Standardet para referendumit

Nëse kemi mësuar diç nga historia mbi këto pesëmbëdhjetë vitet e fundit, tash e kemi të qartë se nëse shteti pretendon të mbajë tërë shoqërinë sëbashku, shumica duhet t'ua njohë minoriteteve të drejtën e trajtimit të barabartë si individë dhe si komunitete. Këto mësime demonstrojnë sa ka ndikim efektiv përfaqësimi i minoriteteve në të gjitha nivelet e vendimmarrjes, në qëndrueshmërinë e sforcuar të vetëqeverisjes me përfaqësues të minoriteteve, apo vetëqeverisje të veçanta të minoriteteve, edhe atëherë kur bëhet ndarja e pushtetit brenda strukturës institucionale të shtetit, që do të përmirësonte mangësitë e demokracisë, në shtetet multietnike. Ngado në Evropën Lindore, po përhapet një valë e re e tranzicionit demokratik që nëkupton miratimin e vendimeve të minoriteteve, nga mazhoranca, tash ky koncept po fiton vrullshëm në popullaritet kudo në Evropën Lindore dhe papritur po e bënë të prekshme prezencën në shtetet ish-komuniste të Evropës Lindore, përfshirë Malin e Zi.

Zhvillimet në Mal të Zi kanë vënë në shënjestër diskutimet se sa është i përgatitur vendi të çajë valët e demokracisë dhe të lërë anash të kaluarën turbulente. Pika e fokusimit e këtyre debateve është përqëndruar në fatin e marrëveshjes së Beogradit (e cila kohë më parë shënoi trevjetorin e lindjes), dhe a duhet të mbështetet apo të shpërbëhet. Kundrejt aspiratave pro-unione të serbëve, Mali i Zi po bënë një fushatë të vështirë për të shkurajuar martesën e hidhur për të synuar pavarësinë si mjet të vetëm për sukses politik dhe ekonomik, lëvizja unilaterale ishte karrem i kriticizmit nga zyrtarët e BE-së, partive opozitare në parlament, dhe grupeve multietnike ngado në këtë republikë të vogël. Sadoqë suksesi në masë të madhe do të varet nga kapacitetet e Malit të Zi për të forcuar dhe menagjuar institucionet ekonomike dhe ato të qeverisjes, duke përfshirë zhvillimin e bashkësisë (komunitetit) dhe qeverisjen lokale, ajo do të kushtëzojë observimin e kërkesave në rritje të qytetarëve multietnikë që të inkorporohen në proceset politike, ekonomike, sociale dhe civile. Për të deklaruar se Mali i Zi i ka plotësuar këto objektiva do të ishte ekzagjerim, por t'i thotë së paku. Në fakt, nëse asgjëkundi tjetër ka dështuar keqazi në reformat sociopolitike si dhe në trajtimin e të drejtave të minoriteteve, dhe pa mëdyshje shqiptarët në regjionin jugor të malësisë së Madhe vazhdojnë të jenë viktima të neglizhencës, heqjes së drejtës së votimit dhe asimilimit.

Pa iu përkushtuar gjykimeve për davarisjet ndëretnike dhe pasojat që mund të rriten, elita politike e Malit të Zi ka vendosur të mos përfillë vërejtjet që sinjalizojnë shqetësimet e opozitës dhe nxitimin për referendum, për çka pretendojnë që të gjitha fatkeqësitë e vendit t'i fshehin nën mbulesë. Njëra nga lëvizjet e mëdha të papritura është kundërshtimi i politikanëve të Podgoricës që të kthehen prapa dhe vlerësimi që mbajnë nën kontroll çështjen shqiptare, para se të vazhdojnë të gënjehen duke besuar se mbretëron një situatë paqësore me grupin më të madh etnik. Megjithatë dalja nga referendumi do të hapte debate të shumëta nga grupet më të mëdha etnike serbët dhe boshnjakët, është gjithashtu me vlerë konstatimi se dështimi poashtu do të qetësojë kërkesat për multietnicitet qytetar, do të preludon konsekuenca më të mëdha pasigurie se sa që ka drojë komuniteti ndërkombëtar për më të keqen: polemizimi (debati) i rezultateve përfundimitare do të vë në spikamë lëvizjet përcarëse për të ndarë shtetin gjeografikisht përgjatë vijave etnike.

Masat parandaluese për të mos ndodhë kjo janë skicuar me kujdes në Vjenë, por propozimi i Solanës dhe Lajcekut që sugjeron mundësin që vendi lejohet të shkëputet nga federata nëse 55 përqind të votuesve përcaktohen për pavarësi dhe 50 përqind të elektoratit të marrin pjesë në votime, në thelb është disejnuar për të aranzhuar martesën në mes të Malit të Zi dhe Serbisë, e dhënë, që bënë gati të pamundur grumbullimin e votave të mjaftueshme që do të krijonin distancë votash ndaj opozitës për të ndarë shtetin Por parashikimet e referendumit janë vetëm një pjesë e dhëmbjes në rritje të Malit të zi. Si shtesë e lojërave që po luhen jashtë Podgoricës, janë shqetësimet brengosëse për zhvillimet në jugun e kryeqytetit ku minoriteti shqiptar me të drejtë vote po kërkon alternativa për dështimet politike, sociopolitike dhe ekonomike që ka shtangur që moti zhvillimin e tyre dhe vazhdon të rrezikojë me të madhe ekzistencën e tyre.

Në komunitetin shqiptar brenda dhe përreth Tuzit, ose Malësisë së Madhe, shkalla substanciale e decentralizimit administrativ do të jetë komponent vendimtar në sigurinë e më se 13,000 shqiptarëve që marrin pjesë në të ardhmen e Malit të Zi, pa marrë parasysh se a kalon apo dështon referendumi. Mungesa e përgjigjesë në kërkesat e shqiptarëve për një plan urban të ristrukturuar ku Malësia do të njihej qartë si bashki, ka nxjerrë në pah ashpërsitë e kriticizmit nga elita politike e shqiptarëve në Tuz dhe ka shtuar kërkesat e panumërta të përmbledhura në thirrje për reforma në arsim, në punësim, në shëndetësi, në ndërtim banesash dhe në gjyqësi. Elita e shqiptarëve dhe përfaqësuesit politik i kanë bë me dije Podgoricës që mungesa e dëshirës për të adresuar këto ankesa do të kontribon në rritjen e pakënaqësive kundrejt shumicës dhe do të kërcnon distancimin e tyre nga proceset politike.

