mundohuni tė gėnjeni ndonjė profesor universiteti, se
politikanėt europianė e gėnjejnė vetė veten!
Kėshtu, me siguri, do tė siguroni edhe diēka pėr kuletėn!
Kapitulli i Nėntė
Edhe njė herė pėr kritikėn letrare
Popuj tė ndryshėm, sipas nisjes historike, kanė treguar prirje tė dalluarshme nė mes
tyre.
Izraelitėt janė vėrtitur mė shumė nė mes tokės dhe tė qiellit, kurse grekėt e lashtė
u pėrpoqėn tė zbulonin ēdo gjė!
Romakėt u munduarn tė pėrsosnin ligjshmėrinė
Vėndet e Ulta anuan mė shumė nga artet figurative
Dhe kėshtu me radhė!
Secili
popull e ka pasur mė tė lehtė tė pinte ujė qė delta nga toka ku ishte vendosur pėrgjithmonė!
Populli shqiptar, nga sa del prej dokumentave historikė, ėshtė marrė fillimisht mė
shumė me prralla dhe mė vonė edhe me letėrsi. Ndofta nga qė u argėtua pakėz si shumė
duke treguar prralla nė pasdarkat e netėve tė mėdha dhe tė vogla, nė festat e
besimeve tė ndryshme sipas feve qė ndėrronte
Dhe nuk e gjeti dot kohėn qė tė merrej
me kritikėn letrare dhe me mendimin pėr botėn dhe qiellin. Prandaj edhe sot e kėtė
ditė nė Shqipėrinė e kėtejme dhe tė pėrtejme dalin profesorė pushakė qė shesin pėrēartjen e tyre pėr kritikė letrare.
Por a do ta vlente qė tė pėrmendeshin kėto gjėra?!
Them se po!
Se populli shqiptar nuk e ka vendosur tė dėgjojė pėrfundimisht dėrdėllitjet e rrakatakeve dhe tė kritikėve tė tyre!
Prandaj nuk do tė ishte keq sikur tė fillonin tė fliteshin fjalėt e para mbi kėtė temė.
Dihet qė nga kohėt e lashta se mė parė punohet, mbillet, korret, shihet nė lėmė dhe
mė pas vjen mulliri pėr tė bluar drithin. Kėshtu ndodh edhe nė letėrsi! Krijimtaria
paraprin, mė pas vijnė studjuesit dhe mendimtarėt qė zbėrthejnė veprat dhe nxjerrin
ligjmėritė e krijimit duke u shtytur mė tej nė paraqitjen e gjinive dhe tė vlerave.
Tė gjithė profesorushėt pushakė njė gjė tė tillė e dinė shumė mirė, por, pėr arsye
kadareane, bėjnė sikur nuk e dinė dhe nxjerrin si pėrfundim se shkrimtarėt e shquar,
shkrimtarėt e mėdhenj dhe kėshtu me radhė nuk ishin tė realizmit socialist!
Njė shaka shumė e trashė!
Zotrinj, atėhere kush ishte i realizmit socialist?!
Shoferat?!
Mos ishin artikujt bajatė me polemikė gazetash social-komuniste?!
Apo
ishin ata njerėz qė kėrkonin tė reabilitonin Fishtėn duke tentuar tė shkruanin edhe njė monografi pėr tė?!
Pėr kėta lloj profesorushėt pushakė, sipas urdhėzimeve tė partisė mėmė, kritika
letrare i parapriu krijimtarisė letrare duke e ndriēuar dhe pasuruar ideologjikisht
atė lloj krimjimtarie. Pėr kėtė lloj profesorushėsh pushakė Ismail Kadareja ėshtė
shkėputur nga realizmi socialist nga qė ka sharė tom mė top gjithė letėrsinė shqipe
dhe botėrore! Ka sharė nė mėnyrėn mė tė ndyrė Fishtėn, Konicėn, Nolin, Koliqin
Ka
sharė edhe shumė tė tjerė!
Dhe tė gjithė kėta tė sharė duhen dėnuar
Pse?!
Se i ka sharė Kadareja!
Dhe Kadareja, sipas Mehmet Myftiut, ėshtė njė artist i
brishtė!
Dhe kujt iu bė vonė pėr njė gjė tė tillė?!