Me këto apele që po hasin në vesh të shurdhër, intelektualët janë të vendosur të kërkojnë zgjidhje brenda ligjeve vendore dhe ndërkombëtare, zgjidhja më e arsyeshme për problemet me të cilat ballafaqohen sot shqiptarët është t'u jap atyre fuqi të plotë pushteti për t'u kujdesur ata për nevojat e veta, që do të nënkuptonte decentralizimin e Podgoricës dhe formimin e komunës së ndarë, që do të plotësonte, do të përshtaste më së miri dhe do të rregullonte dukshëm çështjet që preokupojnë shqiptarët. Propozimi i Malit të Zi vitin e kaluar në projektligjin për kryeqytetin, që sugjeron që Tuzi të mbetet nën njësi e Podgoricës, me të madhe është konsideruar si projekt i disejnuar që përkohësisht të "qetësojë" shqiptarët lokalë, derisa të kalojë referendumi. Efekti i kundërt i kësaj ndërmarrjeje ka shkaktuar skepticizëm te shqiptarët për motivet e Podgoricës, dhe si rezultat i kësaj ka dekurajuar shqiptarët nga proceset gjithëpërfshirëse vendimarrëse, që do të jenë dështuese për partinë në mazhorancë në ditët e mbetura deri në referendum.

Njëkohësisht, Mali i Zi duhet të kuptojë që nëse dëshiron t'i tejkalojë me sukses këto diversitete në shoqëri është që të zvoglojë kontrollin nga qendra (Podgorica) dhe të përcaktojë më shumë kompetenca politike dhe institucionale në nivel lokal (Malësi). Struktura konstitucionale ku shqiptarët kanë veto në vendimet politike që prekin ata do të zbuste disa nga problemet ndërmjet minoriteteve dhe shumicës. Rëndësia e decentralizimit kohët e fundit ka nxjerre në pah dhe ka fituar në përmbajtje nga negociatat për statusin e ardhshëm të Kosovës, që do të varen nga kompetencat lokale me qëllim që komunitetet të participojnë më shumë në të gjitha trupat e pushtetit, sidomos në sektorin legjislativ dhe në polici. Ministri i Kosovës për pushtet lokal Lutfi Haziri deklaroi kohët e fundit se pushteti lokal ështe veçori e rëndësishme e strukturës politike të shtetit, dhe e drejtë e ligjshme, "do të jetë ofertë serioze (për konrollë të pushtetit lokal) për grupin etnik të serbëve, kështu që do t'i integrojë dhe do të bëhet pjesë e procesit dhe shembull nxitës në nivel të administratës lokale.

Kjo nënkupton se ata do të qeverisin në nivel lokal, do të organizojnë shërbimet dhe do të rregullojnë mënyrën e jetës". Në Maqedoni, konflikti që gati futi vendin në luftë të përgjithshme civile, ktheu drejtimin nën konditat që pakica shqiptare të zgjerojë pushtetin (të marrë kompetenca më të mëdha) në vendet ku ata janë të përqëndruar si shumicë, kështu që bashkitë e Maqedonisë ishin ristrukturuar falë bashkëpunimit në ndërtimin e marrëdhënieve ndëretnike. Këto angazhime rajonale demonstrojnë qartë kahjen e komunitetit ndërkombëtarë në ndërmarrjen e masave për mirëvajtjen e tranzicionit të pushtetit paqesisht, që do të shërbenin si ndihmesë situatës së ndërlikuar në Malësi ku me vëmendje përcillen zhvillimet në rajon që ishin më heret të kapluara nga lufta etnike.

Në Mal të Zi, politikat e bashkive janë bërë ashtu që të jenë sa më të ndërlikuara saqë edhe specialisti bashkiak është në dilemë se si t'i përshkruajë ato. Shumica e bashkive në Mal të Zi janë konsiderueshëm të mëdha dhe disproporcionale kur të krahasohen me kombet tjera Evropiane, ku është bërë rangimi i banorëve nga 2,947 në bashkinë e Savnikut deri në 169,132 në Podgoricë. Sipas regjistrimit të vitit 2003 përbërja etnike shqiptarëve në Mal të Zi ishte 47,682 (7.09%) ndërsa në bashkinë e Podgoricës ishin 12,951, afërsisht aq sa jetojnë në rajonin e Malësisë. Shqiptarët nuk e shohin çështjen e decentralizimit si interes vetëm të vetin, por si nevojë kruciale për të gjitha grupacionet etnike, dhe përgjithësisht për demokratizimin e Malit të Zi dhe aftësinë e mbrojtjes së të drejtave institucionale të shqiptarëve. Megjithë apelet e tyre për bashki, shqiptarët e kanë të qartë dhe nuk imagjinojnë veten si entitet të pavarur por dëshirojnë të jenë pjesë e Malit të Zi, ku përfaqësimi i të gjitha grupeve në të gjitha nivelet e pushtetit dhe të administratës publike është thelbi i çfarëdo marrëveshjeje të ndarjes së pushtetit, që është aspekt esencial për garantimin e të drejtavë të tyre si minoritet.

Duke praktikuar lirinë përmes participimit në çështjet publike është shumë e rëndësishme, sepse ua shton njerëzve interesimin personal për të menduar për të tjerët në shoqëri. Vetëqeverisja lokale detyron njerëzit të veprojnë së bashku dhe të ndiejnë varësin e njërit për tjetrin. Këto kërkesa bien nën sferën e ligjeve evropiane të disejnuara veçanërisht për të mbrojtur minoritetet etnike. Kapitulli evropian për vetëqeverisjen lokale, nënshkrues i së cilës është Mali i Zi, definon qartë ligjet që rregullojnë kushtet dhe procedurat për formimin, abolimin dhe integrim te bashkive. Duke vlerësuar këto kushtëzime, është e qartë që Malësia plotëson të gjitha kriteret e nevojshme për t'u klasifikuar në komunë të ndarë.

Si pikënisje është zhvillimi historik dhe tradita, që mund të arrihet atëherë kur komuniteti lokal (në këtë rast Malësia) të deklarojë vullnetin e saj të lirë. Sipas Kushtetutës së Malit të Zi dhe ligjeve evropiane që u atribohen vetëqeverisjes lokale, "Bashkia përfaqëson entitetin e integruar gjeografikisht dhe ekonomikisht, për popullatën lokale, gravitimin e tyre nga qendra, kushtet zhvillimore dhe ekologjike të vëndit dhe për realizimin e përbashkët të nevojave personale." Duke vështruar problemin nga ky kontekst është enigmatike pse Malësia ka mbetur pa bashki kaq gjatë. Sidoqoftë shumica e analistëve urban duke përfshirë edhe veten do të argumentojmë që institucionet e pushtetit lokal do të ndihmonin të zgjidhen vetëm disa nga problemet me të cilat përballen shqiptarët në Malësi, dhe shumë analistë të jashtëm nxjerrin në pah ndërlikueshmërit e thella që ekzistojnë në shoqëri që janë përtej kompetencave të komunës.

Shqiptarët nuk duhet të gënjehen se komuna do t'ua zgjedhë të gjitha problemet. Në Komuën e Ulqinit, ku shqiptarët përbejne 85% të popullësisë, kryetari i policisë dhe gjygjtari kryesor i gjykatës lokale, kurrë nuk kanë qenë shqiptarë. Komuna do të ishte e mirëseardhur si koncept për të tejkaluar vështirësitë e ndryshme me të cilat do të përballen në nivel lokal, dhe jo si zgjidhje përfundimtare për problemet e tyre. Rrezikshmëria që paraqitet është thikë me dy tehe: E para, është në natyrën e negociatave që Podgorica mund t'i shpie më tutje. Elita politike e Podgoricës duhet të përmbahet nga përdorimi i garancioneve për komunën si "dhe të gjitha" pazarllëqet me patate të skuqura, në vendëse të kuptojë problemin e shqiptarëve si problem edhe malazez. Izolimi i Malësisë vetëm do të çon në rritjen e pabarazive në zhvillimin ekonomik, politik dhe social. E dyta, hallet e mëdha me të cilin përballen shqiptarët pa mëdyshje mund t'i zgjidhë komuna, edhe ato brenda enklavave të komunitetit.

Së pari, krizat e mëdha me të cilat përballen shqiptarët nuk është vetëm kundërshtimi i Podgoricës për t'u dhënë atyre kontroll më të madhe për çështjet e tyre sociopolitike via-komunë; në fakt gjendja e tyre e padurueshme është hallkë zingjirore për mospajtimet e ashpra që ekzistojnë brenda komunitetit shqiptar. Kur të vlerësohet trajtimi i shqiptarëve në komunitetet përgjatë Ballkanit, shqiptarët e Malësisë kanë qenë më pak të diskriminuar dhe si rezultat ata kurrë nuk janë konsideruar si problem i nxehtë që sfidon status quo-n. Pos mungesës së zgjimit kombëtar të shqiptarëve në Mal të Zi , përçarjet kanë vazhduar të krijojnë ndarje të theksuara në mes tyre, në njërën anë, i atyre që insistojnë që të mos prishet status quo-ja dhe i atyre, që kuptojnë se status-quo-ja është strategji vendimtare që do ta fshijë tërë popullatën, nga asimilimi i detyrueshëm dhe emigrimi. Sesa janë këto pretendime korrekte ose jo, dhe cila është e vërteta, megjithëse disa nga mendjet më të talentuara shqiptare nga Malësia kanë zgjedhur të fokusojnë forcat e tyre intelektuale në favor të kauzës malazeze, ku ata ishin të evidentuar për mbështejen e politikës që pengonte zhvillimin në shumë vënde ku ata ishin arsimuar.

Podgorica ka shpërblyer me konsistencë këta simpatizues duke i emëruar në pozita të larta të pushtetit, praktikë që tingllon shumë e afërt kur të mendojmë prapa në ditët e pushtetit Otoman. Ata intelektualë që kanë refuzuar të rekrutohen brenda qarkut korruptiv janë përpjekur të ndërmarrin inciativa për të ndryshuar gjendjen përbrenda, ose të emigrojnë jashtë, që si pasojë, kurrë më nuk janë kthyerë. Pyetja që deri më tani shpesh konsiderohej si e vërtetë duhet të rishikohet "Çka do të thotë të jesh shqiptar?" Por, duke kërkuar përgjigjen në këtë pyetje mund të prodhohen efekte shqetësuese sepse kur të zgjohet përfundimisht vetëdija shqiptare, do të tromaksen kur të kuptojnë çka do të thotë të jesh shqiptar në Malësi, që për habi kanë marrë nuanca sllave.

Së dyti shqiptarët duhet të kuptojnë se bindjet false të bashkangjitura mendimit popullor se pavarësia e Malit të Zi do të përmirësojë statusin e tyre socio-ekonomik dhe politik është keqkuptim. Me ose pa Serbinë, gjendja e shqiptarëve nuk do të përmirësohet derisa parlamenti malazez të marrë iniciativa që propozim draftet të shqyrtohen seriozisht dhe të përmbledhen në projektet e disejnuara, ashtu që të specifikojnë rolin e gjërë të shqiptarëve në shoqëri. Synimi primar i Gjukanoviqit është të siguron pozitën e tij në pushtet, dhe të konsolidojë status quo-n, gjë që është interes i tij (më i mirë), në atë mënyrë që mos të rrezikohet mbajtja e republikës nën sqetull, nga partia e tij. Duhet të kuptohet që çështja e referendumit nuk do të përshpejton me urgjencë vullnetin e popullit, por vullnetin e liderëve politik të Malit të Zi të udhëhequr nga Gjukanoviqi, i cili megjithatë tenton të prolongon pushtetin e tij të pakufizuar përmes deklarimit të vullnetit të popullit.

Fushata e tij për pavarësi përqëndrohet në shpresën se komuniteti ndërkombëtar do të pranojë Malin e Zi në familjen e demokracisë perëndimore pasi që të kryen ndarjen nga Serbia dhe nga gabzheri i përbashkët në të kaluarën. Ky është i njeti mentalitet që ai po e përdore për manipulimin e votës shqiptare për referendum, duke premtuar prëmtime te njejta që ai u premtoj gjate votimit presidenciale të vitit 1997, ku votat shqiptare ishin determinues për fitmin e tij kunder Bullativiqit, me c'rast 5000 vota ishin përcaktuese për presidentin e ri të Malit të Zi. Gjithashtu, shqiptarët janë të mis-reprezentuem në cdo sfer të punsimit publik, ku simbas Deëgs së Helsinkit Për të Drejtat e njeriut në Serbi, " vetëm 0,03%-0,05% të shqiptarve janë të punsur në sektorin publik në Mal të Zi." Cka Bashkësija Ndërkombetare duhet të marrë parasysh, se ende në Mal të Zi nuk është inicuar ndo një program që do të përmisoj reprezentimin disproporcional të shqiptarve në sektorin publik; edhe pse, Kushtetuta e Malit të Zi qart e thekson se minoritetet duhet të jen të punsuar në sektorin publik ne proporcion me përberjen e popullsis së vendit.

Së treti institucionet ekzistuese duhet të moderohen për të vepruar brenda kornizës së Republikës Federale si dhe në bazë të udhëzimeve Evropiane. Një ndër disparitetet, që dallohen me të madhe, në institucionet e Malit të Zi është mungesa e përfaqësuesve të minoriteteve në polici, gjyqësi, administratë, në media-mjetet e informimit dhe në akademi. Një ndër anekdotat kyçe që Mali i Zi duhet të implementojë është si të zgjidhë kushtet e vështira sociale dhe raportet etnike që janë vazhdimisht në rrezik nga dridhjet që mund të dalin jasht kontrollit. Komuniteti shqiptar duhet të njoftohet me programin e punës me qytetarë dhe me obligimet e tyre ligjore ashtu që qytetarët në nivel lokal të mund të marrin pjesë (të participojnë) në sistemin e të drejtës penale dhe të mos bien viktimë të mosnjohjes.

Mediat e dala shqiptare duhet të zgjërohen jashtë lokaliteteve shqiptare të vështrimit në orvatje për të ilustruar diversitetin kulturor për ata që nuk njohin traditën dhe veçoritë e kulturës shqiptare, projekt që do të rivendoste përceptimet negative të publikut shumicë që janë zakonisht të shoqëruara me injorancë dhe ndërprerje të kontakteve. Programet akademike në nivel universitar që stimulojnë studimet e kulturës shqiptare duke ofruar kredi për kurse, do të jepnin një kontribut të fuqishëm për udhëheqësit e ardhshëm që të njihen me historinë dhe dallueshmëritë e grupit më të madh etnik minoritar në shoqëri. Realiteti është se shqiptarët nuk po lëvizin tjetërkah, dhe prezenenca e vazhdueshme e tyre si dhe kontributi në të gjitha sferat e shoqërisë meriton respekt.