Mos vallė brishtėsia ėshtė
arsye e mjaftuarshme pėr tė sharė tė gjithė botėn?!
Pėr tė marrė nėpėr kėmbė njerėz
tė pambrojtur si Janulla dhe shumė tė tjerė?!
Mos vallė brishtėsia ėshtė arsye e
mjaftuarshme pėr tė bėrė spiunllėket qė ka bėrė Kadareja?!
Pėr njerėz si Agim Vinca me shokė Ismail Kadareja ėshtė disident dhe kaluar
disidenti, se ka denoncuar tė gjithė shokėt e tij tė Sigurimit tė Shtetit dhe, pasi
ka kryer njė punė tė tillė shumė tė lavdėrueshme, ka ngulur mirė tė dy kėmbėt nė
oborrin e Enver Hoxhės dhe ka lėshuar mallimit kundėr Prustit, Xhojsit, Kafkės
Dhe
tė gjitha kėto mrekullira i ka paguar populli shqiptar
Megjithėse oborrin e Hoxhės
e kishte tė tijin!
De, more, de!
Nga Gjirokastra dhe sa bukur dinte dhe di tė shajė!
Tashi sikur
dridhet pakėz, po atėherė
Bre, bre, bre!
Si i lėshonte bubullimat kundėr Biblės,
gjithnjė nė vazhdėn e Enver Hoxhės!
Sikur ngjallej Marksi vetė kur trumbetonte nė
mėnyrė tė madhėrishme revolucionin komunist dhe luftėn e klasave!
Tashti mė thoni, zotrinj, pėr kėtė lloj disidence tė Kadaresė keni grumbulluar
gjithė harbutėrinė tuaj duke valėvitur me zhurmė dokumentat e botuara nė shtypin
hoxhian?!
Pėr kėtė lloj disidence i bini mė qafė Dhimitėr Simon Shuteriqit dhe gjithė tė tjerėve?!
Ndofta ppr tė gjitha kėto do tė mund tė pėrgjigjej Mehmet Myftiu! Le tė provojė!
Zotrinj!
Po tė mendoheshit, qoftė edhe pėr njė ēast tė vetėm, tė gjitha do tė mund
tė ndryshoheshin
Dhe pėr mirė!
Kapitulli i Dhjetė
Mesia dhe vunderkindėt
Por ju nuk u menduat!
Se, duke i shėrbyer pėr njė kohė tė gjatė diktatorit nga
Gjirokastra, harruat qė njė njėsi matjeje, me ēfarė metode qė tė caktohej, do tė
ishte njė gjė e mirė!
Se ashtu njerėzimi do tė dėmtohej mė pas dhe do tė prėfitonte
mė shumė nė marrėdhėniet jetėsore!
Ashtu si ishit mėsuar ji me njėsitė matėse qė
diktatori i ndėrronte sipas rastit, nuk mund tė mendoheshit!
Diktatori nga Gjirokastra, pėr rreth gjysėm shekulli, e shkatėrroi gjithė botėn
shqiptare tė shkallmuar dhe la vetėm vete dhe rrotull pak njerėz qė nuk i bėnin
hije. Nga ji tė gjithė u pranua pas asnjė kusht qė Hoxha dhe partia solėn dritėn,
historinė, gjeografinė, letėrsinė
Edhe ujin e pakėt e solli ai dhe partia e tij! Tė
gjitha lindėn me tė dhe vetėm nė njė datė!
Dhe ku kujtonit se prrallat komuniste do tė ishin tė pėrjetėshme! Prandaj duronit me
ngazėllim kur hidhte njė fjalė pėr tė burgosurit, kur ju fuste qė tė guduliseshit
lehtazi tė rinj dhe tė vjetėr
Kur pėrkėdhelte hapur disa romancierė shoferė, qė
romancierėt e rėndėsishėm spiunė ta kuptonin ku e kishin vėndin!
Jetuat me tė vėrtetė kohė tė bukura dhe u trishtuat ca si shumė kur ato kohė
perėnduan pėrfundimisht!
Ndaj nė ēastet e para u hutuat aq shumė, sa i flliqėt
mbarė e prapė qershitė qė kishin mbetur.