Së katërti rreziku më i madhë që karakterizon qeverinë malazeze është korrupsioni individual i zyrtarëve që janë në funksione dhe i atyre në agjensi qeveritare. Le të mos harrojmë se shkas që Jugosllavia hyri në shumë konflikte gjatë historisë ishte identiteti-baza që manipulohej nga politikanët cinikë, që pretendonin të arrinin përfundimet vetiake (tyre). Deri më tash luftërat e përgjakshme me tërë egërsinë në Bosnjë që u përsëritën në Kosovë u ndezën nga politikanët si Millosheviqi, i cili pretendonte të rriste pushtetin personal. Sot, këto kujtime janë vështirë të fshihen nga kujtesa ngase ideologjitë e regjimeve të vjetra janë ende të freskëta dhe funksionojnë nën maskën e të ashtuquajturit tranzicion "demokratik" të Gjukanoviqit, ideologji e keqtrajtimit që për një kohë të gjatë ka mashtruar komunitetin ndërkombëtar me paramendimin se status quo-ja nuk e kërcënon paqen dhe sigurinë në rajon. Kjo është bërë për arsye që minoritetet të jenë të kujdesshme të pranojnë çdo ndryshim që nuk i përfshin ata si pjesëmarrës aktiv në sistemin politik. Me përmbajtjen e minoriteteve për pjesëmarrje në sferat e veprimtarisë së pushtetit, rreziku për përmbysje sociale dhe politike është i shquar eminent.

Në anën tjetër fundi i këtij kazani politik ekziston më shumë si aspekt enigmatik i korrupsionit që bile është vështirë të përfshihet nga standardet demokratike perëndimore. Shumica e ankesave të shqiptarëve kanë mbetur të pa regjistruara nga përfaqësuesit e zgjedhur politikë që përfaqësojnë interesat e tyre, më i dalluari për të keq është edhe kryetar i partisë politike shqiptare, Ferhat Dinosha. Që nga nisma demokratike, fakti që Dinosha është zgjedhur në zyrë nga populli është tregues se ai meriton të përfaqësojë zgjedhësitë, realiteti nuk mund të mohohet. Nëse ai shmanget nga vullneti i elektoratit dhe legjislon në kahje që nuk përfillë pëlqimin (miratimin) e zgjedhësve, rregulla më e paraparë logjike nga teoria demokratike është të largohet nga zyra në ciklin e ardhshëm elektoral. Për të argumentuar diç më tepër që kundërshton këtë, është e padobishme - e pavlefshme ngase ai cenon besimin popullor, që politikani i zgjedhur mund të nxjerr ligje kundër vullnetit të po atyre njerëzve që e kanë vendosur atë në zyrë. Problemi që ngritet është ku të gjindet kandidati kompetent që do të fitonte legjitimitetin me miratimin e popullit dhe të gjeneron vota të mjaftueshme për të mposhtur parodinë e Dinoshës dhe Gjukanoviqit.

Tash që Dinosha ka nxjerrë në shesh dobësitë para shqiptarëve dhe malazezëve, njëjtë, qëndrimi i tij i mëtejmë do të shtërngonte çdo përpjekje për të lëvizur përpara qysh kur legjitimiteti i tij është moleps përgjithmonë. Nëse zgjedhjet e ardhshme dështojnë për ta përmbysur këtë figurë kontraverse, atëherë ngjanë se Malësia është hargjuar nga kandidatët e aftë të cilët përfaqësojnë me sukses vullnetin e popullit. Pavarësisht nga profesioni i ndonjërit, është absurd të besohet që për të legjislatuar si shqiptarë në parlamentin që dominon me shumicë sllave është diçka e lehtë, por jo të bëhesh faktorë ndalues, dhe dhënia e vetëm një vote në parlament mund të jetë vitale për të përcaktuar "kush merr çka, kur dhe si" përndryshe Gjukanoviqi nuk do ta lobonte Dinoshën për votën e tij sa herë që legjislacioni njoftohet se mund të shkaktojë reaksion kundërshtues në Malësi. Në këtë kontekst, është e rëndësishme për Gjukanoviqin të sigurojë "Votën e Malësisë" ashtu që ai mund të mbrojë çdo legjislacion kontraverz si të pranueshëm pas aprovimit politik të përfaqësuesit të zgjedhur nga Malësia. Sa më gjatë që Dinosha vazhdon të vesh dorëzat që e mbajnë atë "ngrohtë", dora gjithnjë do të lëvizë në atë drejtim që e dirigjon doreza.

Përfundimisht, ligji ndërkombëtar nuk preferon situatën e tanishme të shqiptarëve në Mal të Zi. Për deri sa pamundëson gjasat për gjenocid, pastrim etnik ose taktikë represive nga ana e shtetit, drejtësia ndërkombëtare dhe evropiane do të dëgjojë avash sfidat për të cilat besohet se duhet të mbahen në nivel lokal. Këshilli i Evropës më 1995 në Kornizën Konvencionale për Mbrojtjen e Minoriteteve Nacionale, në pajtim me standardet e OSCE, po i vënë kushte vendit për t'iu "bashkuar perëndimit", dhe veçanërisht për t'iu bashkangjitur Unionit Evropian. Megjithatë janë larg bisedimet për atë se çka duhet të përmbajnë këto standarde. Eshtë e padiskutueshme, që medoemos duhet të zgjidhen kërkesat që kanë të bëjnë me territorin dhe vetëqeverisjen, apo përcaktimin zyrtar të gjuhës. Mali i Zi ka deklaruar se do t'i rrespekton plotësisht këto standarde, por ende po vazhdon të centralizon pushtetin në atë mënyrë që të gjitha vendimet po merren në forume dhe po kontrollohen nga grupi nacional dominant. Çka shqetëson më së tepërmi është se Mali i Zi ka organizuar gjithashtu arsimimin e lartë, akreditimin profesional, dhe zyrat politike në atë mënyrë që pjesëtarëve të minoriteteve ua ka imponuar asimilimin linguistik për të arritur sukses profesional dhe fuqi politike. Shkurtazi këto norma legale nuk po u adresohen përplasjeve ndërmjet kërkesave për vetëqeverisje të minoriteteve dhe të centralizimit politik të shtetit që para së gjithash gjeneronte destabilizim dhe konflikte ndëretnike. Për këto arsye perspektiva për ndryshime ka gjasa të japë rezultate (1) duke shfrytëzuar rrugët (kanalet) lokale politike përmes të cilave parashtrohen dhe zgjidhen ankesat në atë mënyrë që të pamundësohet diskriminimi i grupeve në baza etnike dhe religjioze, ose (2) organizimi kolektiv i komuniteteve t'i bëjë publike ankesat përmes protestave, tubimeve të gjëra, mitingjeve e të tjera.