Mirėpo, fill pas hutimit tė parė dhe dėshpėrimit duket tė kotė, filloi tė bėhej e
qartė pėr ju se, me mjete tė tjera, mund ti mbanit mė gjatė lavdinė dhe qelepiret!
Se andej nga Europa dinin shumė gjėra, por ndyrėsirat tuaja nuk i kishin njohur
akoma!
Dhe u vutė me njė zell tė patregueshėm qė epoka e lavdisė tuaj tė flliqur tė
mos vidhisej kurrė!
Shqipėrinė e shtytėt gjer ku nuk mund tė shtyhej
E bėtė vėndin
e mrekullirave!
Nė vėndin e shqiponjave vunderkindėt nuk kishin tė mbaruar!
Dhe,
kryesorja, pasi i thatė Enver Hoxhės qė tė kolovitej pėrkohėsisht nė dhomėn tjetėr,
ku mund tė pinte me qetėsi cigarėt e tij tė zgjedhur, nė murin kryesor tė Shtėpisė
Publike vutė portretin e shqytarit tė tij!
Punė tė bukura sa mė nuk bėhet!
Ndaj tė gjitha ditėt e vitit tashti shėnohen me
emrin e shenjtorit tė vetėm!
Dhe ju, me daulle dhe borie, po shtyni tutje britmat
tuaja!
Onufri ishte njė parakadarean!
Kadareja po niste Luftėn e Trojės!
Gjeniu i
letrave dhe i kartonit!
Mbreti i letėrsisė shqipe
Gjėra shumė tė ndyra!
Po tė jenė tė vėrteta tė gjitha ato qė trumbetoni, ēfarė
kombi ėshtė ky?!
Megjithatė, po qe se dikush ju paguan pėr tė tilla gjėra, punėt i keni nė vijė dhe
me tė hollat qė siguroni ashtu mundohuni ta shtyni jetėn sa mė gjatė dhe sa mė
mirė!
Por artin harrojeni!
Pėr tė mirėn e kuletės tuaj!
Se vunderkindėt nuk mund
ti takosh, edhe sikur me magji tė futėsh nė tė njėjtin kosh disa shekuj bashkė!
Mocarti adhurohet se ėshtė njė i vetėm dhe mund tė delte nė vėndin e muzikės qė
quhet Austri!
Kurse nė letėrsi nuk do tė takosh asnjė vunderkind, edhe sikur me njė
mrekulli tė kishte fatin tė bashkoje disa dhjetra mijė vite!
Se letėrsia dhe filozofia janė shumė tė vėshtira pėr tė gjithė llojet e fėmijėve, qofshin ata tė
ministrave, ose edhe mė lart!
Po, po!
Qoftė edhe mė poshtė!
Filozofia me
letėrsinė, nga qė nisen nė drejtim tė arsyes me anė tė arsyetimit, kėrkojnė njė
moshė disi tė pjekur nė jetėn e njeriut. Nė filozofi puna ėshtė shumė e vėshtirė se
shkohet nė mėnyrė tė drejtpėrdrejtė te arsyeja e pastėr duke u mbėshtetur nė
arsyetimin e pastėr. Mund qė nė letėrsi gjėrat tė paraqiten mė tė lehta, se shkrimtari shkon te
arsyeja e flliqur me anė tė arsyetimit tė flliqur tė personazheve
Por ndryshimi
ėshtė shumė i vogėl!
Si?!
Akoma shpreson te vunderkindėt nė letėrsi?!
Duket qė i je futur tepėr
seriozisht punės kadareane
Dhe i pafsh tė mirėn nė tė holla!
Po qe se je i
vendosur fort pėr njė gjė tė tillė, atėherė mos i hidh parfume kufomės sė Kadaresė,
lėre tė qelbet mirė e gjithė Europa! Ndofta ashtu do tė binden ata profesorėt jashtė
se nė Shqipėri nuk ka letėrsi
Nuk ka as teatėr!
Ashtu Kadareja do tė mbetet i
vetmi shkrimtar nga Vėndi i Shqiponjave dhe, qė tė mos prishet fare, ata europianėt
do tė gjejnė ndonjė parfum shumė tė fortė dhe do tia hedhin!
Kush e di?!