Ngaqë kultura shqiptare po ngulmon për ndërrime duket se po jep shenja pozitive, gjendja shoqërore në Malësi pasqyrohet me të arritura nga aksionet e përbashkëta. Demonstratat që u organizuan në Tuz tetorin e kaluar nuk befasuan askend, dhe paralajmëruan Podgoricën që çështja shqiptare ka nevojë për shqyrtim të menjëhershëm. Në arterie të njëjta diaspora shqiptare organizojë demonstratat e veta në stil madhështor në Detroit dhe Washington DC. Asociacioni shqiptaro-amerikan në Detroit, organizata më e madhe dhe më ngulmuese në SHBA që merret në mënyrë specifike me çështjet e pazgjidhura të të drejtave të shqiptarëve në Mal të Zi, është konceptuar ashtu që si synim ka ndricimin e pabarazisë dhe shqetësimeve për të drejtat të njeriut, politikë që po vazhdon të zbatohet nga elita politike e Malit të Zi. Suksesi i arritur ka zgjuar interesim te një numër i madh i zyrtarëve amerikanë dhe organizatave jo qeveritare, të cilët kanë filluar të kuptojnë se pavarësia e Malit të Zi nuk shqipëron patjetër Malin e Zi demokratik. Me referendumin që po afrohet shpejt, shqiptarët në Malësi po shprehin vullnetin e mirë edhe njëherë përmes peticionit dërguar qeverisë në përpjekje për të ngehur zërin për ankesat e tyre përtej nivelit lokal.

Në anën tjetër mos të na shesin mend, Mali i Zi nuk është Kosovë-ku vaji ironizues është përcaktues i qartë për komunitetin ndërkombëtar. Asgjë më pak, se ç'po ndodhë sot në Malësi po merr konotacione të ngjashme me atë që është luajtur në vitet 1990-ta. Represioni social ekonomik, politik dhe qytetar ka arritur pikën e vlimit në Malësi ku qytetarët janë detyruar të braktisin vendlindjen e lashtë për një jetë më të mirë jashtë. Nuk duhet të ketë mëdyshje më pra pse ka shqiptarë më shumë që jetojnë në Detroit se sa që janë në tërë Malin e Zi. Kjo formë "burokratike e pastrimit etnik" ka ndërruar në mënyrë drastike përbërjen (kompozicionin) e shqiptarëve, ku vendet me dendësi më të madhe të popullimit siç janë Koja dhe Trieshi janë njëmend të zbrazura. Katandisjet afatgjata kanë paguar tagrin, Malësia e Madhe që ishte e ngopur me shqiptarë dhe rajonet e Grudës, Hotit, Trieshit, Kojës dhe Luharit tash kontestohen nga Mali i Zi kinse ato përbëhen vetëm nga Gruda dhe Hoti, që është konstatim i rrezikshëm që ka xhindosur shumë shqiptarë. Çdo përpjekje për të ndarë vendet historike të shqiptarëve nën çfarëdo rrethane administrative ose gjeografike kërcnon të fundosë çfarëdo negociate të arsyeshme ndërmjet Podgoricës dhe Malësisë.

Si element shtojcë i këtij argumenti është shqetësimi për manipulimet me refugjatët e luftës. Duke u bazuar në të dhënat e komisionerit të lartë për refugjatë, ishin 28,493 persona të zhvendosur në Mal të Zi, gusht 2004. Jashtë këtij numri 4,400 janë rom; 6,483 serb; dhe 4,074 musliman. UNCHR gjithashtu ka shpallë se përafërsisht 50,000 jetojnë përgjatë Serbisë dhe Malit të Zi që zyrtarisht nuk janë regjistruar dhe që duhet t'i shtohen numrit të mësipërm. Një numër i madh i këtyre personave të zhvendosur kanë kaluar në Malësi dhe janë vendosur ne rajonin e Konikut dhe Vranjes duke u ndihmuar tashpërtash financiarisht nga qeveria malazeze. Këta kolonë, të shumtën musliman të Bosnjës, kanë destabilizuar kompzicionin etnik në mënyrë domethënëse ku komuniteti shqiptar po rrezikohet të bie nën kufirin e shumicës. Nën këto kushte, banorët historik shqiptarë janë të rrezikuar që të humbin të drejtën e pronësisë nga pjestarët e grupacioneve të jashtme. Çdo shqyrtim për të ardhmen e Malësisë duhet të inkorporojë pyetjen si të arrihet ujdia me personat e zhvendosur.

Historia e Ballkanit ka demonstruar qartë se kur minoritetet ndihen pa pushtet dhe lihen anash strukturës shoqërore të ndarjes së pushtetit, ato do të përpiqen të përfitojnë autonominë lokale shpërthejnë në përpjekjet për ta ndërruar statusin e minoritetit në mazhorancë (shumicë). Si konsekuencë, sa më gjatë që minoritetet të ndihen të lëna (të papërfshira), aq më të fuqishme do të bëhen aspiratat e tyre. Këto precizojnë brengosjet dhe po shaktojnë shqetësim në vazhdimësi për observuesit ndërkombëtarë dhe dijetarët të cilët përpiqen të gjejnë zgjidhje se si të veprohet me qeveritë që janë bastione të represionit. Mali i Zi nuk është përjashtim. Shumë nga çështjet të cilat janë të komentuara këtu janë bërë subjekt i studimeve shkencore dhe kanë filluar të krijojnë hapësirë në shumë konferenca ndërkombëtarë përreth globit.

Studimi për gjendjen e shqiptarëve në Mal të Zi është prezentuar në konferencën e parë globale në Stamboll, Turqi, në kuadër të së cilës është mbajur sesioni i veçantë për minoritetet ku është përfshirë referati shkencor i titulluar, "Integrimi politik i minoritetit shqiptar në Malin e Zi post-komunist". Me prirje të ngjashëme, disa nga temat e prezentuara në këtë koment do të përgatiten për kongresin e ardhshëm të 20-të botëror në Fokuoka, Japoni, në referatin e titulluar, "Dështimi për të plotësuar kërkesat Evropiane në të drejtat e minoriteteve: Rasti i shqiptarëve të Malit të Zi. Hulumtimi ekzaminon politikën e Malit të Zi ndaj minoritetit shqiptar dhe prekë në tri çështje kyçe që do të ishin vitale për vlerësimin e progresit në drejtim të integrimit Evropian: (1) roli i elitave politike, partive dhe institucioneve, (2) infrastruktura politike: decentralizimi dhe pushteti lokal, dhe (3) influenca e nacionalizmit dhe etniciteti në përfaqësimin politik.

Por studimi akademik në këtë fushë është vetëm një nismë që ndihmon për të kuptuar problemet mjaft ekzagjeruese që janë prezente në shoqëri, nuk jipen zgjidhje të qarta-prerazi. Hapi i parë, i ngjashëm, për shqiptarët dhe malazezët është të pajtohen se cilat janë problemet ekzistuese (ku disa prej tyre janë të përmbledhura dhe janë në lidhshmëri), më pastaj duhet të mirret vendimi si të trajtohen (zgjidhen) ato. Aq më pak, nëse shqiptarët nuk shiqojnë sy në sy atëherë shkeljet siç është e drejta për të përdorur gjuhën në gjykata dhe administratë lokale; formimi i shkollave për minoritete, universiteti, klinikat mjekësore, dhe mediat; zgjërimi i vetëqeverisjes lokale dhe rajonale; garantimi i përfaqësimit legjitim politik; dhe ndërprerja e politikës së kolonizimit e disejnuar për të përmbytur minoritetet nga vendbanimet e tyre historike me kolonë, nga grupi dominant, nuk është arsye që mjafton që ata të ngriten dhe të kërkojnë mbrojtje, atëherë ky autor vlerëson që asimilimi ka arritur qëllimin maksimal (përfundimtar), dhe Malësia e Madhe në veri të kufirit shqiptar është shuar. Nëse Mali i Zi nuk i merr parasysh pasojat e këtij evolucioni të dëmshëm për të ardhmen, atëherë nuk kanë mësuar asgjë nga historia, dhe ajo do të vazhdojë të përsëritet vetvetiu me përmasa shumë më të thella dhe katastrofike.

--- ENGLISH ---

The Content of Montenegro’s Future Status Will Depend From the Approach of Majority Towards Minorities

"Standards Before Referendum"

29 March 2006

If history has taught us anything over the past fifteen years, we now know that if a state wants to hold its entire society together, the majority must acknowledge the right of minorities to be treated equally both as individuals and as communities. These lessons have demonstrated that effective representation of minorities on all levels of decision-making, the existence of b self-governments with minority representatives or special minority self-governments, and even power-sharing within the institutional state structure, will improve the deficiencies of democratic, multiethnic states. Throughout Eastern Europe, the new wave of democratic transition is coming to mean the acceptance of the majority’s decisions by the minority, a now popular concept gaining momentum throughout the European Union and suddenly making its presence felt in the former communist states of Eastern Europe, including Montenegro.

Developments in Montenegro have triggered discussions as to whether the country is prepared to ride this wave of democracy and shed away its turbulent past. The focal point of these debates have largely centered on the fate of the Belgrade Agreement (which recently celebrated its third birthday) and whether it should be sustained or dissolved. Contrary to Serbia’s pro-union aspirations, Montenegro is campaigning heavily to break the bitter marriage and pursue independence as the only remedy for political and economic success, a unilateral move that has drawn criticism from EU officials, opposition parties in parliament, and multi-ethnic groups throughout this tiny republic. Although success will largely depend on Montenegro’s capacity to strengthen and manage its economic and governing institutions, including its community development, and local governance, it will also require observance to the growing demands of its multiethnic citizenry to be incorporated into its political, economic, social and civic processes. To declare that Montenegro has realized these objectives would be an exaggeration, to say the least. In fact, nowhere else has it failed more miserably in its sociopolitical reforms than its handling of minority rights, and without exception the Albanians in the southern region of Malësia e Madhe continue to be victims of neglect, disenfranchisement, and assimilation.

Without dedicating much thought into its dissipating inter-ethnic relations, and consequences that may arise thereof, Montenegro’s political elites have decided to ignore the warning signs from the agitated opposition and rush for a referendum while blindly assuming that all of its domestic tribulations will be swept under the rug. One of the most surprising moves has been the reluctance from Podgorica’s politicians to step back and assess its handling of Albanian affairs before it continues in what it falsely believes to be a pacified situation with its largest ethnic group. Although the outcome of the referendum will draw much dispute from the large Serbian and Bosniak communities, it is also worth noting that failure to also appease the demands of its multi-ethnic citizenry preludes a much-feared consequence that has the international community fearing the worst: a disputed outcome that may trigger a movement to split the country geographically along ethnic lines.

The remedies to prevent this from happening were carefully outlined in Vienna, but the Solana and Lajcak proposal that suggests the country be allowed to secede from the federation if 55 percent of voters choose independence and 50 percent of the people entitled to vote take part in the vote is primarily designed to maintain the marriage between Montenegro and Serbia, given that it is nearly impossible for this divided country to muster enough votes away from the opposition. But the logistics of the referendum are only part of Montenegro’s growing pains. In addition to the politics being played out in Podgorica, a growing concern is developing south of the capital where a disenfranchised Albanian minority is seeking alternatives to the failed sociopolitical and economic policies that have for so long stagnated their development and continues to threaten their very existence.

In the Albanian community in and around Tuz, or Malësia e Madhe, a substantial level of political and administrative decentralization will be a decisive component in reassuring the nearly 13,000 Albanians that they have a place in Montenegro’s future, regardless if the referendum passes or fails. The lack of responsiveness to Albanian demands for an urban restructuring plan where Malësia would be recognized as a distinct municipality has drawn sharp criticism from Albanian political elites in Tuz where countless demands have been submitted calling for reforms in education, employment, healthcare, housing and criminal justice. Albanian elites and political representatives have warned Podgorica that their reluctance to address these demands will contribute to the growing discontent towards the majority and threaten to alienate them from the political process.

With these appeals entering deaf ears, intellectuals have decided that under the decrees of international and domestic laws, the most feasible solution to the problems facing Albanians today is to empower local citizens to handle their own affairs, which means decentralizing Podgorica and creating a separate commune that would be better suited to handle the most salient issues pertaining to Albanians. Montenegro’s proposal of last year’s Capital City Bill, which suggested that Tuz remain a sub-unit of Podgorica, was largely considered a failed scheme that was designed to temporarily “hush” local Albanians until the referendum was passed. The adverse effect of this move have caused Albanians to become skeptical of Podgorica’s motives, and as a result has discouraged Albanians from involvement in the political decision-making processes, which could be detrimental for the majority party in the days leading to the referendum.

One way that Montenegro can successfully deal with such diversities in its society is by lessening control from the center (Podgorica) and assigning more institutional and political control at the local level (Malësia). A constitutional structure where Albanians have a veto in policies that affect them most would alleviate some of the problems between majorities and minorities. The significance of decentralization has gained so much attention lately that even the negotiations on the future status of Kosova will depend on empowering local communities to participate more in all bodies of the government, especially the legislative branch and police.” Kosova’s Minister of Local Government, Lutfi Haziri, announced recently that local government is an important feature of a state’s political structure, and rightfully asserts, “it will be a serious offer [local-government control]… to the Serb ethnic community, so they can integrate and become part of the process and lead on the local administration level.

This means they would govern on the local level and handle the organization of life and services.” In Macedonia, the conflict that almost thrust the country into all out civil war was diverted under conditions that the Albanian minority have increased power in areas they occupied as a majority, thus much of Macedonia’s municipalities were geographically restructured to compliment its ethnic makeup. These regional measures clearly demonstrate the direction the international community is embarking upon in efforts to maintain peaceful transitions of government, which renders the situation in Malësia perplexing when considering the developments taking place in regions that were once marred by ethnic war.