Ka shumė tė ngjarė qė ai lloj parfumi europian tė bėjė tė mundur qė
Enver Hoxha tė shfaqet pėrsėri nė dhomėn e parė dhe ti pijė cigaret me duhanin e
zgjedhur partizani para dashamirėsve tė tij!
Atėherė edhe ju tė gjithė do tė mund
tė flisni shkoqur pėr disidencat tuaja dhe mund ta vlerėsoni pėrsėri letėrsinė me
mjete jo letrare. Padyshim, po ti puthni kėmbėt, do ta keni edhe bekimin e Mesisė tuaj!
Kapitulli i Njėmbėdhjetė
Gjithēka fillon te fjala dhe mbaron po aty
Edhe pse shenjat janė se Shqipėria nuk jeton dot pa rrakataket e panaireve, edhe pse
Shqipėria vazhdon njėlloj tė mos i kurseje tė hollat pėr parfumet hedhur mbi kufomat
e qelbura, edhe pse frika nga kadarenjtė akoma nuk ka vdekur nė Shqipėri, pėrsėri
nuk do tė ishte keq sikur tiu kujtohej shqiptarėve ai Shekulli i Katėrmbėdhjetė!
Po, po!
Duhet tiu kujtohet ai shekull
Dhe ata tia pėrsėrisin pafund njėri
tjetrit qė nė atė shekull pėr herė tė parė hynė nė faqet e historisė si njerėz qė
nuk donin tė kishin nė administratė tė tyren!
Tė gjitha ato qė kishin bėrė mė parė
i kishte mbuluar pluhuri i historisė, kurse ftesa e tė huajve pėr tė nxjerrė
priftėrinjtė nga burgjet ku i kishin futur vetė vėllezėrit shqiptarė nuk mund tė mbulohej mė nga asnjė lloj pluhuri!
Shekulli tjetėr ėshtė i mbushur me prralla tė bukura qė mund tė lexohen me ėndje pas
njė darke tė mirė dhe duke pirė verė tė vjetėr! Kurse te Shekulli i Gjashtėmbėdhjetė
duhet tė pėrqendrohet seriozisht e gjithė vėmėndja e shqiptarėve!
Se nė atė
shekull, me ėndėn e patokut, disa priftėrinj shqiptarė shkruan gjuhėn shqipe, hodhėn
bazat e letėrsisė shqipe dhe siguruan pėrfundimisht cilėt kishin qėnė shqiptarėt,
cilėt ishin dhe cilėt duhej tė bėheshin!
Nuk duhen harruar as ata fshatarėt
shqiptarė nė jugė dhe nė veri qė, me kryengritjet e tyre gjatė dy shekujve tė fundit
i bėnė tė dashura pėr njerėzit e vėndit tė tyre fjalėt Shqipėri dhe shqiptar!
Nuk duhen harruar kėngėt qė kėndoi populli shqiptar pėr jetėn dhe luftėn e tij nė dy
shekujt e fundit!
Populli shqiptar nuk duhet tė harrojė as autorėt shqiptarė qė,
krahas kėngėve tė popullit, shkruan veprat e tyre duke i dhėnė gjuhės shqipe njė
lakueshmėri tė mahnitėshme
Aq sa sot ēdo lloj rrakatakeje dhe nxėnės shkolle mund
tė bėjė letėrsi sipas dėshirės para dhe pas tė ngrėnit dhe duke u hequr si vunderkind!
Tė hedhėsh poshtė gjithė historinė e Shqipėrisė pėr njė gjysėm shekulli tė dyshimtė
dhe pėr njė Mesia tė rremė ėshtė krim! Tė hedhėsh posht gjithė Letėrsinė Shqipe pėr
njė Rrakatake qė nuk i vlen parfumet ėshtė ēmėnduri!
Ndofta ju keni vendosur qė ta prishni Shqipėrinė!
E keni kot!
Se nuk ju lėnė Fuqitė e Mėdha qė ta prishni
Dhe pėr shkakun e vetėm se
ėshtė shėnuar nė hartė!
Kaq!
Dhe mblidheni mėndjen!
Se Gjon Buzuku e nisi me fjalėn dhe po aty do tė
mbarojnė tė gjitha!
Ankara, 23.07.1999