In Montenegro, the politics of municipalities have been made out to be so complex that even realignment specialists are confused as to how to depict them. Most of the municipalities in Montenegro are considerably large and disproportionate when compared to other European nations, where inhabitants range from 2,947 in the municipality of Savnik to 169,132 in Podgorica. According to the 2003 census the ethnic composition of Albanians in Montenegro was 47,682 (7.09%), and in the Podgorica municipality it was 12,951, nearly all living in the Malësia region. Albanians do not see the question of decentralization as being purely in the interest of Albanians, but of crucial importance for all ethnic communities, for overall democratization of Montenegro and for efficient institutional minority protection. Throughout their appeals for a municipality, Albanians have maintained they do not imagine themselves as an "independent entity" but want to be part of a Montenegro where representation of all groups at all levels of public administration and government are at the core of any power-sharing arrangement, which is an essential aspect of their guaranteed rights as a minority.

Exercising freedom through participation in public affairs is extremely important, because it gives people a personal interest in thinking about others in society. Local self-government forces the people to act together and feel their dependence on one another. These demands fall under the sphere of European laws specifically designed to protect ethnic minorities. The European Charter of Local-Self Government, which Montenegro is a signatory, clearly defines the laws regulating conditions and procedures for the foundation, abolition and integration of municipalities. When assessing these requirements, it is clearly obvious that Malësia meets all the necessary requirements for classification into a separate commune.

The starting point is historical development and tradition, which can be done after a local community [in this case Malësia] has declared its interest to do so. According to Montenegro’s Constitution and European laws attributed to local self-government, “a municipality represents a geographically and economically integrated entity for the local people, which is reflected in the integration of urban areas, the number of inhabitants, the organization of the services of immediate interests for local people, gravitation towards the center, the development and ecological conditions of the area and other questions important for the citizens of a certain area and for the realization of the mutual interests and needs.” By looking at it from this context, it is an enigma why Malësia has remained without a municipality for so long. However, most urban analysts, and including myself, would argue that local government institutions would help solve only some of the problems facing Albanians in Malësia, and that a broader analysis reveals deeper complexities that exist in society that are beyond the scope of a commune.

Albanians need not be deceived into thinking that a commune will solve all their problems. In the municipality of Ulqin, where Albanians make up 85% of the population, the head of police and head of the municipal court has never been held by an Albanian. As such, a commune should be welcomed as a means to overcoming the various difficulties facing them at the local level, and not as the ultimate end to their problems. The danger presents itself as a double-edge sword: First, it is under the nature of negotiations that Podgorica may bring forth. Montenegro’s political elites should refrain from using the granting of a commune as an “end all” bargaining chip, but instead think of the Albanian problem as a Montenegrin problem. Isolating Malësia will only contribute to the growing disparities in economic, political and social development. Second, the bigger troubles that face Albanians go beyond anything a commune can solve, and they lie within the enclaves of the community.

First, the bigger crisis facing Albanians in Malësia is not the reluctance of Podgorica to grant them more control of their sociopolitical affairs via a commune; instead their dire situation is linked with the sharp cleavages that exist inside Albanian communities. When assessing the treatment of Albanians in communities throughout the Balkans, Albanians in Malësia have been the least discriminated against, and as a result they never considered it a burning issue to challenge the status quo. With the absence of an Albanian national awakening in Montenegro, the cleavages have continued to create sharp divisions between those Albanians, on the one hand, insisting that the status quo not be disrupted and those, on the other, realizing that the status quo is a pre-determined strategy to completely wipe out an entire people by forced assimilation and emigration.

Whether these claims are correct or not, what it is true, however is that some of the most talented Albanian minds from Malësia have opted to focus their intellectual strengths for the Montenegrin cause, where they have been on record to support policies that have obstructed development in the very places they were nurtured. Podgorica has consistently rewarded these sympathizers by appointing them to high-ranking positions, a practice that sounds all too familiar when thinking back to the days of Ottomans rule. Those intellectuals that have refused to be recruited inside the corruptive circles have decided to either initiate change from within or emigrate abroad and consequently never return. The question that is often taken for granted nowadays is one that needs to be revisited: “What does it mean to be Albanian?” But seeking the answer to this question may produce disturbing affects because when the Albanian consciousness finally awakens, it will be startled to realize that what it means to be Albanian in Malësia has suddenly taken Slavic nuances.

Second, Albanians must recognize that false convictions attached to the popular thought that an independent Montenegro will improve their socio-economic and political status are misguiding. With or without Serbia, the Albanian situation will not improve unless the Montenegrin parliament takes the initiative to seriously draft proposals outlining projects designed to specifically expand Albanians’ role in society. Gjukanovic’s primary goal is to secure his position of power, and it is within his best interest to maintain the status quo in a way that will not threaten his party’s hold of the republic. Keep in mind that the question of the referendum did not materialize as a will of the people, but the will of Montenegrin political leaders led by Gjukanovic, who thus wants to extend his unlimited power with the alleged will of the people.

His campaign for independence centers on the hope that the international community will accept Montenegro into the family of western democracies once it has done away with Serbia and her treacherous past. This is the same rhetoric he is using to lobby Albanians for their votes in the coming referendum, including promises similar to those he made during his re-election bid for president in 1997 where Albanians were decisive in his slim 5,000 vote victory over Bulatovic. Nevertheless, Albanians continued to be underrepresented in all spheres of public employment, where, according to the Helsinki Committee For Human Rights in Serbia, “only 0.03%--0.05% of Albanians are employed in state bodies and public services in Montenegro.” What the international community needs to realize is that no civic programs have been initiated to alleviate the disproportionate representation of Albanians in the public sector, “despite the fact that the Constitution of the Republic of Montenegro clearly specifies that members of minorities should be employed in civil services in proportion with their share in the total population.”

Third, existing institutions must be modernized to operate within the framework of the federal republic and under European guidelines. One of the most noticeable disparities in Montenegrin institutions is the lack of minority representation in the police, judiciary, bureaucracy, media and academia. One of the key anecdotes that Montenegro must implement is how to resolve the dismal social conditions and ethnic relations that are always in danger of spinning out of control. Programs in civic leadership and law enforcement need to be introduced in the Albanian community so that citizens at the local level can participate in the criminal justice system and not be a victim of it. Albanian media outlets should be extended outside the Albanian viewing areas in an effort to illustrate the cultural diversity to those unfamiliar with the uniqueness of Albanian culture and tradition, a project that could perhaps replace the majority public’s negative perceptions that are usually associated with ignorance and lack of contact. Academic programs at the university level where Albanian cultural studies are offered as a course credit would bly contribute towards familiarizing tomorrow’s leaders with the history and distinctiveness of the largest minority group in society. The reality is, Albanians are not going anywhere, and their continued presence and contribution in all spheres of society deserves recognition.

Fourth, the most dangerous feature of Montenegro’s government is the corruption of individual office holders and government agencies. Let us not forget that many of the conflicts Yugoslavia endured in her history were identity-based and manipulated by cynical politicians wishing to reach their own ends. Thus the bloody struggles that raged in Bosnia and then again in Kosova were kindled by politicians like Milosevic who sought to increase their personal power. Today, those memories are difficult to erase because the ideologies of the old regime are still alive and functioning under the guise of Gjukanovic’s so-called “democratic” transition, a misguided ideology that has thus far fooled the international community into thinking that the status quo does not threaten peace and security in the region. It is for this reason that minorities are cautious to accept any change that does not include them as active participants in the political system. By suppressing minority participation in spheres of government activity, the risk of social and political upheaval is eminent.

On the other end of this political cauldron exists a much more puzzling aspect of corruption that is even harder to comprehend by western democratic standards. Much of the grievances by Albanians have gone unnoticed by their own elected political representatives, most notorious being the head of the Albanian Political Party, Ferhat Dinosha. From a democratic standpoint, the fact that Dinosha was popularly elected into office demonstrates that he deservingly represents his constituency, a reality that cannot be denied. If he deviates from the will of the electorate and legislates in a way that undermines his constituents’ consent, the most logical remedy provided by democratic theory is to remove him from office via the next electoral cycle. To argue anything contrary to this is useless because it defies popular belief that an elected politician can legislate against the wishes of the very same people that put him in office. The problem that also arises is where to find competent candidates that would (legitimately) win the consent of the people and generate enough votes to pull ahead of the Dinosha and Gjukanovic charade.

Now that Dinosha has revealed his vulnerability to Albanians and Montenegrins alike, his continued stay will only strangle any attempt for Malësia to move forward since his legitimacy has forever been tainted. If the coming elections fail to upend this controversial figure, then Malësia seems to have been depleted of candidates capable enough to successfully represent the will of the people. Regardless of one’s profession, it is absurd to believe that legislating as an Albanian in a Slav-dominant parliament is anything but easy, but that should not be a deterring factor given that even one vote in parliament can be so vital that it can determine “who gets what, when, and how;” otherwise Gjukanovic would not lobby Dinosha for his vote each time legislation is introduced that might cause an adverse reaction in Malësia. In this context, it is important for Gjukanovic to secure the “Malësia vote” so that he can defend any controversial legislation as an agreed upon policy accepted by Malësia’s duly elected representative. As long as Dinosha continues to wear the glove that keeps him “warm,” the hand will always move in the direction the glove wants it to.

Finally, international law does not favor the current condition of Albanians in Montenegro. Unless for the improbable chance of genocide, ethnic cleansing or massive repressive tactics from the state, international and European law will be slow to hear challenges that it believes should be handled at the local level. The Council of Europe in its 1995 Framework Convention for the Protection of National Minorities, in compliance with the OSCE standards, became a requirement for a country to “join the West,” and in particular to join the European Union. However, there has been far less agreement about what exactly these standards should be. There is no debate of how to resolve claims relating to territory and self-government or how to allocate official language status. Montenegro has claimed that it fully respects these standards, but yet continues to centralize power in such a way that all decisions are made in forums controlled by the dominant national group. What is more disturbing is that Montenegro has also prearranged higher education, professional accreditation, and political offices so that members of minority groups must linguistically assimilate in order to attain professional success and political influence.

Hence, these legal norms do not address the clash between minority self-government claims and centralizing state policies that generated the destabilizing ethnic conflicts in the first place. For these reasons the prospects for change are more likely to achieve an effect by either (1) utilizing local political channels where grievances are received and resolved in a manner that does not discriminate on the basis of an ethnic and/or religious group, or (2) collectively organizing the community to publicize the grievances by way of protests, rallies, meetings, and so on. Because Albanian culture has now shown signs of being embedded in structural change, the social conditions in Malësia appear ripe for collective action. The demonstrations that took place in Tuz last October and again on 21 March should have caught no one by surprise, and should have signaled a warning to Podgorica that the Albanian question needs immediate inquiry.

In the same vein, the Albanian Diaspora organized its own demonstrations at a much grandeur style in Detroit and Washington, DC. The Albanian-American Association in Detroit, the largest and most assertive organization in the United States dealing specifically with Albanian rights issues in Montenegro, was conceived with a purpose of highlighting the disparities and troublesome human rights policies that continue to be practiced by Montenegro’s political elites. Their success has earned the attention of numerous Washington officials and non-governmental organizations, which are beginning to realize that an independent Montenegro does not necessarily spell a democratic Montenegro. With the referendum fast approaching, Albanians in Malësia are expressing a desire once again to petition the government en-masse in an effort to elevate their grievances beyond the local level.

On the other hand, let us not be fooled, Montenegro is no Kosova – where the rallying cry was well-defined for the international community. Nonetheless, what is happening in Malësia today takes on similar connotations to what played out in the 1990s. The social, economic, political and civic repressions have reached a point in Malësia where citizens are forced to abandon their ancient homeland for a better life abroad. There should be no wonder then why there are more Albanians from Montenegro living in Detroit than there are in all of Montenegro. This form of “bureaucratic ethnic cleansing” has drastically changed the composition of Albanians, where once densely populated lands such as Koja and Trieshi are now virtually emptied. The long-term effects have taken its toll; the Malësia e Madhe that was once saturated with Albanians from the Gruda, Hoti, Trieshi, Koja and Luhari regions is now being contested by Montenegro as only consisting of Gruda and Hoti, a dangerous assertion that has many Albanians furious. Any attempt to divide these historic Albanian lands under any administrative or geographic circumstances threatens to undermine any reasonable negotiations between Podgorica and Malësia.

An additional element to this argument has been the trouble dealing with war refugees. According to the United Nations High Commissioner for Refugees, there were 28,493 displaced persons in Montenegro as of August 2004. Out of this number, 4,400 are Roma; 6,483 Serbs; and 4,074 Muslims. The UNCHR also claims that nearly 50,000 are living throughout Serbia and Montenegro who have not been officially registered, and who would thus have to be added to the overall figure. A large number of these displaced persons have crossed over into Malësia and settled in the Konik and Vrella regions and are currently funded by the Montenegrin government. These majority Bosnian-Muslim settlements have significantly destabilized the ethnic composition of the region where the Albanian communities come in danger of falling below the majority threshold. Under these conditions, Albanian historic settlements are in jeopardy of falling under the ownership of members of a foreign group. Any deliberations on Malësia’s future must incorporate the question of how to deal with displaced persons.

Balkan history has clearly demonstrated that when minorities feel powerless and left out of the power-sharing arrangement of society, they will try to gain local autonomy and break away in an effort to change their minority status into a majority. As a consequence, the longer minorities feel excluded, the ber those aspirations become. These are precisely the concerns that continue to cause havoc to international observers and scholars seeking to find solutions to how to deal with bastions of repressive governments. Montenegro is no exception. Many of the issues commented here have been subject to scholarly research and have begun to make their way to international conferences around the globe.

Research on the Albanian situation in Montenegro was presented last summer at the First International Global Conference in Istanbul, Turkey, where a special session dealing with minorities in Eastern Europe included a paper entitled, “Political Integration of the Albanian Minority in Post-Communist Montenegro.” In a similar vein, some of the themes presented in this commentary have been prepared for the upcoming 20th World Congress in Fukuoka, Japan in a paper entitled, “Failing to Meet Europe’s Demands on Minority Rights: The Case of Montenegro’s Albanians.” The research examines Montenegro’s policies towards its Albanian minority and touches upon three key issues that will be vital in assessing its progress towards European integration: (1) the role of political elites, parties and institutions, (2) political infrastructure: decentralization and municipal government, and (3) the influence of nationalism and ethnicity on political representation.